عنوان : ارزشیابی برنامه آموزشی رشته گفتاردرمانی دانشکده توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تهران

^{Research Article}

Internal evaluation department of speech therapy, Tehran University of Medical Sciences

Zahra Soleymani¹, Azar Mehri¹, Fereshteh Farzianpour², Ahmad Reza Khatoonabadi¹, Mohammad Rahim Shahbodaghi¹, Seyyedeh Maryam Khoddami¹, Hooshang Dadgar¹, Maryam Taghizade Ghe¹, Mahdiye Karimi¹

¹- Department of Speech therapy, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Iran

²- Department of Health Management and Economic, School of Public Health, Tehran University of Medical Sciences, Iran

Received: 5 January 2011, accepted: 26 June 2011

Abstract

Background and Aim: Internal evaluation is an important part of organization monitoring. One of the Ministry of Health’s policies is to encourage educational departments to conduct internal evaluations. The aim of internal evaluation of department of speech therapy was appraising its education, research and treatment qualities and determining its strengths, weaknesses, opportunities and threats (SWOTs) to identify the ways of overcoming weakness and threats.

Methods: This descriptive cross-sectional study was conducted in 10 phases to evaluate 10 factors. Participants were undergraduate, graduate, and postgraduate students, academic staff, director of the department along with the patients. The internal evaluation software for educational and research centers released by Center of Medical Education Studies and Development was modified and utilized. Data was analyzed by calculating mean of means.

Results: Mean of means from highest to lowest scores were respectively as follows: the quality of diagnosis, treatment and dealing with patients 4.15 out of 5; as well as the quality of academic staff 3.5 were in the range of desirable category; qualities of management and organizational structure 3.34, graduate students 3.21, teaching and learning processes 3.1, missions and goals 3.09, instructional methods and curriculum models 2.99, educational and research equipments 2.9, students 2.76 and research 2.67 were within the range of rather desirable category. Total score was 3.17 (63.4%) which was within the range of rather desirable category.

Conclusion: The department of speech therapy was in rather desirable state before merger. That result was appropriate according to the department’s conditions and supplies.

Keywords: Department of speech therapy, internal evaluation, Tehran University of Medical Sciences

مقاله پژوهشی

ارزشیابی درونی گروه گفتاردرمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران

زهرا سلیمانی¹، آذر مهری¹، فرشته فرزیان‏پور²، احمد‏‏‏‏‏‏‏‎رضا خاتون‏آبادی¹، محمد‏‏رحیم شاهبداغی¹، سیده مریم خدامی¹، هوشنگ دادگر¹، مریم تقی‏زاده قه¹، مهدیه کریمی¹

¹ـ گروه گفتاردرمانی، دانشکده توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران

²ـ گروه مدیریت و اقتصاد بهداشت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران

چکیده

زمينه و هدف: ارزشيابي دروني فرايندي مهم در هر سازماني است. يكي از سياست‏هاي آموزش عالي ارزشيابي هريك از گروه‏هاي آموزشي است. هدف از ارزشیابی درونی گروه گفتاردرمانی سنجش میزان کیفیت در حوزه‏های آموزش، پژوهش و درمان به‏منظور ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصت‏ها و تهدیدها و شناسایی راه‏های برطرف کردن ضعف‏ها و تهدیدها است.

روش بررسی: این مطالعه مقطعی‏ـ‏توصیفی در 10 گام به‏منظور بررسی 10 عامل انجام شد. نمونه‏ها شامل دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، دانش‏آموختگان و مسئولان آنان، اعضاء هیأت علمی و مدیر گروه، کارشناسان و بیماران بودند. در این پژوهش از نرم‏افزار ارزیابی درونی گروه‏های آموزشی و پژوهشی مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی استفاده شد. تجزیه و تحلیل براساس میانگین میانگین‏ها انجام شد.

یافته‏ها: طیف مطلوبیت عوامل به‏ترتیب از بیشترین به کمترین عبارت بودند از: کیفیت تشخیص و درمان و نحوۀ برخورد با بیماران 15/4 از 5 و هیأت علمی 5/3 در طیف مطلوب، ساختار سازمانی و مدیریت 34/3، دانش‏آموختگان 21/3، فرایند تدریس و یادگیری 1/3، رسالت‏ها و اهداف 09/3، دوره‏های آموزشی و برنامه‏های درسی 99/2، امکانات و تجهیزات آموزشی و پژوهشی 9/2، دانشجویان 76/2 و پژوهش 67/2 در طیف نسبتاً مطلوب. گروه گفتاردرمانی در كل میانگین 17/3 (4/63%) از 5، طیف نسبتاً مطلوب را به‏دست آورد.

نتیجه‏گیری: گروه گفتاردرمانی قبل از ادغام در وضعیت نسبتاً مطلوب قرار داشت. با توجه به شرایط و امکانات موجود این وضعیت برای گروه مناسب بود.

واژگان کلیدی: گروه گفتاردرمانی، ارزشیابی درونی، دانشگاه علوم پزشكي تهران

(دریافت مقاله: 15/10/89، پذیرش: 5/4/90)

مقدمه

ارزشیابی، بخش تفکیک‏ناپذیر و اساسی از وظایف هر سازمان است، به ویژه سازمانی چون وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که هماهنگ‏کننده ، برنامه‏ریز و مجری آموزش پزشکی و پیراپزشکی و طیف گسترده‏ای از خدمات بهداشتی و درمانی کشور است(1). ارزيابي دروني يكي از روش‏هاي ارزيابي است كه در مراكز آموزشي و پژوهشي به کار می‏رود. هدف از اين نوع ارزيابي بررسي وضعيت سيستم و تلاش در جهت بهبود واحد‏هاي آموزشي و پژوهشي است(2). تجربۀ ملي و بين‏المللي نشان مي‏دهد كه فرايند ارزيابي دروني، به ويژه در گروه‏هاي آموزشي، مكانيزمی مؤثر براي اطمينان از كيفيت دانشگاه است(3).

پژوهش در آموزش سطوح بالا براساس طيف وسيعي از اصول و قواعد صورت مي‏گيرد. علاقه به پژوهش‏هاي مقايسه‏اي در آموزش عالي در سال‏هاي اخير در اروپا رشد يافته است، كه ميتوان از آن‏ها براي ارتقاء كيفيت بهره برد(4). ارزشيابي سيستم‏هاي آموزشي، برای تعيين اثربخشي تلاش‏هاي آموزشي ضروري است تا بتواند عوامل مؤثر در يادگيري فراگيران را شناسايي و اندازه‏گيري کند. امروزه براي ارزيابي سيستم‏ها از آزمون‏ها و روش‏هاي مناسب استفاده مي‏شود(5).

در آموزش عالي، اعتبار‏بخشي با ارزيابي دروني گروه‏هاي آموزشي شروع می‏شود و اعضای هيأت علمي، آن را برای بهبود كيفيت آموزش انجام می‏دهند(6).

مديريت كيفيت، در خيلي از كشورهاي توسعه يافته وارد نظام آموزش عالي شده ‏است. در سال 1980 به دليل وضعيت بحراني آموزش در آمریکا، نظام آموزشی این کشور مورد ارزیابی قرار گرفت. از آن سال به بعد بسياري از مؤسسات این کار را با موفقيت انجام داده‏اند. اگرچه اين فرایند در كشور‏هاي اروپايي مانند انگلستان با روندي آهسته پيش رفته است، اما این کشورها همانند آمريكا از اين فرايند سود بردهاند، به‏طوري كه در آنها این فرایند به بهبود عملكرد دانشجويان، کاهش هزينه‏ها، ارائۀ بهتر خدمات و رضايت استفاده‏كنندگان از اين خدمات منجر شده است(7).

Witkin و Altschuld (1995) در ارزشیابی برنامه‏هاي آموزشی سه سطح را در نظر گرفته‏اند؛ سطح گیرندگان خدمات (دانشجویان)، تهیه‏کنندگان خدمات (استادان) و سازمان (مدرسه یا دانشگاه)(8).

این نوع ارزیابی به دست‏اندرکاران سازمان مورد ارزیابی نشان می‏دهد که چه‏قدر بین وضعیت مطلوب و وضعیت موجود فاصله وجود دارد و برای رسیدن به وضعیت مطلوب و بهبود کیفیت چه راهکارهایی را می‏توان در پیش گرفت(8و9). با توجه به مطالب فوق می‏توان نتیجه گرفت که برای اصلاح مستمر نظام دانشگاهی، استقرار یک سیستم کارآمد ارزیابی ضرورت دارد، تا به‏وسیلۀ آن بتوان ضمن بهبود و ارتقاء کیفیت آموزش و پژوهش، به بهبودی کل نظام دانشگاهی دست یافت.

در عصر حاضر سرعت و پیوستگی تحولات در علم گفتاردرمانی به گونه‏ای است که ضرورت بازبینی مستمر برنامه‏های آموزشی برای پاسخ‏گویی به انتظارات جدید از نظام آموزشی را آشکار کرده است. ارزیابی مناسب و پژوهش در آموزش راهکارهایی علمی برای حرکت همگام با این تحولات است. برای این منظور آموزش اعضای هیأت علمی، جلب مشارکت ایشان، ارزیابی درونی گروه‏های آموزشی، استفاده از نتایج آن به منظور رفع نارسایی‏ها و رسیدن به شاخص‏های استاندارد، راهکارهای ارتقاء کیفیت در دانشگاه علوم پزشکی تهران شناخته شده است.

گفتاردرمانی شاخه‏ای از علوم توانبخشی از مجموعۀ علوم پزشکی است که به پیشگیری، ارزیابی، تشخیص، درمان و مشاورۀ اختلالات ارتباطی، گفتار و زبان می‏پردازد. هدف و رسالت گروه آموزشی گفتاردرمانی، آموزش و تربیت دانشجویان در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و برنامه‏ریزی برای برگزاری مقطع دکتری است. این امر برای ارتقاء کمی و کیفی پژوهش‏های متناسب با نیاز جامعه و افزایش سطح مطلوب کیفیت خدمات بالینی و درمانی صورت می‏گیرد. از این رو، برای تحقق اهداف فوق، به پیشنهاد مرکز مطالعات و توسعۀ آموزش علوم پزشکی در سال 1386 دانشکدۀ توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تهران اقدام به انجام طرح ارزیابی درونی در گروه کرد.

روش بررسی

این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی‏ـ‏مقطعی است. ارزیابی درونی در 10 گام اجرا شد. این 10 گام عبارتند از معرفی مراحل ارزشیابی درونی برای اعضای هیأت علمی، تشکیل کمیتۀ ارزشیابی، تدوین رسالت‏ها و اهداف گروه، تعیین حوزه‏های ارزشیابی و ملاک‏های هر یک از آن‏ها، تعیین وضعیت مطلوب متناسب با هر یک از ملاک‏ها، تعیین روش‏های جمع‏آوری داده‏ها و تدوین ابزار اندازه‏گیری، تحلیل و تفسیر داده‏ها، تهیۀ گزارش مقدماتی، تهیۀ گزارش نهایی ارزشیابی درونی و پیگیری نتایج.

اعضای هیأت علمی گروه، کمیتۀ ارزشیابی را تشکیل می‏دادند که هدف آن بررسی وضع موجود آموزشی، پژوهشی و خدمات توانبخشی گروه گفتاردرمانی و مقایسۀ آن با وضع مطلوب، و تعیین عوامل مورد ارزشیابی بود. این کمیته 10 عامل زیر را برای ارزشیابی به این شرح تعیین کرد رسالت‏ها و اهداف، ساختار سازمانی و مدیریت، هیأت علمی، دانشجویان، فرایند تدریس و یادگیری، دوره‏های آموزشی و برنامۀ درسی، دانش‏آموختگان،

امکانات و تجهیزات آموزشی و پژوهشی، پژوهش، کیفیت تشخیص و درمان بیماران. سپس، ملاك‏هايي كه بايد برای بررسي هر عامل در‏‏نظر گرفته می‏شد تعيين شد. برای نمونه، براي عامل رسالت‏ها و اهداف، ملاك‏هاي وجود اهداف تعيين‏شده در گروه، دخالت و مشاركت اعضای گروه در تدوين اهداف، استقلال گروه در تدوين و تحليل اهداف، جامعيت و صراحت اهداف تعيين شده، و ميزان بررسي‏هاي انجام شده براي آگاهي از تحقق اهداف در نظر گرفته شد. براي هر يك از اين ملاك‏ها، نشانگر‏ها و يا سؤال‏هايي انتخاب شد كه براي سنجش ملاك و در نهايت عامل، مورد استفاده قرار گرفت. به طور كلي در اين پژوهش 67 ملاک و 212 نشانگر مورد بررسی قرار گرفت.

در انتخاب و تدوين ابزارهاي مورد نياز، ابتدا پرسش‏نامه‏هاي موجود در مرکز توسعه در اختيار کميتۀ ارزيابي قرار گرفت. در اين كميته پنج عضو هيأت علمي شرکت داشتند. سپس اطلاعات موجود در اين پرسش‏نامه‏ها متناسب با رشتۀ گفتاردرماني تنظيم شد و توسط اعضای کمیته روایی آن ارزيابي شد. در نهايت، در اين طرح از نه پرسش‏نامۀ مربوط به اعضای هيأت علمي، مديرگروه، کارشناسان، بيماران، دانشجويان عمومي، دانشجويان تحصيلات تکميلي، دانش‏آموختگان، سرپرستان و مسئولان دانش‏آموختگان و اعضای كميتۀ ارزيابي استفاده شد. در مجموع، در این پرسش‏نامه‏ها 650 پرسش مورد بررسی قرار گرفت.

پس از جمع‏آوری داده‏ها و ورود آن‏ها به نرم‏افزار، تجزیه و تحلیل بر اساس میانگین میانگین‏ها و میانگین پرسش‏ها بدست آمد. با توجه به تفاوت جزئي بين میانگین میانگین‏ها و میانگین پرسش‏ها تصمیم گرفته شد که تجزیه و تحلیل براساس میانگین میانگین‏ها انجام شود. بر این اساس، طیف مطلوبیت تعیین شد. برای تعیین طیف مطلوبیت از مقیاس پنج گزینه‏ای لیکرت (1 تا 79/1=کاملاً نامطلوب، 8/1 تا 59/2=نامطلوب، 6/2 تا 39/3=نسبتاً مطلوب، 4/3 تا 19/4=مطلوب و 2/4 تا 5=کاملاً مطلوب) استفاده شد.

یافته‏ها

در هر یک از 10 عامل مورد بررسی، یافته‏های زیر به دست آمد: عامل رسالت‏ها و اهداف با ميانگين 09/3 از 5 در طیف نسبتاً مطلوب، عامل ساختار سازماني و مديريت در طيف نسبتاً مطلوب (با میانگین 34/3)، عامل هیأت علمی بيانگر وضعيت مطلوب (با میانگین 5/3)، عامل دانشجويان با میانگین 76/2 در سطح نسبتاً مطلوب، عامل فرايند تدريس و يادگيري داراي سطح نسبتاً مطلوب (با میانگین 1/3)، عامل دوره‏هاي آموزشي و برنامه‏هاي درسي در مجموع با میانگین 99/2 در طيف نسبتاً مطلوب، عامل دانش‏آموختگان در طيف نسبتاً مطلوب (با میانگین 21/3)، عامل امکانات و تجهيزات آموزشي و پژوهشي در مجموع با میانگین 9/2 در طيف نسبتاً مطلوب، عامل پژوهش در طيف نسبتاً مطلوب (با میانگین 67/2) و عامل کيفيت تشخيص و درمان و نحوۀ برخورد با بيماران با ميانگين 15/4 در طيف مطلوب قرار گرفته‏اند. اطلاعات فوق در جدول 1 بیانگر امتیازها و درصدهای به‏دست آمده برای گروه گفتاردرمانی در 10 عامل مذکور است.

همان‏گونه كه در جدول مشاهده می‏شود، بالاترين ميانگين مربوط به عامل کيفيت تشخيص و درمان و نحوۀ برخورد با بيماران و كمترين ميانگين مربوط به پژوهش است.

عامل رسالت‏ها و اهداف با پنج ملاک و 15 نشانگر مورد بررسي قرار گرفته است. از پنج ملاک معرفي شده براي اين عامل، ملاک جامعيت و صراحت اهداف تدوين‏شده در گروه آموزشي مطلوب (44/3، 8/68%) گزارش شده است. ملاک ميزان بررسي‏هاي انجام‏شده و در حال انجام براي آگاهي از تحقق اهداف با ميانگين (52/2، 4/50%) در طيف نامطلوب قرار مي‏گيرد.

در عامل ساختار سازماني و مديريت با 11 ملاک و 36 نشانگر، ملاک‏هاي برنامه تشکيل جلسات گروه و حضور اعضا در آن (02/4، 4/80 درصد)، ميزان استقلال گروه در برنامه‏ريزي‏ها و سازماندهي فعاليت‏ها (4، 80%)، سياست‏هاي انتخاب، ويژگي‏ها، وظايف، مسئوليت‏ها و اختيارات مديرگروه (87/3، 4/77%)، طرح مشخص برنامه‏ريزي و ارزيابي از فعاليت‏هاي گروه (86/3، 2/77%) و مشارکت اعضای گروه در برنامه‏ریزی فعالیت‏های گروه (58/3، 6/71%)، آيين‏نامه‏هاي داخلي گروه و اجراي آن (54/3، 8/70%) در وضعيت مطلوب است. در همين ملاک وجود نسبي ساز‏و‏کاري مدون براي مشارکت اعضای گروه در تدوين برنامۀ توسعه (2، 40%) از كمترين ميانگين برخوردار است.

در ارزيابي عامل هيأت علمي گروه گفتاردرماني، نه ملاک و 32 نشانگر در نظر گرفته شده‏ است. در اين عامل ملاک‏هاي فعاليت‏هاي آموزشي اعضای هيأت علمي و ثبت آن (81/3، 2/76%)، اختيارات اعضای هيأت علمي در تصميم‏گيري‏هاي گروه (83/3، 6/56%)، حضور اعضای هيأت علمي گروه برای مشاوره با دانشجويان (9/3، 78%)، رضايت اعضای هيأت علمي از گروه و فعاليت‏هاي آن (58/3، 6/71%)، آشنايي اعضای هيأت علمي گروه با يافته‏هاي جديد علمي رشته (4، 80%)، چگونگي تبادل تجربه ميان اعضای هیأت علمي گروه (72/3، 4/74%) در وضعيت مطلوب قرار دارد. در عامل هيأت علمي سه ملاک ترکيب و توزيع اعضای هيأت علمي (18/3، 6/63%)، ارتباط اعضای هيأت علمي گروه با دانشجويان و همکاران (99/2، 8/59%) و رضايت اعضای هيأت علمي از تسهيلات و خدمات اعطايي به آنان (56/2، 2/51%) در وضعيت نسبتاً مطلوب قرار گرفته است.

عامل دانشجويان با نه ملاک و 22 نشانگر بررسي شده است. از بين ملاک‏هاي عامل دانشجويان، ملاک ميزان شناخت و علاقۀ دانشجويان به رشتۀ تحصيلي در وضعيت مطلوب (4، 80%) قرار دارد و ملاک‏هاي پيشرفت تحصيلي دانشجويان گروه (24/3، 8/64%)، رابطۀ دانشجويان با اعضای هيأت علمي (03/3، 6/60%)، نظر دانشجويان دربارۀ برنامه‏ها و فعاليت‏هاي گروه (98/2، 6/59%) و آگاهي دانشجويان گروه از حقوق و وظايف خود (01/3، 2/60%) در وضعيت نسبتاً مطلوب قرار دارد. در اين عامل ملاک‏هاي ترکيب و توزيع دانشجويان (4/2، 48%)، نحوۀ پذيرش آنان (8/1، 36%)، نقش دانشجويان در برنامه‏ريزي فعاليت‏هاي گروه (95/1، 39%)، آگاهي دانشجويان از اهداف گروه (5/2، 50%) در وضعيت نامطلوب قرار دارد.

عامل فرايند تدريس و يادگيري داراي شش ملاک و 30 نشانگر است. ملاک روش‏هاي تدريس مورد استفادۀ اعضای هيأت علمي در گروه در طيف مطلوب (54/3، 8/70%) قرار دارد. وضعيت وجود اسنادي مبني بر تصميم‏گيري دربارۀ روش‏هاي تدريس مناسب واحد‏هاي درسي (4/2، 48%) نامطلوب است.

عامل دوره‏هاي آموزشي و برنامه‏هاي درسي هفت ملاک و نه نشانگر را شامل مي شود. ملاک انطباق دوره‏هاي گروه با رسالت‏ها و اهداف گروه (4، 80%) و ملاک انطباق دروس با اهداف و رسالت‏هاي گروه (6/3، 72%) در طيف مطلوب قرار دارند. ملاک ترکيب دروس گروه از نظر انطباق آن‏ها با اصول برنامه‏ريزي درسي (46/2، 2/49%) در وضعيت نامطلوب است.

عامل دانش‏آموختگان داراي هفت ملاک و 18 نشانگر است. ملاک نظرات گيرندگان خدمت و سازمان‏‏هاي ذي‏نفع دربارۀ توانايي‏هاي دانش‏آموختگان (96/3، 2/79%) در طيف مطلوب برآورد شده است. ملاک نظرات دانش آموختگان دربارۀ مديريت برنامه‏هاي آموزشي درسي گروه (42/3، 4/68%) نيز در طيف مطلوب قرار دارد. ملاک آثار علمي دانش‏آموختگان (05/2، 41%) در طيف نامطلوب ارزيابي شده است.

عامل امکانات و تجهيزات آموزشي و پژوهشي داراي شش ملاک و 17 نشانگر است. خوشبختانه گروه گفتاردرماني در مورد وسايل آموزشي (72/3، 4/74%) در طيف مطلوب قرار دارد، اما ميزان دسترسي دانشجويان به امکانات پژوهشي (18/2، 6/43%) نامطلوب است.

عامل پژوهش داراي هفت ملاک و 22 نشانگر است. ميزان رضایت اعضا از کيفيت پايان‏نامه‏ها (7/3، 74%) مطلوب بوده است.ملاک فرصت‏هاي مطالعاتي اعضای گروه (1،20%) و ميزان استفادۀ آنان از اين فرصت کاملا نامطلوب برآورد شده است.

عامل کيفيت تشخيص و درمان و نحوۀ برخورد با بيماران داراي چهار ملاک و 11 نشانگر است. در اين عامل ملاک حفظ احترام بيمار در مراحل تشخيص و درمان (77/4، 4/93%) کاملا مطلوب بوده است، که بيانگر تکريم ارباب رجوع در سيستم گفتاردرماني و توجه دقيق به نياز‏هاي درماني آنان است. در اين ميان رضايت بيمار در برخورد با دانشجويان، نحوۀ برخورد با مسئول پذيرش و رضايت بيماران از رفتار و برخورد مربي با بيمار کاملاً مطلوب بوده است. ملاک‏هاي رضايت بيماران از نحوۀ ارائۀ خدمات مورد نياز (68/3، 6/73%)، سيستم‏هاي مشاوره، تشخيص و درمان (07/4، 4/81%) و ملاک سيستم مناسب ثبت اطلاعات بيماران (18/4، 6/83%) در طيف مطلوب بوده است.

بحث

ارزیابی درونی فرایندی است که در آن با استفاده از استانداردها، اهداف یا کیفیت آموزشی از پیش تعیین‏شده و مشخص می‏توان دربارۀ برنامۀ آموزشی مورد مطالعه قضاوت کرد. مطالعات نشان داده است که استفاده از ارزشیابی درونی می‏تواند در شناسایی نقاط قوت و ضعف در نظام آموزشی مؤثر باشد. بر این اساس می‏توان با انجام ارزیابی درونی و قضاوت در مورد نتایج به‏دست آمده، نارسایی‏های موجود در نظام آموزشی را یافت و برای رفع آن‏ها اقدام کرد(11).

در امر آموزش عالی، دولت‏ها با هدف کنترل کیفیت آموزش به دنبال نیل به اهداف زیر هستند: 1) آموزش عالي بيشتر بتواند با نياز‏هاي اجتماعي و اقتصادي مرتبط باشد، 2) دسترسي به آموزش عالي بيشتر شود، 3) تعداد واحد‏ها همراه با كاهش هزينه، افزايش يابد(12).

به منظور بحث و بررسي نتايج ارزيابي دروني گروه گفتاردرماني دانشگاه علوم پزشكي تهران، از ميان رشته‏هاي مرتبط با گفتاردرماني نتايج مطالعات زير گزارش مي‏شود: گروه آموزشی شنوایی‏شناسی (1385) در دانشکدۀ توانبخشی با هدف بررسی کیفیت آموزش، پژوهش و درمان، طرح ارزیابی درونی انجام داد. نتایج ارزیابی نشان می‏دهد گروه شنوایی‏شناسی در بررسی نه عامل با میانگین 89/3 (88/77%) طیف مطلوب را به دست آورده است(13).

در میان گروه‏های گفتاردرمانی، گروه گفتاردرمانی دانشگاه علوم پزشکی سمنان به ارزیابی گروه خود در سال 1386 اقدام کرد و در بررسی شش عامل بر اساس رتبه‏بندی گورمن، رتبۀ رضایت‏بخش (محدودۀ 99/2‏-‏51/2) را کسب کرد. آنان نیز با توجه به امکانات و شرایط گروه خود، رتبۀ به‏دست آمده را مناسب دانسته‏اند(14).

با توجه به عواملي چون يكسان نبودن عوامل مورد بررسي، معيار رتبه‏بندي و شرايط نيروي انساني و امكانات گروه‏ها، مقايسۀ نتايج ارزيابي گروه گفتاردرماني و ساير گروه‏ها منطقي به نظر نمی‏رسد. از این رو، به بررسي نقاط قوت و ضعف، و به تبع آن فرصت‏ها و تهدید‏هاي (SWOTs) گروه گفتاردرمانی دانشکدۀ توانبخشی مي‏پردازيم. در ادامه، برای برطرف کردن نقاط ضعف و تهدید‏های هر یک از 10 عامل، پیشنهادهایی ارائه می‏شود. عامل رسالت‏ها و اهداف در وضعیت نسبتاً مطلوب (8/61%) قرار دارد. وجود اهداف تدوین شده در گروه آموزشی جزء نقطۀ قوت و باز‏نگری در اصلاح اهداف و رسالت‏های تدوین شده در سه حوزۀ آموزش، پژوهش و درمان به‏عنوان فرصت این عامل در نظر گرفته شده ‏است . پیشنهادها شامل 1) در نظر گرفتن روش‏هاي مؤثر براي بررسي میزان تحقق اهداف گروه، 2) پیش‏بینی روش‏های مدون برای مشارکت اعضای گروه و دانشجویان در تدوین اهداف، 3) اتخاذ تدابیری برای افزایش استقلال گروه در تدوین و تحلیل اهداف هستند.

وضعیت عامل ساختار سازمانی و مدیریت نسبتاً مطلوب (8/66%) است. تعامل مناسب با سایر گروه‏های همسان در سایر دانشگاه‏ها، استقلال گروه در برنامه‏ریزی و سازماندهی فعالیت‏ها، وجود برنامه در گروه برای ایجاد دورۀ دکتری، نقاط قوت، افزایش تعامل با سایر تخصص‏های مرتبط با رشته برای افزایش ارتقاء کیفیت ارائۀ خدمات، مشارکت اعضای هیأت علمی در برنامه‏ریزی فعالیت‏های گروه، ارتقاء سطح آموزشی رشتۀ گفتاردرمانی، فرصت‏های این عامل هستند. برای رفع مشکلات این عامل پیشنهادهای زیر ارائه می شود: 1) افزايش جذب نيروي انساني و امکانات برای ارتقاء مطلوبيت اين نشانگر از وضعيت نسبتاً مطلوب به مطلوب، 2) ارائۀ راهکار‏هايي براي افزايش انگيزۀ اعضای گروه جهت تعامل با ساير گروه‏هاي دانشکده و دانشگاه، 3) رسيدن از سطح نسبتاً مطلوب به مطلوب در حوزۀ هماهنگي برنامه‏ريزي‏هاي گروه با افزايش حمايت مسئولان دانشکده و دانشگاه، و 4) ايجاد برنامه‏اي منظم برای تخصيص بودجه به گروه و ارزشيابي مستمر از نحوۀ هزينه شدن آن.

وضعیت عامل هیأت علمی مطلوب (70%) است. در این عامل نقاط قوت عبارت بودند از: وجود هیأت علمی مجرب و متعهد در انجام فعالیت‏های آموزشی، و مشاوره به دانشجویان؛ و فرصت‏ها عبارت بودند از: گسترش تولید علم در رشتۀ گفتاردرمانی و افزایش میزان رضایت دانشجویان. در ارتباط با این عامل این پیشنهادها ارائه میشود 1) جذب اعضای هيأت علمي براي رعايت تناسب بين اعضای هيأت علمي و شمار دانشجويان، 2) تعيين حدود اختيارات اعضای هيأت علمي و سنجش نظرات آنان به طور مدون، 3) اعطای تسهيلات رفاهي و خدمات به اعضای هيأت علمي، و 4) ايجاد زمينه‏هايي براي تعامل بيشتر با دانشجويان و بررسي نظرات آنان.

عامل دانشجویان در وضعیت نسبتاً مطلوب (2/55%) قرار دارد. اتخاذ تدابیری برای آشنا نمودن دانشجویان با اهداف و برنامه‏های گروه فرصت این عامل هستند. برای برطرف کردن نقاط ضعف و تهدید‏ها، پیشنهادهای زیر ارائه می‏شود: 1) اختصاص زمان بيشتر توسط اعضای هيأت علمي براي دانشجويان، 2) شرکت بيشتر دانشجويان، به‏ویژه دانشجويان دوره‏هاي تحصيلات تکميلي در برنامه‏ريزي فعاليت‏هاي گروه، 3) تدوين معيار‏هاي روشن در خصوص پيشرفت تحصيلي دانشجويان در گروه، و 4) آگاه نمودن دانشجويان از حقوق و وظايف خود.

وضعیت عامل فرایند تدریس و یادگیری نسبتاً مطلوب (62 %) است. در این عامل نقطۀ قوت، استفاده از روش‏های مختلف تدریس و ارزیابی در واحد‏های نظری و عملی است، و نقطۀ ضعف آن وجود ساز‏و‏کار نامناسب در گروه برای ارزیابی پیشرفت تحصیلی است. در این عامل فرصت‏ها عبارتند از: افزایش سطح علمی و میزان رضایت دانشجویان از محتوای دروس، اتخاذ تدابیر برای ایجاد سازوکار مدون برای ارزیابی پیشرفت تحصیلی دانشجویان. پیشنهادها در اراتباط با این عامل عبارتند از 1) اتخاذ بهترين روش تدريس، متناسب با واحد‏هاي درسي، 2) بررسي محتواي دروس و اصلاح آن‏ها، 3) تدوين سازوکاري در حوزۀ آموزش واحد‏‏هاي تخصصي در سه حيطۀ شناختي، عاطفي و حرکتي، و 4) تدوین سازوکاری برای روش‏‏های ارزشیابی دانشجویان و ارائۀ نتایج ارزشیابی به دانشجویان.

وضعيت عامل دوره‏های آموزشی و برنامه‏های درسی نسبتاً
مطلوب (8/59%) است. وجود سازوکاری بین دروس ارائه شده و اهداف و رسالت‏های گروه، نقطۀ قوت و ارتقاء سطح دانشجویان در تخصص گفتاردرمانی به‏عنوان فرصت این عامل به حساب می‏آیند. در ارتباط با این عامل پیشنهادهای زیر ارائه می‏شود 1) اصلاح و بازنگری سازوکارهای مدون و مستند موجود در گروه برای ارتقاء سطح دوره‏های آموزشی و برنامه‏های درسی و 2) گسترش امکانات و افزایش منابع گروه برای انطباق با دوره‏های گروه.

عامل دانش‏آموختگان نسبتاً مطلوب (2/64%) است. نقطۀ قوت آن میزان رضایت دانش‏آموختگان از برنامه‏های آموزشی و درسی گروه است. فرصت‏ها عبارتند از ارائه خدمات بالینی در تخصص گفتاردرمانی به جامعۀ نیازمند به این خدمات، آموزش فنون خلق اثر علمی (کتاب، مقاله) به دانشجویان در دورۀ تحصیل. پیشنهادهای زیر در این عامل ارائه می شود 1) تدوين مکانيسمي مدون در زمينۀ آگاهي از وضعيت دانش‏آموختگان گروه پس از فراغت از تحصيل، 2) هدايت دانش‏آموختگان و افزايش انگيزه و توان علمي پژوهشي آنان در جهت انجام تأليفات، طرح‏هاي پژوهشي حين تحصيل و فراغت از آن، 3) افزايش تعداد همايش‏هاي علمي و بهبود نحوۀ برگزاری آن براي استفادۀ بهتر دانش‏آموختگان، 4) طراحي و برگزاري دوره‏هاي بازآموزي در جهت ارتقاء سطح مهارت دانش‏آموختگان در برآوردن نيازهاي شغلي، و 5) افزايش نقش گروه در هدايت دانش‏آموختگان به ادامۀ تحصيل.

عامل امکانات و تجهیزات آموزشی در طیف نسبتاً مطلوب (58%) قرار دارد. افزایش امکانات رایانه‏ای به منظور ایجاد فرصت برای دسترسی اعضای هیأت علمی به اینترنت به‏عنوان فرصت‏های گروه در نظر گرفته شده‏اند. پیشنهادها در این خصوص عبارتند از : 1) افزايش فضا‏هاي آموزشي و اداري گروه، بهبود شرايط وضعيت کلاس‏هاي درس و کلينيک و تجهيزات آن، 2) افزايش امکانات و تجهيزات رايانه‏اي گروه متناسب با کارکنان و اعضای هيأت علمي، و 3) افزايش امکانات و تجهيزات آموزشی و پژوهشي گروه برای دسترسي دانشجويان به اين امکانات.

عامل پژوهش در طیف نسبتاً مطلوب (4/53%) قرار دارد. وجود برنامۀ مدون در خصوص برنامه‏ریزی و تدوین فعالیت‏های پژوهشی نقطۀ قوت این عامل، و تعیین اولویت‏های پژوهشی بر اساس نیاز رشته و جامعه فرصت برای گروه است. پیشنهادها برای ارتقاء سطح گروه عبارتند از: 1) تلاش در جهت ارتقاء فعالیت‏های آموزشي، 2) تلاش در جهت برگزاري سمينار‏ها و همايش‏هاي داخلي و خارجي، 3) افزايش تعداد سخنراني‏هاي علمي در سمينار‏ها و کنگره‏هاي داخلي و خارجي، 4) ايجاد فرصت‏هاي مطالعاتي برای ارتقاء سطح علمي اعضای گروه، 5) افزايش ميزان مشارکت اعضای هيأت علمي در نشست‏هاي تخصصي رشتۀ خود در داخل و خارج از کشور، 6) افزايش تعداد تأليفات و ترجمه‏هاي اعضای گروه، 6) افزايش منابع مالي پژوهشي گروه برای افزايش انگيزه در اعضای هيأت علمي، 7) تهیه و تدوین سازوکاری برای هزینه کردن بودجه پژوهشی، 8) شرکت اعضای هیأت علمی در کارگاه‏های روش تحقیق، و 9) افزایش تعداد طرح‏های پژوهشی.

عامل کيفيت تشخيص و درمان و نحوۀ برخورد با بيماران مطلوب (83%) است. رضایت بیماران از نحوۀ ارائه خدمات مورد نیاز، وجود سیستم مناسب ثبت اطلاعات بیماران نقاط قوت، و ارائه امکانات و فضا‏های آموزشی بالینی به گروه توسط مسئولان، امکان انجام فعالیت‏های پژوهشی فرصت‏های گروه است. پیشنهادها در این عامل عبارتند از 1) ارتقاء سطح کيفيت تشخيص و درمان تا حد کاملاً مطلوب، و 2) افزايش ميزان راهنمايي و توضيحات کادر مسئول.

نتیجه‏گیری

به‏طور كلي نتایج ارزیابی درونی گروه گفتاردرمانی (قبل از ادغام دو دانشگاه) نشان می‏دهد که در مجموع طیف مطلوبیت ارزیابی 17/3 (4/63 درصد) است كه در وضعیت نسبتاً مطلوب قرار دارد. شایان ذکر است با توجه به شرایط و امکانات موجود، انتظار این وضعیت وجود داشت.

سپاسگزاری

از کلیۀ دانشجویان كارشناسي ورودي ‏85-‏83 كارشناسي ارشد 84 و 85 و دانش‏آموختگان كارشناسي فارغ‏التحصيل سال 86-83 و كارشناسي ارشد فارغ التحصيل 85 و86 گروه گفتاردرمانی، رئیس محترم مرکز توسعه و آموزش علوم پزشکی تهران جناب آقاي دكتر اميرحسين امامي، رئیس محترم دانشکدۀ توانبخشی تهران جناب آقاي دكتر محمد اكبري و تمامی کسانی که در اجرای طرح ارزیابی درونی ما را یاری رسانده‏اند، کمال تشکر و قدردانی را داریم.