Research Article

 

 

A Persian version of the sustained auditory attention capacity test and its results in normal children

 

 

Sanaz Soltanparast1, Zahra Jafari2, Seyed Jalal Sameni1, Masoud Salehi3

 

1- Department of Audiology, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Iran

2- Department of Basic Sciences in Rehabilitation, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Iran

3- Department of Statistics and Mathematics, School of Health Management and Information Sciences, Tehran University of Medical Sciences, Iran

 

 

Received: 24 June 2012, accepted: 13 August 2012

 

Abstract

Background and Aim: Sustained attention refers to the ability to maintain attention in target stimuli over a sustained period of time. This study was conducted to develop a Persian version of the sustained auditory attention capacity test and to study its results in normal children.

Methods: To develop the Persian version of the sustained auditory attention capacity test, like the original version, speech stimuli were used. The speech stimuli consisted of one hundred monosyllabic words consisting of a 20 times random of and repetition of the words of a 21-word list of monosyllabic words, which were randomly grouped together. The test was carried out at comfortable hearing level using binaural, and diotic presentation modes on 46 normal children of 7 to 11 years of age of both gender.

Results: There was a significant difference between age, and an average of impulsiveness error score (p=0.004) and total score of sustained auditory attention capacity test (p=0.005). No significant difference was revealed between age, and an average of inattention error score and attention reduction span index. Gender did not have a significant impact on various indicators of the test.

Conclusion: The results of this test on a group of normal hearing children confirmed its ability to measure sustained auditory attention capacity through speech stimuli.

Keywords: Sustained auditory attention, impulsiveness error, inattention error, speech stimulus, children

 

مقاله پژوهشی

 

يك نمونه نسخه فارسي آزمون ظرفيت توجه پيوسته شنوايي و گزارش نتايج آن در كودكان هنجار

 

ساناز سلطان‏پرست1، زهرا جعفری2، سید جلال ثامنی1، مسعود صالحی3

١ـ گروه شنوایی‏شناسی، دانشکده توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران

٢ـ گروه علوم پایه توانبخشی، دانشکده توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران

٣ـ گروه آمار زیستی، دانشکده مدیریت و اطلاع‏رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران

 

چکیده

زمینه و هدف: توجه پیوسته به توانایی حفظ توجه نسبت به محرک‏های هدف در طول یک دورۀ زمانی پیوسته گفته می‏شود. در پژوهش حاضر نسبت به تهیۀ نسخۀ فارسی آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی و بررسی نتایج آن در کودکان هنجار اقدام شد.

روش بررسی: در تهیۀ نسخۀ فارسی آزمون حاضر همانند آزمون مرجع از محرک گفتاری استفاده شد. محرک‏های گفتاری شامل 100 واژۀ تک‏هجایی متشکل از 20 مرتبه ارائۀ تصادفی واژۀ هدف و تکرار یک فهرست 21 کلمه‏ای از مجموعه واژه‏های تک‏هجایی بود که به‏طور تصادفی در کنار یکدیگر قرار گرفتند. آزمون در سطح راحت شنوایی به‏صورت دو گوشی و دایوتیک روی 46 کودک هنجار 7 تا 11 سال از دو جنس انجام شد.

یافته‏ها: بین سن با متوسط امتیاز خطای بی‏قراری(004/0=p) و امتیاز کل آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی(050/0=p) اختلاف معنی‏داری وجود داشت. بین سن با متوسط امتیاز خطای کم‏توجهی و همچنین شاخص کاهش ظرفیت توجه، اختلاف معنی‏داری مشاهده نشد. جنسیت بر شاخص‏های مختلف آزمون، تأثیر معنی‏داری نداشت.

نتیجه‏گیری: نتایج به‏دست آمده از آزمون حاضر روی گروهی از کودکان برخوردار از شنوایی هنجار، احتمالاً مؤید توانایی آزمون ارائه شده در تعیین ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی را با استفاده از محرک‏های گفتاری است.

واژگان کلیدی: توجه پیوستۀ شنوایی، خطای بی‏قراری، خطای کم‏توجهی، محرک گفتاری، کودکان

 

(دریافت مقاله: 4/4/91، پذیرش: 23/5/91)

 

مقدمه

از آنجا که ظرفیت شنوایی انسان برای پردازش محرک‏های ورودی محدود است، توجه نقش مهمی را در پردازش اطلاعات ایفا می‏کند(1). در واقع توجه فرایند پچیده‏ای است که به‏طور معمول به مجموعۀ گسترده‏ای از مهارت‏ها، فرایندها و وضعیت‏های شناختی اطلاق می‏شود(2). براساس شواهد موجود، توجه می‏تواند مدالیته‏های بینایی، شنوایی و لامسه را به خود اختصاص دهد(3). توجه شنوایی عبارت است از توانایی متمرکز شدن بر محرک صوتی، هم‏زمان با آمادگی برای دریافت محرک‏های گوناگون در هر لحظه(4). این توانایی، در فراگیری خواندن و نوشتن مؤلفۀ اصلی است، به این دلیل که کسب ویژگی‏های آکوستیکی و آوایی الگوهای زبان، از توجه شنوایی متأثر می‏شوند(4). توجه شنوایی را می‏توان بر حسب نوع تکلیف طبقه‏بندی کرد که یکی از مهم‏ترین آنها توجه پیوسته یا مداوم است(1). توجه پیوسته به توانایی حفظ توجه نسبت به محرک‏های هدف در طول یک دورۀ زمانی پیوسته مانند گوش دادن به آموزگار در کلاس درس یا گوش کردن به یک سخنراني در سمینار گفته می‏شود(1).

سنجش توانایی افراد در حفظ توجه پیوسته هنوز کاربرد گسترده‏ای نیافته است و غالباً در کار بالینی مورد ارزيابي قرار نمي‏گيرد(1). برای بررسی «توجه پیوسته» به شکل بالینی، از ابزارهای مختلفی استفاده می‏شود که در این میان می‏توان به ارزیابی‏های رفتاری و الکتروفیزیولوژیک اشاره کرد. یکی از شناخته شده‏ترین آزمون‏های رفتاری موجود برای ارزیابی توجه پیوسته، آزمون عملکرد مستمر (Continuous Performance Test: CPT) است که در مطالعات روان‏پزشکی کاربرد وسیعی دارد(5و6). به هنگام اجرای این آزمون، آزمایش‏شونده باید هوشیار باشد و به بود یا نبود محرک هدفی که از پیش تعیین شده است پاسخ دهد(5). در میان ابزارهای الکتروفیزیولوژیک یکی از اجزای شکل موج وابسته به تحریک یا درون‏زا که به‏صورت گسترده‏ای در زمینۀ توجه پیوسته مورد مطالعه قرار گرفته است، ثبت موج P300 است(7). بر طبق شواهد موجود، دامنۀ این موج تحت تأثیر توجه عملکرد توجهی فرد قرار می‏گیرد(8).

در سال 2007، Feniman و همکاران آزمون ظرفیت توجه شنوايي پيوسته (Sustained Auditory Attention Capacity Test: SAACT) را که یکی از نسخه‏های آزمون عملکرد مستمر است برای ارزیابی توجه شنوایی مستمر معرفی کردند(5). در این روش، توجه شنوایی کودک به‏صورت عینی یعنی با استفاده از ابزار (در مقابل استفاده از مقیاس و پرسش‏نامه) مورد بررسی قرار می‏گیرد، و با توجه به تعیین ظرفیت کودک برای شنیدن محرک‏های شنوایی در طول یک دورۀ زمانی طولانی و پاسخ‏گویی به یک محرک خاص، توجه پیوستۀ شنوایی را ارزیابی می‏کند(5). در اين آزمون با تعيين دو نوع خطای کم‏توجهی (inattentive error) یا تعداد مواردی که انگشت برای کلمه هدف بالا نرفته است، و خطاي بي‏قراري ((impulsive error یا بالا رفتن انگشت برای کلماتی غیر از کلمۀ هدف، و همچنين شاخص كاهش ظرفيت توجه (attention reduction span) که نشان‏دهندۀ ضعف کودک در حین آزمون است، نسبت به عملكرد فرد و نقص توجهي وي اظهار نظر مي‏شود(5). در مطالعات Feniman و همکاران (2007) برای بررسی ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی در کودکان با شنوایی هنجار(5) کودکان با کم‏شنوایی انتقالی و کم‏شنوایی حسی عصبی ملایم دوطرفه(9) و کودکان مبتلا به شکاف لب و کام(4) از این آزمون استفاده شده است. نتایج این مطالعات نشان داد که کودکان دارای شنوایی هنجار، در گروه‏های سنی بالاتر در همۀ شاخص‏های آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی از عملکرد بهتری برخوردارند(5). همچنین کودکان مبتلا به کم‏شنوایی انتقالی و حسی عصبی ملایم دوطرفه و کودکان مبتلا به شکاف لب و کام، در مقایسه با کودکان برخوردار از شنوایی هنجار، در همۀ شاخص‏های آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی، عملکرد ضعیف‏تری دارند(4و9).

بررسی توجه پیوسته از طریق حس شنوایی، با توجه به شباهت آن به روند معمول یادگیری از طریق دریافت محرک‏های کلامی در محیط زندگی و کلاس درس(3)، می‏تواند در غربالگری نقایص توجهی کودکان، به‏ویژه در سنین پیش‏دبستانی و پیش از ورود به مدرسه، کاربرد و اهمیت زیادی داشته باشد. با توجه به نقش توجه پیوسته در يادگيري و حافظه و در ارزيابي‏هاي عصب‏روان‏شناختي و همچنین نبود نسخۀ فارسی ارزیابی این مهارت سطح بالاي شناختي، مطالعۀ حاضر به شرح نحوۀ ساخت نسخۀ فارسی آزمون ظرفیت توجه شنوايي پيوسته و گزارش نتايج آن روي گروهي از كودكان هنجار مقطع دبستان 7 تا 11 سال پرداخته است.

 

روش بررسی

مطالعۀ مقطعی حاضر شامل دو بخش اصلی تهیۀ آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی و اجرای آن روی گروهی از کودکان 7 تا 11 سال بود. در مرحلۀ تهیۀ آزمون، از محرک‏های گفتاری استفاده شد. الگوی تهیۀ این آزمون از مطالعۀ انجام شده توسط Feniman و همکاران در سال 2007 برگرفته شد. محرک‏های گفتاری این آزمون، 100 واژۀ تک‏هجایی بود که از تکرار یک فهرست 21 کلمه‏ای با ارائۀ تصادفی و همچنین 20 مرتبه ارائۀ تصادفی واژۀ هدف تشکیل می‏شد. واژه‏های تک‏هجایی مورد استفاده در تهیۀ آزمون، از بین واژه‏های ساده، آشنا و قابل درک برای کودکان زیر هفت سال، از بین کتاب‏های داستان این گروه سنی، انتخاب شد. برای تسهیل در شناسایی واژۀ هدف از بین سایر واژه‏ها، واژه‏های تک‏هجایی طوری انتخاب شدند که با واژۀ هدف، شباهت آوایی یا معنایی نداشته باشند. در نهایت، واژه‏های تک‏هجایی انتخاب شده، شامل «دست، شام، نان، خرس، کیف، اسب، رنگ، موش، عکس، گوش، میز، جیب، کفش، پول، باد، گل، ابر، شیر، سنگ و توپ» بود. واژۀ هدف (کلمۀ یک) نیز طوری انتخاب شد که ساده و خنثی بوده و بار معنایی یا هیجانی خاصی برای فرد مورد آزمایش نداشته باشد. برای تهیۀ این آزمون از نرم‏افزار 7.8 Cool Edit Pro استفاده شد. زمان لازم برای اجرای کامل این آزمون برای هر فرد تقریباً 20 دقیقه بود. با توجه به ساختار اين آزمون، خطاهای احتمالی رخ داده فقط با توجه مرتبط هستند و با مشکلات تمیز آوایی ارتباطی ندارند. فهرست واژه‏های آزمون با فاصلۀ یک ثانیه از یکدیگر و در بازۀ زمانی یک ثانیه با صدای مرد روی لوح فشرده ضبط شد و شش بار پشت سر هم برای فرد مورد آزمایش ارائه شد. این آزمون در سطح راحت شنوایی و به‏صورت دوگوشی و دایوتیک اجرا شد.

در مرحلۀ اجرا، با توجه به نتایج تحلیل داده‏های اجرای مطالعۀ مقدماتی انجام شده روی 10 کودک برخوردار از معیارهای ورود مطالعۀ حاضر، آزمون تهیه شده روی 46 کودک هنجار (22 دختر و 24 پسر) در محدودۀ سنی 7 تا 11 سال با میانگین سنی 50/8 و انحراف معیار 111/1 سال، در مدارس ابتدایی منطقۀ شش در طی پنج ماه اجرا شد. مطالعۀ حاضر روی کودکان برخوردار از ملاک‏های زیر انجام شد 1ـ شنوایی هنجار (قبولی در آزمون غربالگری شنوایی تن خالص)؛ 2ـ هوش هنجار با استناد به پروندۀ بهداشت کودک در مدرسه (هوش‏بهر بالای 85 براساس آزمون هوش وکسلر کودکان)؛ 3ـ برتری دست راست در اعمال تک‏دستی؛ براساس نسخۀ فارسی آزمون برتری دستی Edinburg، در این آزمون کوتاه و ساده، امتیاز افراد راست‏دست بین یک تا ده و امتیاز افراد چپ‏دست بین منهای یک تا منهای ده است. در مطالعۀ حاضر کسانی وارد بررسی شدند که امتیاز برتری دستی آنها براساس این آزمون مثبت و دست برتر آنها در نوشتن، دست راست باشد، زیرا به‏دلیل پیچیده بودن تفسیر نتایج افراد چپ دست در مطالعات شناختی، معمولاً مطالعه به افراد راست‏دست محدود می‏شود، مگر این که بررسی تأثیر برتری دستی، خود یکی از متغیرهای مطالعه باشد؛ و 4ـ تک‏زبانه و تسلط بر زبان فارسی به‏عنوان زبان اول (مادری). در صورت وجود سابقۀ هرگونه مشکلات عصب‏شناختی، تشنج، تب شدید، ضربه به سر، مصرف داروهای مسمومیت‏زای گوش، عمل جراحی مغز، بیماری زمینه‏ای و مشکلات رفتاری به استناد پروندۀ تحصیلی، کودک از مطالعه کنار گذاشته می‏شد. به‏منظور بررسی و رعایت موارد ذکر شده، پرسش‏نامه‏ای طراحی شده بود که با همکاری مربیان بهداشت مدارس تکمیل شد. پژوهش حاضر با تأیید کمیتۀ اخلاق معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران صورت گرفت.

کودکان برخوردار از معیارهای ورود به مطالعه پس از تأیید پژوهش و دریافت معرفی‏نامۀ رسمی از ادارۀ آموزش و پروش کل کشور و ادارۀ آموزش و پرورش مدارس ابتدایی منطقۀ شش و کسب رضایت‏نامة کتبی از مدیران یا مربیان بهداشت مدارس در بررسی شرکت داده شدند. همچنین، از آنجا که تکمیل بخشی از پرسش‏نامۀ پژوهش مستلزم همکاری والدین بود، والدین تمام این کودکان نیز مطلع بودند و رضایت کتبی از ایشان دریافت شد. در ابتدا معاینۀ اتوسکپی (با اتوسکپ ساخت شرکت Riester آلمان) برای بررسی مجرای گوش از نظر وجود جرم و سلامت پردۀ گوش و در ادامه، برای بررسی وضعیت شنوایی هر کودک، ادیومتری غربالگری تن خالص با استفاده از ادیومتر غربالگری پیشرفته ASA84 ساخت شرکت پژواک آوا کشور ایران در فرکانس‏های 500، 1000، 2000 و 4000 هرتز در سطح شدت 20 دسی‏بل HL صورت گرفت(10). در صورت رد شدن از غربالگری شنوایی، وی برای ارزیابی دقیق‏تر وضعیت شنوایی به کلینیک شنوایی‏شناسی دانشکدۀ توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تهران ارجاع داده می‏شد. پس از آنکه از وضعیت شنوایی هنجار هر یک از کودکان مورد مطالعه اطمینان حاصل شد، به هر کودک دربارۀ آزمون و نحوۀ اجرای آن، توضیحات به این شرح داده شد: هدف آزمون حاضر ارزیابی توجه شنوایی شما در سکوت است؛ به هنگام ارائۀ فهرست واژه‏ها، به دقت گوش دهید و تنها در صورت شنیدن کلمۀ یک، بلافاصله دستتان را بالا ببرید (بالا بردن دست راست یا چپ، فرقی نداشته و نقشی در تفسیر نتایج ندارد).

محرک‏های آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی با روشی که در مرحلۀ تهیۀ آزمون به آن اشاره شد با استفاده از لپ‏تاپ (مدل 36 FG VPCEA، ساخت شرکت سونی، کشور چین) و در سطح راحت شنوایی هر فرد در سکوت  به دو گوش، از طریق گوشی (SHMI 900 کشور چین)، محدودۀ فرکانسی 20000-20 هرتز، حساسیت 100 دسی‏بل، امپدانس 32 اهم، حداکثر خروجی 100 میلی‏ولت) ارائه می‏شد. از آنجا که آزمون حاضر نوعی آزمون ارزیابی توجه شنوایی (و نه دریافت و بازشناسی گفتار) است که همواره در سطح راحت شنوایی (MCL) انجام می‏شود و در ضبط معمول، آزمون از حشو خوبی در سطح راحت شنوایی برخوردار است، همچنین از آنجا که در نسخه‏های قبلی این آزمون و سایر آزمون‏های ارزیابی رفتاری توجه، از ارائۀ محرک‏ها به‏صورت زنده یا ضبط شده در سطح MCL استفاده می‏شود، در مطالعۀ حاضر نیز محرک‏های ضبط شده آزمون از طریق لپ‏تاپ و در سطح راحت شنوایی ارائه شد. ترتیب ارائۀ واژه‏ها در فهرست، تصادفی بود. قبل از این که فهرست واژه‏های آزمون برای اولین بار به کودک ارائه شود، یک نمونه فهرست که شامل 50 واژۀ تک‏هجایی (10 واژۀ هدف) بود برای آشنایی کودک با روال انجام آزمون ارائه می‏شد و پس از این که کودک آزمون را به درستی درک می‏کرد، آزمایش اصلی آغاز می‏شد. این فهرست کوتاه‏تر، از همان کلمات فهرست اصلی تشکیل شده بود و از آن صرفاً برای آشنایی فرد با روند آزمون استفاده می‏شد. در حین اجرای آزمون کودکان مورد ارزیابی مرتکب دو نوع خطا می‏شدند؛ یعنی گاهی اوقات زمانی که کلمه «یک» را شنیدند دست خود را بالا نمی‏بردند، و گاهی اوقات هم به هنگام شنیدن سایر کلمات تک‏هجایی ارائه شدۀ موجود در فهرست، دست خود را بالا می‏بردند که به این دو نوع خطا به‏ترتیب، خطاهای کم‏توجهی و بی‏قراری گفته می‏شد. به همین علت نتیجۀ SAACT براساس این دو نوع خطا محاسبه می‏شد. به عبارت دیگر، برای محاسبۀ تعداد کل خطاهای SAACT، تعداد کل خطاهای کم‏توجهی و بی‏قراری کودکان مورد ارزیابی در تمام شش مرحلۀ ارائۀ آزمون با هم جمع می‏شد و حاصل جمع به‏عنوان میزان ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی کودک تفسیر می‏شد. همچنين، در مطالعۀ حاضر به‏منظور بررسی ظرفیت توجه، معیاری تحت عنوان شاخص كاهش ظرفيت توجه، یعنی میزان کاهش توجهی که کودک در حین انجام آزمون از آن رنج می‏برد، نیز محاسبه می‏شد. این معیار برای بررسی میزان هوشیاری که در حین انجام آزمون کاهش یافته است، محاسبه می‏شد. همچنین، این شاخص با محاسبۀ تعداد پاسخ‏های درست کودک در مرحلۀ اول ارائۀ آزمون و تعداد پاسخ‏های درست کودک در مرحلۀ ششم تعیین می‏شد. در حقیقت، اختلاف بین تعداد پاسخ‏های درست این دو مرحله، شاخص کاهش ظرفیت توجه نامیده می‏شد. در نهایت، بر طبق تحلیل آماری داده‏های کسب شده، نسبت به عملكرد فرد و نقص توجهي وي اظهار نظر مي‏شد.

در این مطالعه برای تحلیل آماری داده‏ها از نرم‏افزار آماری SPSS نسخۀ 16 در سطح معنی‏داری 05/0>p استفاده شد. برای بررسی تأثیر سن و جنس بر نتایج آزمون با توجه به هنجار نبودن توزیع داده‏ها براساس آزمون آماری کولموگروف‏ـ‏اسمیرنوف به‏ترتیب از آزمون آماری غیرپارامتریک کروسکال والیس و من‏ـ‏ویتنی یو استفاده شد.

 

یافته‏ها

ابتدا داده‏ها برای هر یک از شاخص‏های آزمون در هر شش مرحلۀ ارائۀ آزمون گردآوری و میانگین‏گیری شد. جدول 1 براساس نتایج آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی طراحی شده است و آمار توصیفی خطاهای کم‏توجهی، بی‏قراری، تعداد کل خطاها و شاخص کاهش ظرفیت توجه را در گروه مورد مطالعه نشان می‏دهد.

در این بررسی برای تعیین اثر سن بر شاخص‏های SAACT از آزمون آماری غیرپارامتریک کروسکال والیس استفاده Text Box: جدول 1ـ میانگین، انحراف معیار و میانه نتایج آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی در کودکان هنجار (46n=) شاخص های آزمون میانگین (انحراف معیار) میانه خطای کم توجهی (532/1) 09/1 00/1 خطای بی‏قراری (971/1) 07/2 00/2 تعداد کل خطا ها (716/2) 15/3 50/2 خطای کم توجهی مرحله اول (315/0) 11/0 00/0 خطای کم توجهی مرحله ششم (502/0) 28/0 00/0 شاخص کاهش ظرفیت توجه (570/0) 17/0 00/0 شد. همان‏طور که در جدول 2 نشان داده شده است، در این مطالعه بین چهار گروه سنی مورد بررسی با میانگین خطاهای کم‏توجهی و همچنین با میانگین شاخص کاهش ظرفیت توجه تفاوت معنی‏داری مشاهده نشد. در حالی که تفاوت مشاهده شده بین میانگین خطاهای بی‏قراری با چهار گروه سنی بررسی شده و میانگین تعداد کل خطاها با چهار گروه سنی بررسی شده معنی‏دار بود.

در مطالعۀ حاضر برای تعیین اثر جنسیت بر شاخص‏های SAACT با توجه به توزیع غیرهنجار داده‏ها از آزمون آماری من‏ـ‏ویتنی یو استفاده شد. در تحلیل آماری، بین دو جنس در خطاهای کم‏توجهی، خطاهای بی‏قراری، تعداد کل خطاها، و شاخص کاهش ظرفیت توجه اختلاف آماری معنی‏داری (05/0<p) مشاهده نشد (جدول3).

 

بحث

ارزیابی توجه از طریق حس شنوایی به چند دلیل حائز اهمیت است نخست آنکه توجه شنوایی برای پردازش اطلاعات مناسب و یادگیری مهارت‏های جدید ضروری است(9). دوم، حس شنوایی در قیاس با سایر حواس، قدرت بازشناسی منحصر به فرد بیشتری را ارائه می‏دهد(3). سوم، توجه شنوایی برای شکل‏گیری سایر مهارت‏های پردازش شنوایی مانند حافظۀ شنوایی، بازشناسی و درک در حضور پس‏زمینه نقش مهمی ایفا می‏کند(3).

در مطالعۀ حاضر بین سن و متوسط خطای کم‏توجهی تفاوت قابل ملاحظه‏ای مشاهده نشد. این یافته با یافته‏های مطالعه Feniman و همکاران (2010) که روی کودکان دچار کم‏شنوایی ملایم انجام شده بود، توافق داشت(9)، اما با یافته‏های پژوهش Feniman و همکاران (2007) مغایرت داشت. براساس مطالعه‏ای که توسط Feniman و همکاران (2007) با استفاده از SAACT انجام شد، به‏نظر می‏رسد بین سن و امتیاز خطاهای کم‏توجهی ارتباط معکوسی وجود دارد؛ یعنی کودکان بزرگتر در قیاس با کودکان کوچکتر دچار خطای کمتری شده و عملکرد بهتری در آزمون دارند. در حقیقت، از آنجا که کودکان کوچکتر از ظرفیت توجه محدودتری برخوردارند، انتظار می‏رود که به‏تدریج با افزایش سن در پی تغییر مکانیسم‏های پردازش درونی، ظرفیت توجه‏شان افزایش یابد(5). در مطالعۀ Levy (1980) روی 230 کودک (دختر و پسر) سه تا هفت سال کودکستانی و دبستانی با نوعی آزمون عملکرد مستمر CPT)) بینایی نیز کاهش قابل توجه میزان خطای کم‏توجهی با افزایش سن گزارش شد(11). تفاوت بین یافته‏های مطالعات می‏تواند از تفاوت در تعداد نمونه، سن افراد مورد بررسی و نسخۀ CPT مورد استفاده ناشی شده باشد و به‏نظر می‏‎رسد برای اظهار نظر دقیق‏تر، به انجام مطالعات بیشتر در این زمینه نیاز است.

در مطالعۀ حاضر بین متوسط خطای بی‏قراری و سن، اختلاف قابل توجهی مشاهده شد. در واقع با افزایش سن، میزان خطای بی‏قراری کاهش یافت. خطاهای بی‏قراری در CPT اغلب اوقات شاخص مهار پاسخ در کودکان محسوب می‏شوند. مهار پاسخ به توانایی مهار یا قطع پاسخ در طی یک رفتار دینامیک لحظه به لحظه گفته می‏شود که با افزایش سن به‏طور قابل ملاحظه‏ای بهبود می‏یابد. بر این اساس، به‏نظر می‏رسد که کودکان کم‏سن‏تر، در مقایسه با همتاهای بزرگتر خود، رفتارهای تکانشی بیشتری دارند. این یافته با یافته‏های پژوهش‏های انجام شده توسط Feniman و همکاران (2007)، Aylward و همکاران (2002)، Someya و همکاران (2001) و Levy (1980) Text Box: جدول 2ـ بررسی وجود اختلاف معنی‏دار بین چهار گروه سنی مورد بررسی در میانگین امتیازات شاخص‏های آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی در کودکان هنجار میانگین (انحراف معیار) امتیازها در گروه‏های سنی شاخص‏های آزمون (11n=) 11/7-7 (12n=) 11/8-8 (12n=) 11/9-9 (11n=) 11/10-10 p خطای کم‏توجهی (191/2) 00/2 (900/0) 58/0 (485/1) 25/1 (934/0) 55/0 101/0 خطای بی‏قراری (753/1) 45/3 (234/2) 42/2 (826/1) 67/1 (905/0) 73/0 004/0 تعداد کل خطاها (734/2) 45/5 (594/2) 00/3 (503/2) 92/2 (272/1) 27/1 005/0 کاهش ظرفیت توجه (982/0) 18/0 (452/0) 25/0 (389/0) 17/0 (302/0) 09/0 900/0 همخوانی داشت(3،5،11و12). Aylward و همکاران (2002) عملکرد 634 کودک (75% پسر، 25% دختر) مشکوک به اختلال نقص توجه‏ـ‏بیش‏فعالی و اختلال یادگیری را با استفاده از دو آزمون عملکرد مستمر بینایی و شنوایی بررسی کردند(3). نتایج پژوهش آنها همانند مطالعۀ حاضر نشان داد بین سن و میزان خطاهای بی‏قراری ارتباط معکوسی وجود دارد(3). Someya و همکاران (2001) مقیاسی را برای ارزیابی بی‏قراری تهیه کردند و اثر سن، جنس و تحصیلات افراد مورد ارزیابی متشکل از 34 دانشجوی دختر با میانگین سنی 9/19 و 416 کارمند (28% مرد،72% زن) با میانگین سنی 32 را بر این مقیاس مطالعه کردند(12). تحلیل آماری داده‏های به‏دست آمده از مطالعۀ آنها همانند مطالعۀ حاضر نشان داد که بین سن با امتیاز کسب شده از این مقیاس ارتباط چشمگیری وجود دارد(12). همچنین نتایج به‏دست آمده از مطالعۀ Levy (1980) نشان دادکه با افزایش سن، میزان خطاهای بی‏قراری به‏طور چشمگیری بهبود می‏یابد(11). اما در مطالعۀ Hagelthorn و همکاران (2003) که روی 66 کودک با میانگین سن 2/56 ماه و انحراف معیار 9/10 ماه انجام شد، ارتباطی بین میزان خطای بی‏قراری و سن مشاهده نشد(13). در مطالعۀ آنها میزان خطای بی‏قراری در محدودۀ سنی سه تا شش سال ثابت بود(13). این تفاوت می‏تواند از اختلاف در محدودۀ سنی افراد مورد ارزیابی یا تفاوت در ویژگی‏های CPT مورد استفاده ناشی شده باشد.

از آنجا که امتیاز کل آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی، با مجموع تعداد خطاهای کم‏توجهی و بی‏قراری اندازه‏گیری می‏شود، مقدار و تحلیل آماری آن مشابه با امتیازهای کم‏توجهی و بی‏قراری است. در پژوهش انجام شده بین امتیاز کل و سن، اختلاف چشمگیری مشاهده شد؛ یعنی در گروه‏های سنی بالاتر امتیاز کل آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی کاهش می‏یابد. این یافته با یافته‏های پژوهش Feniman و همکاران (2007) همخوانی داشت(5).

کودکان ممکن است یک تکلیف را با سطح مشخصی از توجه و تمرکز آغاز کنند، ولی نمی‏توانند آن را حفظ کنند، در نتیجه عملکرد آنها در حین انجام آن تکلیف کاهش می‏یابد. با این وجود برخی از محققان این کاهش توجه را به خستگی ذهنی نسبت داده‏اند که با توجه پیوسته ارتباطی ندارد. اگر چه کاهش توجه مشخصۀ افراد دچار نقص توجه است، کاهش گذرا در کودکانی که به این نقص مبتلا نیستند نیز رایج است(5). در این مطالعه، برخلاف مطالعات گذشته که کاهش چشمگیر ظرفیت توجه پیوسته را در کودکان شش تا هشت ساله در قیاس با کودکان 9 تا 11 ساله گزارش کرده‏اند(3و5) و آن را به تکامل راهبردهای جبرانی لازم به‏منظور توجه به تکالیف نسبت داده‏اند، بین سن و شاخص کاهش ظرفیت توجه تفاوت قابل توجهی مشاهده نشد. تفاوت Text Box: جدول 3ـ بررسی وجود اختلاف معنی‏دار در میانگین امتیازهای شاخص‏های آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی در دختران و پسران دختر (22n=) پسر (24n=) شاخص های آزمون میانگین (انحراف معیار) میانگین (انحراف معیار) p خطای کم‏توجهی (916/1) 36/1 (049/1) 83/0 539/0 خطای بی‏قراری (158/2) 09/2 (829/1) 04/2 814/0 تعداد کل خطاها (143/3) 45/3 (290/2) 88/2 714/0 شاخص کاهش ظرفیت توجه (631/0) 27/0 (504/0) 08/0 316/0 مشاهده شده در مطالعۀ حاضر را می‏توان به تفاوت در تعداد افراد مورد بررسی، شیوۀ اجرای آزمون یا نوع آزمون مورد استفاده نسبت داد.

در مطالعۀ حاضر در کلیۀ شاخص‏های آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی بین دو جنس تفاوت چشمگیری مشاهده نشد. در مطالعات گوناگون Feniman و همکاران به این یافته اشاره شده است(4،5و9). در سال 2007، Feniman و همکاران روی 280 کودک ( 139 دختر و 141 پسر ) 6 تا 11 سالۀ دارای شنوایی محیطی هنجار و بدون سابقۀ کم‏توجهی آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی را اجرا کردند و آنها نیز بین دو جنس تفاوت چشمگیری از لحاظ خطای کم‏توجهی، بی‏قراری، امتیاز ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی و شاخص کاهش ظرفیت توجه مشاهده نکردند(5). با توجه به نقش مهم شنوایی در تکامل گفتار، زبان، یادگیری و توانایی شنوایی، Feniman و همکاران (2010) تأثیر کم‏شنوایی را بر آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی روی 60 کودک 7 تا 11 ساله بررسی کردند(9). در این مطالعه نیز همانند مطالعۀ حاضر، بین دو جنس از لحاظ خطای کم‏توجهی و بی‏قراری و امتیاز ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی اختلاف قابل توجهی مشاهده نشد(9). از آنجا که شکاف لب و کام به تکامل توانایی‏های شنوایی مانند توجه که برای یادگیری مهارت‏های جدید، ارتباط شفاهی و مکتوب ضروری است آسیب می‏رساند، Lemos و Feniman (2010) ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی را در 55 کودک با و بدون شکاف لب و کام هفت سال تا هفت سال و یازده ماه با استفاده از آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی بررسی کردند(4). یافته‏های این مطالعه نیز با مطالعۀ حاضر مطابقت داشت و از لحاظ کلیۀ شاخص‏های آزمون بین دو جنس در هر دو گروه مورد بررسی اختلاف چشمگیری نشان نداد. این یافته با یافته‏های پژوهش انجام شده توسط Chaucer و همکاران (1999) و Groot و همکاران (2004) همخوانی نداشت(14و15). یافتۀ مطالعه Chaucer و همکاران (1999) که با استفاده از نسخۀ بینایی آزمون عملکرد مستمر در شرایط آزمایشی ارائۀ محرک با کیفیت مطلوب و ارائۀ نامطلوب و در حضور نویز بینایی (کاهش وضوح محرک‏های بینایی) روی 341 کودک شش تا 15 سال انجام شد، با یافتۀ مطالعۀ حاضر مغایرت داشت(14). در مطالعۀ Chaucer و همکاران (1999) در شرایط آزمایشی ارائۀ محرک با کیفیت نامطلوب و در حضور نویز بینایی میزان خطاهای کم‏توجهی دخترها بیشتر از پسرها بود(14). Groot و همکاران (2004) برای بررسی انواع مختلف توجه، به‏ویژه توانایی توجه پیوسته، 237 جفت دوقلو با میانگین سنی 8/5 سال را بررسی کردند و میزان خطای بی‏قراری بیشتری را در پسرها در مقایسه با دخترها مشاهده کردند(15) و این یافته را به تکامل سریع‏تر کنترل بی‏قراری در دخترها نسبت دادند(5). این ناهمخوانی یافته‏ها می‏تواند به‏علت استفاده از نسخه‏های مختلف CPT، تفاوت در سن و تعداد افراد مورد بررسی باشد.

کم بودن حجم نمونه به‏دلیل پیش‏گیری از افزایش مدت‏زمان اجرای مطالعه در گروه کودکان هنجار مورد بررسی را می‏توان محدودیت اصلی بررسی حاضر دانست. بنابراین پیشنهاد می‏شود که برای کسب اطمینان از نتایج به‏دست آمده از مطالعۀ حاضر، مطالعۀ دیگری با حجم نمونۀ بیشتر در این زمینه اجرا شود. از طرف دیگر، از آنجا که ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی در طیف گسترده‏ای از اختلالات عصب روان‏شناختی متأثر می‏شود، می‏توان از این آزمون برای توسعۀ مطالعات مرتبط در زمینۀ نقايص توجهي، به‏ویژه در حیطۀ تحریک شنوایی، پایش سیر پیشرفت درمان کودک دچار نقایص توجهی و همچنین با توجه به احتمال وجود نقایص توجهی در اختلالات گوناگون (مانند اختلالات نقص توجه‏ـ‏بیش‏فعالی (Attention Deficit Hyperactivity Disorder: ADHD)، اختلال پردازش شنوایی مرکزی، نارساخوانی (Dyslexia)، آسیب زبانی ویژه (Aphasia) و غیره) می‏توان از این آزمون در رشته‏های مختلف توانبخشی و دیگر رشته‏های پزشکی و علوم روان‏شناختی که در ارتباط با کودکان خدمات ارائه می‏کنند، استفاده کرد.

 

نتیجه‏گیری

وجود ابزار بالینی محدود برای ارزیابی ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی و نیاز به آزمونی که با استفاده از حس شنوایی (که شرایط ارزیابی واقعی‏تری را بازسازی می‏کند) توجه پیوسته را ارزیابی کند، عامل اصلی اهتمام برای تهیۀ نسخۀ فارسی آزمون ظرفیت توجه پیوستۀ شنوایی بود. نتیجه اجرای آزمون حاضر روی گروهی از کودکان برخوردار از شنوایی هنجار، احتمالاً مؤید توانایی این آزمون در بررسی اثر سن با تأکید بر حس شنوایی است.

 

سپاسگزاری

اين مقاله بخشی از پایان‏نامۀ مصوب دانشگاه علوم پزشكي تهران به شمارۀ قرارداد 2502/260/د/90 مورخ 23/07/1390 است. از مرکز تحقیقات توانبخشی، برای کمک در انجام پژوهش، سپاسگزاری می‏شود. از کودکان تحت آزمون و مربیان بهداشت سرکارخانم زارع و سرکار خانم یزدان‏خواه و مدیران محترم سرکارخانم خدابنده‏لو، جناب آقای حبیبی و جناب آقای پهلوانی قدردانی می‏شود.

 

REFERENCES

1.             Medwetsky L. Mechanisms underlying central auditory processing. In: Katz J, Medwetsky L, Burkard R, Hood L, editors. Handbook of clinical audiology. 6th ed. Baltimore: Lippincott Williams & Wilkins; 2009. p. 584-610.

2.             Sohlberg MM, Mateer CA. Improving attention and managing attentional problems. Adapting rehabilitation techniques to adults with ADD. Ann N Y Acad Sci. 2001; 931:359-75.

3.             Aylward GP, Brager P, Harper DC. Relations between visual and auditory continuous performance tests in a clinical population: a descriptive study. Dev Neuropsychol. 2002;21(3):285-303.

4.             Lemos IC, Feniman MR. Sustained Auditory Attention Ability Test (SAAAT) in seven-year-old children with cleft lip and palate. Braz J Otorhinolaryngol. 2010;76(2):199-205.

5.             Feniman MR, Ortelan RR, Lauris JR, Campos CF, Cruz MS. A proposed behavioral tool to assess sustained auditory attention. Braz J Otorhinolaryngol. 2007;73(4):523-7.

6.             Cornblatt BA, Risch NJ, Faris G, Friedman D, Erlenmeyer-Kimling L. The Continuous Performance Test, identical pairs version (CPT-IP): I. New findings about sustained attention in normal families. Psychiatry Res.1988;26(2):223-38.

7.             Coull JT. Neural correlates of attention and arousal: insights from electrophysiology, functional neuroimaging and psychopharmacology. Prog Neurobiol. 1998;55(4):343 - 61.

8.             Barry RJ, Johnstone SJ, Clarke AR. A review of electrophysiology in attention-deficit/hyperactivity disorder: II. Event-related potentials. Clin Neurophysiol. 2003;114(2):184-98.

9.             Mondelli MF, Carvalho FR, Feniman MR, Lauris JR. Mild hearing loss: performance in the Sustained Auditory Attention Ability Test. Pro Fono. 2010;22(3):245-50.

10.         Gelfand SA. Essentials of audiology. 2nd ed. New York: Thieme Publishing Group; 2001.

11.         Levy F. The development of sustained attention (vigilance) and inhibition in children: some normative data. J Child Psychol Psychiatry. 1980;21(1):77-84.

12.         Someya T, Sakado K, Seki T, Kojima M, Reist C, Tang SW, et al. The Japanese version of the Barratt Impulsiveness Scale, 11th version (BIS-11): its reliability and validity. Psychiatry Clin Neurosci. 2001;55(2):111-4.

13.         Hagelthorn KM, Hiemenz JR, Pillion JP, Mahone EM. Age and task parameters in continuous performance tests for preschoolers. Percept Mot Skills. 2003;96(3 Pt 1):975-89.

14.         Lin CC, Hsiao CK, Chen WJ. Development of sustained attention assessed using the continuous performance test among children 6-15 years of age. J Abnorm Child Psychol. 1999;27(5):403-12.

15.         Groot AS, de Sonneville LM, Stins JF, Boomsma DI. Familial influences on sustained attention and inhibition in preschoolers. J Child Psychol Psychiatry. 2004;45(2):306-14.