Case Report

Mean length of utterance and grammatical morphemes in speech of two Farsi-speaking children

Nahid Jalilevand, Mona Ebrahimipur, Jamshid Purqarib

Department of Speech therapy, Faculty of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Iran

Received: 5 June 2011, accepted: 13 December 2011

Abstract

Background: Children usually produce their first words when they are 10-15 months old and go through simple to complex speech by passing some stages. One of the criteria for examining development of children’s language is mean length of utterance (MLU). The main purpose of this study was calculating mean length of utterance and grammatical morphemes used by Farsi-speaking children during their 12-60^th months of life.

Case: It was a longitudinal descriptive study. Every month during children’s 12 to 60^th months of life, 120-minute spontaneous speech samples of two children in kindergarten were videotaped and transcribed. The girl said her first word at the age of 12, and the boy said his first word at the age of 16 months. Combining words and constructing two-word utterances started at 18 and 20^th months of the girl’s and the boy’s lives respectively. First grammatical morpheme appeared before the 24^th month of children’s lives and when mean length of utterance was lower than 2 morphemes. Singular verb suffixes were acquired sooner than the plural ones. Both children started using six subject identifiers of Farsi language before 36^th month of their lives.

Conclusion: The speech development in Farsi-speaking children follows the same pattern as other children, starting from one-word utterances and complicates gradually by increasing the number of words, word combinations and using grammatical morphemes. The important point is that Farsi-speaking children started to use grammatical morphemes when their mean length of utterance was lower than two morphemes.

Keywords: Mean length of utterance, grammatical morpheme, word, Farsi

گزارش مورد

میانگین طول گفته و برخي از تكواژهاي دستوري در گفتار دو کودک فارسی‏زبان

ناهید جلیله‏وند، مونا ابراهیمی‏پور، جمشيد پورقريب

گروه گفتاردرمانی، دانشکده توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران

چکیده

زمينه: کودکان معمولاً اولین واژه‏های خود را در سنین 10 تا 15 ماهگی بیان می‏کنند و طی مراحلی به گفتار ساده تا پیچیده دست می‏یابند. سنجش میانگین طول گفته، یکی از معیارهای بررسی رشد و تکامل زبان کودکان است. محاسبۀ میانگین طول گفته و بررسي ترتيب کاربرد برخي از تكواژهاي دستوري در گفتار کودکان فارسی‏زبان از اهداف این مطالعه بود.

مورد: نمونۀ گفتار آزاد دو کودک در مهد کودک، از 12 تا60 ماهگی، هر ماه به‏مدت 120 دقيقه به طریق ضبط ویدئویی جمع‏آوری و نمونه‏هاي گفتار واج‏نویسی شد. مطالعه به روش طولي و توصيفي انجام گرفت. دختر و پسر مورد مطالعه اولين واژه‏هاي خود را به‏ترتيب در سن 12 ماهگي و 16 ماهگي بيان كردند. دختر در 18 ماهگي و پسر 20 ماهگي بيان گفته‏هاي دوكلمه‏اي را آغاز کردند. تعدادي از تکواژهای دستوري كه در ساختمان فعل كاربرد دارند قبل از 24 ماهگي با ميانگين طول گفته كمتر از دو تكواژ در گفتار هر دو كودك ظاهر شدند. ترتيب كاربرد تكواژهاي پي‏بندهاي فعل، از مفرد به جمع بود. شش شناسۀ فاعلي قبل از 36 ماهگي در گفتار هر دو كودك ظاهر شد.

نتيجه‏گيري: مراحل تکامل گفتار کودکان فارسی‏زبان نیز همانند سایر کودکان از مرحلۀ گفتار تک‏واژه آغاز شد و با افزایش واژگان و کاربرد تکواژهای دستوري به‏تدريج بر پیچیدگی گفتار آنها افزوده شد. نكتۀ مهم اين كه كودكان فارسي‏زبان با ميانگين طول گفته كمتر از 2 تكواژ كاربرد تكواژهاي دستوري را آغاز كردند.

واژگان کلیدی: ميانگين طول گفته، تكواژ دستوري، واژه، فارسی

(دریافت مقاله: 15/3/90، پذیرش: 22/9/90)

مقدمه

کودک گفتار خود را با گفته‏های کوتاه تک‏واژه آغاز می‏کند و به‏تدريج با كسب مهارت در دستورزبان، به توانایی تولید گفته‏های طولانی دست می‏یابد(1). او قواعدی را برای ترکیب واژه‏ها به‏صورت جمله فرا می‏گیرد و از تکواژهای دستوری که بر زمان، وجه و عدد دلالت مي‏كنند، برای بسط معنا استفاده می‏کند(2). زبان‏شناسان کوچکترین واحد معني‏دار زبان را تکواژ می‏نامند. برخی تکواژها به تنهایی کاربردی ندارند، این تکواژها را تکواژهای وابسته (مقید یا دستوری) می‏نامند. تکواژهای آزاد، تکواژهایی هستند که به‏طور مستقل معنی را انتقال می‏دهند(3). طول گفته با شمارش تکواژها، شاخص خوبی برای پیچیدگی دستور (گرامر) یک گفته است. از این رو، برای اندازه‏گیری رشد نحو کودکان تعداد تکواژها را می‏شمارند و میانگین طول گفته (Mean Length of Utterance: MLU) را تعیین می‏کنند(1).

Brown (1973) با مطالعۀ سه کودک، پایه و اساس ارتباط بین MLU و رشد زبان را فراهم آورد. وی براساس MLU، مراحل رشد زبان کودک را به پنج مرحله تقسیم کرد و به این نتیجه دست یافت که سن تقویمی یک کودک هنجار (تا پنج سالگی) با MLU وی همبستگی دارد(4).

Ekmekci (1985) كاربرد عملي MLU در زبان تركي را در نمونۀ گفتار يك كودك ترك‏زبان از سن 3/1 تا 4/2 سالگي، مورد مطالعه قرار داد. وي MLU براي كلمات، هجاها و تكواژها را جداگانه محاسبه کرد. نتيجۀ بررسي اين بود كه MLU مي‏تواند در سنجش و تحليل رشد زبان در كودكان ترك‏زبان مورد استفاده قرار گيرد(5)

گفته‏هاي تك‏كلمه در نمونۀ گفتار كودكان، MLU را كاهش مي‏دهد. Johnson (2001) نمونۀ گفتار 47 کودک پیش‏دبستانی را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. هدف از این مطالعه بررسی اثر حذف پاسخ‏های کوتاه به پرسش‏ها، پاسخ‏های تک‏واژه‏ای بلی/خیر و گفته‏های تقلیدی، بر نتیجۀ محاسبۀ MLU بود. دامنۀ MLU قبل از حذف موارد فوق 2 تا 5/6 بود. با حذف پاسخ‏های کوتاه به پرسش‏ها، پاسخ‏های تک‏واژه‏ای بلی/خیر و گفته‏های تقلیدی، به‏طور متوسط 18 درصد شاخص MLU افزایش یافت. دامنۀ افزایش MLU حداقل 2 درصد و حداکثر 49 درصد بود(6).

Armon-Lotem و Berman (2003) شکل افعال و گرامر مورد کاربرد کودکان عبري‏زبان در سنین 2/1 تا 1/2 سالگی را مطالعه کردند. نمونۀ گفتار سه کودک طی تعامل با والدینشان گردآوری شد. دامنۀ MLU این کودکان حداقل 13/1 و حداکثر 38/3 بود(7).

Wilson (2003) گفتار پنج كودك را با محدودۀ سني 6/1 تا 5/3 سال با هدف بررسي ظهور سه تكواژbe (فعل ربط، فعل كمكي و سوم شخص) مورد مطالعه قرار داد. او به اين نتيجه رسيد كه در هر كودك، رشد سه تكواژ متفاوت بوده است(8).

کودکان مبتلا به تأخیر زبان با سرعتی کندتر از کودکان هنجار از تکواژها استفاده مي‏كنند. آگاهی از روند متوالی فراگیری تکواژهای دستوری در کودکان هنجار برای افرادی که با کودکان مبتلا به تأخیر کار می‏کنند، مفید است(2). Mortimer و Rvachews (2010) در یک مطالعۀ طولی پیشرفت نحوی‏ـ‏صرفی کودکان پیش‏دبستانی مبتلا به اختلال در تولید صداهای گفتاری را مورد بررسی قرار دادند. این کودکان براساس MLU برحسب تکواژ (MLU morphem: MLUm) در سه گروه، دسته‏بندي شدند و با گروه كودكان بدون اختلال توليد مقایسه شدند. حداقل سن این کودکان 53 و حداکثر 66 ماه بود. دامنۀ MLU در دو گروه از کودکان مبتلا به اختلال در تولید صداهای گفتاری کمتر از MLU گروه كودكان بدون اختلال توليد بود. کودکان بدون اختلال توليد دارایMLU با دامنۀ 86/6-13/4 بودند، در حالی که دو گروه کودکان مبتلا به اختلال تولید، به‏ترتیب دارایMLU با دامنۀ 03/4-34/2 و 73/3-77/1 بودند(9).

تعیین میانگین طول گفته با شمارش تکواژها و واژه‏ها و بررسی ترتيب كاربرد برخي تکواژهای دستوري در گفتار آزاد کودکان فارسی‏زبان از 12 تا 60 ماهگي از اهداف این مطالعه است.

مورد

جمع‏آوري منظم و ثبت نمونۀ گفتار آزاد كودكان هنجار براي اين مطالعۀ طولي لازم بود. براي دسترسي آسان به نمونه‏هاي مورد مطالعه، مهدكودك به‏عنوان محيط پژوهش در نظر گرفته شد. در مهدكودك دانشكدۀ توانبخشي چهار كودك شرايط ورود به پژوهش را داشتند. با توجه به اينكه در مطالعات طولي امكان ريزش نمونه وجود دارد، هر چهار كودك (نمونه‏های در دسترس) به‏عنوان نمونههای مورد مطالعه برگزيده شدند. يك سال پس از آغاز مطالعه به‏دليل مشكلات پيش‏بيني نشده دو تن از كودكان حضور منظم در مهد نداشتند و از مطالعه حذف شدند. بنابراين، نمونه‏هاي مورد مطالعه، دو کودک هنجار فارسی‏زبان يك‏زبانه (یک دختر و یک پسر) بودند که توسط والدینشان به مهدكودك دانشکدۀ توانبخشی سپرده می‏شدند. هر دو کودک فاقد مشکلات حسی و حرکتی بودند و قبل از 12 ماهگي در مهد حضور داشتند.

نمونۀ گفتار آزاد كودكان از 12 تا 60 ماهگي، هر ماه به‏مدت 120 دقيقه به‏روش ويدئويي و با استفاده از دوربین دیجیتال panasonic مدل NV-DS30 ضبط شد. نمونۀ گفتار كودكان در حين تعامل با ساير كودكان و مربيان مهد، در حين بازي و گفتگو ضبط مي‏شد. كودكان اجباري براي حرف زدن نداشتند و در شرايط خواب‏آلودگي و بي‏حالي و سكوت‏هاي طولاني، حين تغذيه و پر بودن دهان از ضبط نمونۀ گفتار خودداري مي‏شد.

نمونۀ ضبط شدۀ گفتار كودكان به‏روش واج‏نويسي کلی ثبت مي‏شد. برای اطمينان از صحت ثبت گفته‏ها، از طريق مشاهدۀ فيلم ويدئويي، نمونۀ گفتار حداکثر دوبار شنيده مي‏شد تا هر گونه خطا در ثبت گفته‏ها اصلاح شود. آن موارد از گفته‏هاي كودكان که به‏صورت تقليد بلافاصله از ديگران و شعرخواني بود ثبت نمي‏شد. گفته‏هايي كه برخي از اجزاي آن به‏طور كامل مفهوم نبود حذف مي‏شد. براي ثبت تعداد گفته‏ها محدوديتي نبود. ضبط و ثبت نمونه‏هاي گفتار توسط يك نفر، مجري طرح پژوهش، انجام گرفت.

دختر مورد مطالعه اولين واژۀ خود را در سن 12 ماهگي و پسر مورد مطالعه اولين واژۀ خود را در 16 ماهگي بيان نمودند. پس از ثبت هر يك از نمونه‏هاي گفتار كودكان، تعداد گفته‏ها و تعداد تكواژها و تعداد كلمه‏هاي موجود در آنها محاسبه شد. كمترين برون‏داد كلامي هر دو كودك، قبل از 18 ماهگي بود. با افزايش سن، تعداد گفته‏هاي كودكان در هر نمونۀ گفتار افزايش يافت. MLUm و MLU برحسب كلمه (MLU word: MLUw) كه حاصل تقسيم تعداد تكواژها و يا تعداد كلمه‏ها بر تعداد گفته‏ها بود، محاسبه شد.

دختر مورد مطالعه تا قبل از 18 ماهگي و پسر مورد مطالعه تا قبل از 20 ماهگی از گفته‏هاي تک‏واژه استفاده می‏کردند. نمونۀ گفته‏هاي آنها عبارت بود از:

نفي /næ/؛ بيرون رفتن /dædæ/؛ توپ /tu/؛ آب /ʔabæ/،
/ʔabu/؛ لالا /lala/؛ اين /ʔin/؛ پا /pa/؛ ني‏ني /nini/؛ رفت /dæ/.

ترکیب واژه‏ها یا گفته‏هاي دوواژه‏اي، زماني آغاز شد كه واژگان بياني هر دو كودك مورد مطالعه، از 40 كلمۀ متنوع از مقولات مختلف شامل اسم، فعل، قيد، ضمير و پرسش فراتر رفته بود. اين تركيبات دوكلمه‏اي به‏صورت اسم + اسم، اسم + فعل، اسم + قيد و غیره با كاربرد واژه‏هاي مختلف بیان مي‏شد (جدول 1). در 85-80 درصد از گفته‏هاي دوكلمه‏اي كودكان، يكي از كلمه‏ها اسم بود.

هر دو کودک در سن 22 ماهگی کاربرد گفته‏های بیش از دو واژه را آغاز کردند. در دورۀ سنی 29-24 ماهگی علاوه بر افزايش خزانۀ واژگان، فراوانی گفته‏هاي بیش از یک واژه نیز در نمونه‏های گفتار هر دو کودک به‏طور ناگهانی افزایش یافت. گفته‏هاي فاقد حرف، تکواژ یا فعل مناسب، گفتار تلگرافی کودکان را تشکیل می‏داد. در سن 24 ماهگی، كودكان توانايي بيان گفته‏هاي بيش از سه كلمه را نيز داشتند (جدول 2).

هر دو كودك بعد از 25 ماهگي استفاده از جملات همپایه در یک گفته و پس از آن جملات مرکب را آغاز كردند. تعدد افعال در یک گفته به‏صورت جملات مرکب، بیانگر پیچیدگی‏های بیشتر گفتار کودکان نسبت به مراحل قبل بود. گفته‏های پنج تا هفت واژه گواه پیچیدگی گفته‏های کودکان است (جدول 3).

در محدوده سنی 60-48 ماهگی، هر دو کودک به توانایی

شرح وقایع و داستان‏گویی با بیان گفته‏های متوالی و مرتبط دست یافتند.

محاسبۀ MLUw نشان داد كه كودكان به‏تدريج بر تعداد كلمه در گفته‏هايشان مي‏افزايند. جدول 4 آمار توصيفي متغير MLUw را در دو كودك مورد مطالعه از 18 تا 60 ماهگي نشان مي‏دهد. با توجه به اينكه تا قبل از 18 ماهگي هر دو كودك از گفته‏هاي تك‏كلمه استفاده مي‏كردند و پسر مورد مطالعه گفتار خود را از 16 ماهگي آغاز نمود، در اين جدول‏ها محدودۀ سني 17-12 ماهگي حذف شده است.

براي تفكيك و شمارش تكواژها و محاسبۀ MLUm از ملاك‏هاي زير استفاده شد:

1ـ با توجه به اينكه بن ماضي برخي از افعال نامنظم (بي‏قاعده) به خوشه‏هاي دو همخواني مثل /st/ و /tš/، /xt/ /ft/ در كلماتي مثل نوشت، گذشت، نشست و خواست، ريخت، گفت، و رفت ختم مي‏شود، و اين خوشه‏ها غالباً در گفتار كودكان همچون گفتار افراد بزرگسال با فرايند كاهش خوشه، كامل تلفظ نمي‏شوند، از این رو بن ماضي كليۀ افعال بي‏قاعده، همچون بن مضارع آن مثل: نويس، نشين، خوا، ريز، گو، و رو يك تكواژ محاسبه شدند.

2ـ تكواژ تهي /ø/ به معني عدم كاربرد تكواژ (نشانۀ سوم شخص مفرد) است. بنابراين در محاسبۀ تكواژ، براي اين تكواژ صفر در نظر گرفته شد.

اولين كلمات كودكان، تکواژهای آزاد بودند كه به واحدهاي كوچكتر تفكيك‏پذير نیستند، مثل: پا /pa/، اين /ʔin/، ني‏ني /nini/، نه /næ/، توپ /tu/.

به‏تدريج كلماتي كه قابليت تفكيك به تكواژها را داشتند در گفتار كودكان ظاهر شد. اضافه شدن تکواژها در هر واژه، منجر به افزایش تعداد تکواژها در هر گفته می‏شد.

نمونۀ گفته‏های حاوی دو واژه پسر:

در23 ماهگي:

لالا مي‏كنه /lala mo kon e/ چهار تكواژ

در27 ماهگي:

مي‏خوام بخورم /mi xa m bo xor æm/ شش تكواژ

نمي‏خوام بخورم /ne mi xa m bo xor æm/ هفت تكواژ

نمونۀ گفته‏های حاوی دو واژه دختر:

در 26 ماهگي:

مي‏خوام بزنم /mi xa m be zæn æm/ شش تكواژ

در 27 ماهگي:

كيفتو بر مي‏داره /kif et o bæ mi dar e/ هفت تكواژ

سرعت افزايش واژگان برای هر دو کودک در محدودۀ سني 29-24 ماهگي نسبت به محدودۀ سني 23-12 افزايش يافت و هر دو كودك از اكثر تكواژهاي دستوري در گفتار خود

تكواژهايي كه در گفتار هر دو كودك قبل از 42 ماهگي ظاهر شدند با ذكر مثال از نمونۀ گفتار هر دو كودك به شرح زير عبارتند از:

ضمیر متصل تان /tan/ که در گفتار محاوره /tun/ تلفظ می‏شد در واژه‏هایی مثل بشقابتون //boʃqabetun و جريمتون كرد jærimætun kærd//

واژه‏بست /ænd/ در كلماتي مثل كثيفن /kæsifæn/ و سبزن /sæbzæn/

واژه‏بست /i/ در كلماتي مثل بزرگي /bozorgi/ و خاله‏اي /xaleʔi/

واژه‏بست /im/ در كلماتي مثل خوشحاليم /xoʃhalim/ و بزرگيم /bozorgim/

حرف عطف /o/، عامل پيونددهنده، در عباراتي مثل شلوار و بليز /ʃælvaroboliz/ و گردوخاك //gærdoxak

از 42 تا 60 ماهگي واژه‏بست //-id در گفتار كودكان كاربردي نداشت.

نتیجه‏گیری

اين مطالعۀ طولي روی نمونه‏هاي گفتار دو كودك فارسي‏زبان از 12 تا 60 ماهگي نشان داد كه تكامل گفتار در كودكان فارسي‏زبان نيز همانند ساير كودكان در دنيا، از ساده به پيچيده و طي مراحلي معین انجام مي‏گيرد. مراحل تکامل گفتار کودکان فارسی‏زبان از مرحلۀ گفتار تک‏واژه آغاز شد، سپس به‏تدریج گفته‏های دوواژه‏ای، تلگرافی، ترکیب جمله‏های ساده، جمله‏های مرکب، ترکیب جمله‏های ساده و مرکب برای ساخت گفتار پیچیده، روند پیشرفت زبان در کودکان فارسی‏زبان بود. پیچیدگی گفتار کودکان فارسی‏زبان با کاربرد تکواژهای دستوري و ترکیب واژه‏ها، افزایش می‏یافت.

Bendict )1979) بر این عقیده بود که کودکان معمولاً اولین واژه‏های خود را در سنین 10 تا 15 ماهگی بیان می‏کنند(10). اولين كلمۀ ثبت‏شده در دختر فارسی‏زبان مورد مطالعه 12 ماهگي و اولين كلمۀ ثبت‏شده از پسر مورد مطالعه در سن 16 ماهگي بود. بنابراین، دو کودک مورد مطالعۀ فارسی‏زبان ایرانی نیز بیان اولین واژه‏هایشان را تقريباً در همین محدودۀ سنی بیان کردند. (لازم به ذکر است که ثبت اولین واژه‏های گفته شده توسط کودکان در مهدکودک بوده است). گسترش تعداد كلمات در نمونۀ گفتار كودكان، قبل از 18 ماهگي به كندي پيش مي‏رفت. با افزايش تعداد واژگان به‏تدریج کودکان به توانایی ترکیب انواع واژه‏ها دست یافتند، به‏طوری که طول گفته‏های آنها از یک واژه به دو، سه، چهار واژه و بیشتر افزایش یافت. بررسی شاخص MLU نشان داد که با افزایش سن، MLU کودکان نیز افزایش می‏یابد. در گفتار كودكان فارسي‏زبان نه تنها انفجار واژگان (vocabulary spurt) بلكه انفجار تكواژهاي دستوري gramatical morphems spurt)) نيز به‏وقوع پيوست كه نتيجۀ آن افزايش MLU بود. افزایش MLUm در گفته‏های دوواژه‏ای نشانۀ توانایی کودکان در کاربرد تکواژهای دستوري است. شمارش تكواژ در گفته‏های دوواژه‏ای، حاكي از آن بود كه گفتار دوكلمه‏ای كودكان فارسي‏زبان، با افزايش تعداد تكواژهاي دستوري نيز پيچيده‏تر می‏شود. به نظر Klee و Fitzgerald(1985) در مواردي كه MLU بالاتر از 3 (3MLU>) باشد می‏توان وجود پیچیدگی در صرف را در گفته‏های کودک پیش‏بینی کرد(11). MLU كودكان فارسي‏زبان قبل از 30 ماهگي از مرز سه تكواژ گذشت. با توجه به اينكه قبل از 28 ماهگي بيش از 60 درصد گفتار كودكان را گفته‏هاي تك‏كلمه و دوكلمه تشكيل مي‏داد، بنابراين مي‏توان نتيجه گرفت كه افزايش تعداد تكواژهاي دستوري در گفته‏هاي كودكان فارسي‏زبان به پيچيدگي گفته‏ها مي‏افزايد. براساس نتایج حاصل از مطالعات Brown(1973) و chapmanو Miler (1981)، ظهور تکواژهای دستوری در مرحله‏ای است که MLU برابر 2 و بالاتر از آن است(4و12). اما کودکان فارسی‏زبان تکواژهای دستوری را زمانی استفاده کردند که هنوز MLU کمتر از 2 بود. این یافته نشان می‏دهد که کودکان فارسی‏زبان زودتر شروع به استفاده از تکواژهای دستوری می‏کنند. اين نتيجه‏گيري با نتايجDromi و Berman (1982) مبني بر اينكه در زبان‏هايی مثل عبري، پیچیدگی گفته لزوماً منجر به گفته‏های طولانی‏تر نمی‏شود(13و6)، همخواني دارد.

Scarborough و همکاران (1986) چنین نتیجه گرفتند که از 18 ماهگی تا پنج سالگی MLU در حدود 2/1 تکواژ در هر سال افزایش می‏یابد، اما بعد از 42 ماهگی، از سرعت افزایش MLU كاسته می‏شود(14). MLUm در دو کودک فارسی‏زبان مورد مطالعه در محدودۀ 24 تا 29 ماهگی تحول شگرفی را نشان می‏دهد. اما از 42 ماهگی تا 60 ماهگی تغییر MLU آهنگ کندتری را نسبت به قبل نشان می‏دهد.

در تقسيم‏بندي مراحل مختلف زبان كودكان انگليسي‏زبان توسط Chapman و Miller (1981) براساس MLU، ويژگي مرحلۀ I (99/1-01/1=MLU) اين است كه کودکان ترکیب واژه‏ها را آغاز می‏کنند و زماني كه از تكواژهاي دستوري در تركيب كلمات استفاده مي‏كنند دامنۀ MLU آنها 49/2-00/2 است(1،4و12). كودكان فارسي‏زبان مورد مطالعه برخي از تكواژهاي دستوري را در مرحله‏اي استفاده كردند كه MLU آنها 7/1-1/1 بود. مي‏توان چنين نتيجه‏گيري كرد كه افزايش MLU براي كودكان فارسي‏زبان در اين مرحله تنها با تركيبات دوتايي افزايش نمي‏يابد، بلكه تكواژهاي دستوري نيز به اين افزايش كمك مي‏كنند.

Rollis و همکاران (1996) نیز اذعان داشتند که طول گفتۀ برخی کودکان با افزایش واژگان محتوایی و برخی با افزایش تکواژهای وابسته افزایش می‏یابد(15).

يافتۀ دیگر اين مطالعه اين است كه كودكان فارسي‏زبان مورد مطالعه برخي از تكواژهاي دستوري را در مرحله‏اي استفاده كردند كه MLU آنها 7/1-1/1 بود. مي‏توان چنين نتيجه‏گيري كرد كه افزايش MLU براي كودكان فارسي‏زبان در اين مرحله تنها با تركيبات دوتايي افزايش نمي‏يابد، بلكه تكواژهاي دستوري نيز به اين افزايش كمك مي‏كنند.

با توجه به اينكه ظهور تكواژهاي دستوري متعدد قبل از 30 ماهگي (حدود دو سالگي) در گفتار هر دو كودك رخ داد، مي‏توان اين پديده را انفجار تكواژهاي دستوري معرفي كرد كه نتيجۀ آن مي‏تواند افزايش MLUm باشد.

ترتیب استخراج شش شناسۀ فاعلی و شش ضمیر متصل، تقدم ظهور تکواژهای مفرد و سپس جمع را نشان داد.

روند کاربرد شناسه‏هاي فاعلی توسط هر دو كودك را می‏توان به‏ترتيب زیر خلاصه نمود:

شناسۀ فاعلی سوم شخص مفرد با تکواژ /e/ (جانشین //d)

/dare/

شناسۀ فاعلی اول شخص مفرد با تکواژ /æm/ /xordæm/

شناسۀ فاعلی دوم شخص مفرد با تکواژ /i/ /xordi/

شناسۀ فاعلی اول شخص جمع با تکواژ /im/ /næxolim/

شناسۀ فاعلی دوم شخص جمع با تکواژ /in/ (به جای /id/) /dæva nækonin/

شناسۀ فاعلی سوم شخص جمع با تکواژ /æn/ به جای /ænd/ /nun moxoræn/

بنابراین روند كاربرد اين تكواژها توسط كودكان فارسي‏زبان از تكواژهاي مفرد به تكواژهاي جمع منتهي مي‏شود.

مقایسۀ برخی تکواژهای دستوری در زبان فارسی و تکواژ های مورد بررسی Brown (1973) در کودکان فارسی‏زبان واژه‏بست /e/ و /s/ به معني فعل « است»، قبل از دو سالگی به‏کار گرفته شده است، در صورتی که در ترتیب فراگیری تکواژها در کودکان انگلیسی‏زبان، مخفف‏سازی فعل ربط در سن سه سالگی وجود داشته است. تکواژ جمع در زبان فارسی برای جمع بستن اسم‏ها حدود دو سالگی در گفتار کودکان ظاهر شده است. در گزارش Brown (1973) نیز تکواژ (-s) برای جمع بستن اسم‏ها در سن دو سالگی ظاهر شده است. تکواژ مضارع اخباری (mi) و مضارع استمراری در زبان فارسی در محدودۀ سنی 2 تا 5/2 سالگی در گفتار هر دو کودک مورد مطالعه ظاهر شد. در گزارش Brown (1973) نيز تکواژ حال استمراری /ing/ مربوط به سن
دوسالگی است.

تکواژ سوم شخص مفرد در کودکان فارسیزبان قبل از دو سالگی استفاده شده است. در گزارش Brown ظهور این تکواژ در سه‏سالگی ذکر شده است.

بیان مالکیت قبل از 23 ماهگی و قبل از ظهور تکواژ /e/ اضافه با استفاده از ضمیر «من» در گفته‏های تک‏واژه‏ای با واژه‏بست /e/ مثل /mæne/، و دوواژه‏ای مثل /maʃin mæne/ بود. با ظهور تکواژ /e/ اضافۀ ملکی در 24 ماهگی (2>MLU) بیان مالکیت در گفته‏های دوواژه‏ای، مثل مال ِمنه /mal e mæne/، تخت ِمنه /tæxt e mæne/ توسط هر دو کودک بیان شد.

در گزارشBrown تکواژ مالکیت / ̉s/ در مرحلۀ III کسب می‏شود، اما کودکان فارسی‏زبان از تکواژ ملکی زودتر استفاده می‏کنند.

توالي كاربرد ضمایر متصل شامل م /m/، ت /t/، ش /ʃ/، مان /mun/، تان /tun/، شان /ʃun/ در پيوند با اسامی و افعال و سایر واژه‏ها در گفتار هر دو کودک مورد مطالعه نشان داد كه ضماير مفرد، پیش از ضميرهاي پيوستۀ جمع استفاده می‏شوند.

كاربرد تكواژ ش /ʃ/، مقدم بر ساير ضميرها و قبل از 24 ماهگي در گفتار كودكان ظاهر شد. اين ضمير به لحاظ شخص، سوم شخص است. تكواژهاي بعدي به کار رفته ضمير پيوستۀ اول شخص مفرد و سپس دوم شخص به‏ترتيب، م /m/ و ت /t/، بودند. ضماير جمع بعد از اين ضماير در گفتار كودكان ظاهر شدند. روند كاربرد شناسه‏هاي فاعلي و ضماير متصل در گفتار كودكان سير مشابهی داشت.

در تشخيص باليني وجود آسيب زباني، از آزمون‏هاي زبان استفاده مي‏شود. Gutiérrez-Clellen و Simon-Cereijido (2009) در سمينار گفتار و زبان چنين اذعان داشتند كه گردآوري نمونۀ گفتار خودبه‏خودي با دقت بالاتر مي‏تواند آسيب زباني را تعيين كند، در حالي كه آزمون‏هاي زبان به لحاظ دقت باليني محدوديت دارند(16). در تأييد نظر Gutiérrez-Clellen و Simon-Cereijido بسياري از نمونه گفتارهايي را كه از اين دو كودك جمع‏آوري شد به سختي مي‏توان از طريق آزمون به‏دست آورد. از این رو، گردآوري نمونۀ گفتار برای سنجش توانايي‏هاي زبانی كودكان از جايگاه مهمي برخوردار است.

سپاسگزاری

این پژوهش بخشی از طرح پژوهشی مصوب معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی تهران به شماره 474 است. از کودکان عزیز، والدین گرامی و مربیان مهدکودک آنها که با ما همکاری داشتند سپاسگزاریم.