جدول 1ـ خلاصه مطالعات مرور شده در خصوص مشکلات رفتاری در افراد کم‌شنوا   نویسنده هدف مطالعه نمونه مطالعه ابزارهای استفاده شده نتیجه مطالعه Watt و Davis (1991) ارزیابی افسردگی در دانش‌آموزان کم‌شنوا 50 دانش‌آموز کم‌شنوا و 60 دانش‌آموز شنوا مقیاس تجدید نظر شده افسردگی بک سطح افسردگی در دانش‌آموزان کم‌شنوا بیش از دانش‌آموزان شنوا بود اما این میزان از نظر آماری معنی‏دار نبود. van Eldik (1994) (چکیده مقاله) مقایسه مشکلات رفتاری پسران کم‌شنوا با پسران شنوا 41 پسر کم‌شنوا و تعداد زیادی کودک شنوا (6 تا 11 سال) چک لیست رفتاری آخن‏باخ مشکلات رفتاری درون‌سازی شده و برون‌سازی شده بیش از گروه عادی بود. Mitchell و Quittner (1996) (چکیده مقاله) بررسی مشکلات رفتاری و مشکلات توجه در کودکان با نقص شنوایی 64 کودک کم‌شنوا (6 تا 14 سال) پرسش‏نامه تداوم عملکرد و چک لیست رفتاری دوسوم کودکان با نقص شنوایی در توجه مشکل داشتند و مشکلات رفتاری برون‌سازی شده در گروه کم‌شنوا نسبت به گروه شنوا توسط والدین و معلمان بیشتر گزارش شده بود. Leigh و Anthony (1999) بررسی افسردگی در افراد کم‌شنوا و سخت‏شنوا 12 کم‌شنوا و 26 سخت‏شنوا (21 تا 65 سال) مقیاس تجدید نظر شده افسردگی بک میزان افسردگی در افراد کم‌شنوا نسبت به افراد سخت‏شنوا کمتر بود ولی این تفاوت از نظر آماری معنی‏دار نبود. Brubaker و Szakowski 2000 (چکیده مقاله) بررسی روابط نقش والدینی و مشکلات رفتاری 39 کودک کم‌شنوا و 37 کودک شنوا (3 تا 8 سال) پرسش‏نامه والدین مقیاس رفتاری کودک والدین کم‌شنوا نسبت به والدین کودکان شنوا مشارکت والدینی کمتری در مسائل مربوط به کودک کم‌شنوای خود داشتند. شیوع مشکلات رفتاری در کودکان کم‌شنوا بالاتر بوده که با عدم کفایت والدین ارتباط داشت. Leigh و Tolbert (2001) بررسی اعتبار مقیاس افسردگی بک نسخه 2 برای دانشجویان کم‌شنوا 53 دانشجوی کم‌شنوا مقیاس افسردگی بک نسخه 2 شیوع افسردگی در دانشجویان کم‌شنوا بالا بود به‏گونه‌ای که 26 درصد از دانشجویان کم‌شنوا دارای افسردگی حاد بودند، 30 درصد قبلاً تحت درمان بوده‌اند و 11 درصد از داروهای ضدافسردگی استفاده می‌کردند. De Graaf و Bijl (2002) بررسی سلامت روان در دو گروه ناشنوای پیش‌زبانی و پس‌زبانی 523 فرد کم‌شنوا پرسش‏نامه سلامت عمومی و چک لیست علائم مشکلات ناراحتی و تنش روانی در افراد کم‌شنوا بیش از افراد شنوا و در زنان کم‌شنوا بیش از مردان کم‌شنوا بود. Werngren-Elgström و همکاران (2003) بررسی جنبه‌های افسردگی و بی‌خوابی در افراد سالخورده ناشنوا 26 زن و 19 مرد سالخورده کم‌شنوا پرسش‏نامه کیفیت زندگی، مقیاس افسردگی و مقیاس خواب یک‌سوم افراد سالخورده نشانه‌ای از افسردگی و دوسوم دارای مشکل خواب بودند که هر دوی این عوامل روی بهزیستی شخصی فرد و کیفیت زندگی وی تأثیر منفی داشت. van Eldik و همکاران (2004) مقایسه نرخ مشکلات رفتاری/هیجانی گروه کم‌شنوایان با گروه شنوا 238 کودک کم‌شنوا و 2018 کودک شنوا (4 تا 18 سال) چک لیست رفتاری کودک، مقیاس هوش وکسلر و مقیاس سطح تعاملی کودک شیوع مشکلات رفتاری در کودکان کم‌شنوا به میزان 6/2 بار بیشتر از کودکان شنوا بود. Fellinger و همکاران 2005 (چکیده مقاله) ارزیابی سطح تنش روانی و کیفیت زندگی در جامعه کم‌شنوایان 231 فرد کم‌شنوا مقیاس علائم رفتاری، مقیاس سلامت عمومی و مقیاس کیفیت زندگی کیفیت زندگی در حیطه روانی و جسمانی افراد کم‌شنوا به‏طور معنی‏داری پایین‌تر از جمعیت عادی و تنش‌های هیجانی در افراد کم‌شنوا بیشتر بود. van Eldik (2005) شیوع مشکلات رفتاری درون‌سازی شده و برون‌سازی شده و مشکلات سلامت روان در افراد کم‌شنوا 202 نوجوان کم‌شنوا (11 تا 18 سال) مقیاس خودگزارشی جوانان آخن‌باخ شیوع مشکلات رفتاری درون‌سازی شده و برون‌سازی شده و مشکلات سلامت روان در گروه کم‌شنوایان دو تا سه برابر گروه شنوا بود. Black و Glickman (2006) بررسی وضعیت سلامت روان در بیماران کم‌شنوا بستری شده 64 بیمار کم‌شنوا و 180 بیمار شنوا DSM-IV-TR، مقیاس سطح شناختی و مقیاس درجه‌بندی زبان اختلال اضطراب، اختلال خلقی و شخصیتی در بیماران کم‌شنوا بیش از بیماران شنوا بود، اما میزان شیوع اختلال سوء مصرف مواد در گروه کم‌شنوایان نسبت به گروه شنوا کمتر گزارش شد.

ادامه ـ جدول 1ـ خلاصه مطالعات مرور شده در خصوص مشکلات رفتاری در افراد کم‌شنوا   نویسنده هدف مطالعه نمونه مطالعه ابزارهای استفاده شده نتیجه مطالعه Connolly و همکاران (2006) مروری بر مطالعات انجام شده در خصوص افسردگی در جمعیت کم‌شنوایان --- --- شیوع افسردگی در جمعیت کم‌شنوایان بیش از جمعیت عادی بود. Konuk و همکاران (2006) بررسی شیوع اختلال‌های رفتاری، هیجانی در کودکان و نوجوانان کم‌شنوا 72 کودک و نوجوان کم‌شنوا و 45 کودک و نوجوان شنوا (6 تا 18 سال) چک لیست رفتاری کودکان مشکلات رفتاری درون‌سازی شده در گروه کم‌شنوایان بیشتر از گروه عادی گزارش شد و شیوع مشکلات رفتاری، هیجانی در جمعیت کم‌شنوا 31 درصد گزارش شد که 5/1 برابر جمعیت شنوا بود. Rieffe و Terwogt (2006) بررسی ابزار خشم کودک کم‌شنوا نسبت به همسالان خود 21 کودک کم‌شنوا و 36 کودک شنوا داستان‌های هیجانی کودکان کم‌شنوا نسبت به کودکان شنوا خشم خود را بی‌پرده و مستقیم نشان می‌دهند و بر این باورند که واکنش خشم آن‌ها بر تداوم روابط تأثیری نخواهد داشت و شاید همین امر سبب طرد شدن و عدم تداوم دوست‌یابی در این گروه ‏شده است. Hintermair (2007) مقایسه شیوع مشکلات اجتماعی‏ـ‏هیجانی در گروه کم‌شنوایان با گروه شنوا 213 کودک کم‌شنوا و 930 کودک شنوا پرسش‏نامه نقاط قوت و ضعف مشکلات بیش‌فعالی، اختلال سلوک، مشکلات هیجانی و رفتارهای ضداجتماعی و مشکلات با همسالان در گروه کم‌شنوایان بیشتر از کودکان شنوا بود. Barker و همکاران (2009) بررسی تأثیر زبان، توجه، تعامل والدـ‏کودک، بررسی مشکلات رفتاری در کودکان کم‌شنوا 116 کودک کم‌شنوا و 69 کودک شنوا (5/1 تا 5 سال) مقیاس زبانی، پرسش‏نامه رشد تعاملی، گزارش‌های والدین و مشاهده فیلم شیوع مشکلات رفتاری در کودکان کم‌شنوا بیشتر بود و نقص کلامی در این خصوص نقش داشت. Li و Prevatt (2010) مقایسه ترس و اضطراب بین کودکان کم‌شنوا و عادی 61 دانش‌آموز کم‌شنوا و 64 دانش‌آموز شنوا مقیاس تجدید نظر شده اضطراب و پرسش‏نامه ترس اضطراب و افسردگی در گروه کم‌شنوایان بیش از گروه شنوایان گزارش شده است. Stevenson و همکاران (2010) بررسی رابطه رشد زبان و مشکلات رفتاری در گروه کم‌شنوایان 120 کودک کم‌شنوا و 60 کودک شنوا (میانگین سنی 8 سال) مقیاس مشکلات رفتاری کودکان با نقص شنوایی مشکلات رفتاری بیشتری نسبت به کودکان شنوا از خود نشان می‌دادند و بین رشد ضعیف مهارت‌های ارتباطی با افزایش مشکلات رفتاری ارتباط وجود داشت. Sartawi و همکاران (2011) بررسی مشکلات رفتاری در دانش‌آموزان با ناتوانی 297 دانش‌آموز ناتوان بررسی پرونده فرد و گزارش‌های والدین بیش از نیمی از افراد با نقص شنوایی دارای مشکلات رفتاری هستند، با این وجود شیوع مشکلات رفتاری در گروه کم‌شنوایان نسبت به سایر ناتوانی‌ها به‏جز ناتوانی‌های جسمانی کمتر بود. Stevenson و همکاران (2011) بررسی رابطه رشد زبان و مشکلات رفتاری در گروه کم‌شنوایان 120 کودک کم‌شنوا و 63 کودک شنوا (4 تا 12 سال) مقیاس مهارت‌های زندگی روزمره، مقیاس اجتماعی بودن و مقیاس مشکلات رفتاری کودکان با نقص شنوایی در مهارت‌های روزمره زندگی و مقیاس اجتماعی بودن نمره کمتری نسبت به کودکان شنوا دریافت کردند. هرچه زمان تشخیص زودتر رخ دهد و مداخلات ارائه گردد مشکلات رفتاری کودکان کاهش می‌یابد. Theunissen و همکاران (2011) بررسی شیوع افسردگی در کودکان با نقص شنوایی 83 کودک کم‌شنوا و 117 کودک شنوا مقیاس افسردگی کودکان، مقیاس مقابله و پرسش‏نامه خلق‏وخو علائم افسردگی در کودکان با نقص شنوایی بیش از کودکان شنوا است. به‏وسیله راهبردهای مقابله‌ای می‌توان افسردگی این گروه را درمان کرد. Theunissen و همکاران (2013) بررسی مشکلات رفتاری کودکان با نقص شنوایی و مقایسه با کودکان شنوا 129 کودک شنوا و 132 کودک کم‌شنوا مقیاس هوشی، آزمون زبان و پرسش‏نامه مشکلات رفتاری کودکان با نقص شنوایی پرخاشگری، بیش‌فعالی، نقص توجه، اختلال نافرمانی، اختلال سلوک و ناراحتی‏های روانی را بیشتر از گروه شاهد از خود نشان دادند.

شنوا اعلام کرده است(18)، van Eldik و همکاران (2004) نیز شیوع مشکلات رفتاری کودکان کم‌شنوا را 6/2 بار بیشتر از کودکان شنوا گزارش کرده‌اند(36)؛ Konuk و همکاران (2006) شیوع مشکلات رفتاری، هیجانی در جمعیت کم‌شنوا 5/1 برابر جمعیت شنوا بیان کردند(19)؛ Turner و همکاران (2007) میزان شیوع رفتارهای خودکشی را در جمعیت کم‌شنوا 30 درصد بیشتر از جمعیت شنوا اعلام کردند(8).

با توجه به مروری بر مطالعات تعیین میزان دقیق شیوع مشکلات رفتاری در جمعیت کم‌شنوا به‎علت مشکلات کلامی این گروه بسیار دشوار است، زیرا در فرآیند تشخیص و ارزیابی مشکلات رفتاری افراد کم‌شنوا دشواری‌هایی وجود دارد. اگرچه مقیاس‌ها، روش‌های مصاحبه و ابزارهای تحقیقاتی در جمعیت عادی پیشرفت داشته است اما در جمعیت ناشنوایان پیشرفتی در این زمینه دیده نشده است(19). Cole و Zdanowicz (2010) بر این باورند که دانش کم متخصصان در خصوص مسئله کم‌شنوایی و ابزارهای تشخیصی نامناسب ممکن است سبب شود که احتمال خطا در میزان شیوع برآورد شده وجود داشته باشد(39). مطالعۀ Austen و Jeffery (2007) نشان داد معمولاً برای مصاحبۀ تشخیصی از مهارت‌های ارتباطی و زبانی استفاده می‌شود که کم‌شنوایان در این زمینه مشکل دارند(15) و Connolly و همکاران (2006) اظهار داشتند در صورتی‎که پرسش‏نامه به زبان اشاره ترجمه شود روایی و پایایی پرسش‏نامه کاهش یافته و همین امر بر نتیجۀ مطالعه اثرگذار است(24). در برخی دیگر از مطالعات، مقیاس‌ها توسط والدین و معلمان تکمیل می‌شوند، باید توجه کرد که 90 درصد کودکان کم‌شنوا در خانوادۀ شنوا متولد می‌شوند(4،11و38) و خانواده نسبت به کودک کم‌شنوا حساسیت بیشتری نشان می‌دهد(22) و عملکردهای رفتاری کودک کم‌شنوا را بیشتر از کودکان شنوا گزارش می‌دهد به‎گونه‌ای که گزارش والدین از مشکلات رفتاری کودک کم‌شنوا 25 تا 28 درصد است درحالی‎که در خصوص کودک شنوا 2 تا 17 درصد است(3). درک نکردن رفتار فرد کم‌شنوا توسط خانواده و والدین شنوا می‌تواند دلیلی برای گزارش مشکلات رفتاری در این گروه باشد(40). در حقیقت به‎علت نبود مهارت ارتباطی مناسب بین والد و کودک کم‌شنوا این کودکان بیشتر به‎عنوان کودکان نافرمان، گوشه‌گیر، ناامید معرفی می‌شوند(15).

در برخی موارد هم‌پوشی رفتارهای کم‌شنوایی با برخی از علائم مشکلات رفتاری این تصور را به‏وجود می‌آورد که فرد مبتلا به مشکلات رفتاری است. به‎عنوان مثال در ملاک تشخیصی DSM-IV رفتارهایی هم‌چون گوش نکردن به صحبت دیگران، پاسخ دادن به پرسش قبل از پایان یافتن آن و قطع کردن صحبت دیگران نشانه‌ای از اختلال بیش‌فعالی‏ـ‏نقص‌ توجه است. درحالی‎که کودک کم‌شنوا ممکن است متوجه نشود که فرد در حال صحبت کردن است یا به‎دلیل ندیدن صورت گوینده پرسش را تمام شده بپندارد و پاسخی نامرتبط دهد، به‎علت ضعف در مهارت‌های زبانی افتراق بین رفتارهای کم‌شنوایی و بیش‌فعالی‏ـ‏نقص‌ توجه دشوار است اما می‌توان از ویژگی‌هایی همانند ترک نکردن صندلی در کلاس درس، جست و خیز نکردن بیش از حد، تحمل داشتن برای رعایت نوبت متوجه شد که کودک اختلال بیش‌فعالی‏ـ‏نقص‌ توجه ندارد(41) و در توضیحی دیگر براساس یافتۀ Orberg و Lukomski (2011) می‌توان چنین عنوان کرد افراد کم‌شنوا برای کسب اطلاعات از محیط پیرامون خود از استراتژی‌های رمزگشایی دیداری استفاده می‌کنند و به همین دلیل توجه آن‌ها به پیرامون خود بسیار زیاد است و برای کسب اطلاعات، محیط اطراف را بیش از حد بررسی می‌کنند و این امر سبب می‌شود که به فرد برچسب بیش‌فعال و کم‌توجه زده شود(40).

بررسی علل بروز مشکلات رفتاری در گروه کم‎شنوایان

با وجود توضیحات بالا در مورد شیوع مشکلات رفتاری نباید منکر این قضیه شد که برخی از عوامل سبب می‌شود مشکلات رفتاری درگروه کم‌شنوایان بیش از گروه شنوا گزارش شود. در این مطالعۀ مروری نقص زبانی، مشکلات ارتباطی، نقش والدینی، باورها و طرز نگرش جامعه و فرد کم‌شنوا به‎عنوان عوامل مهم در بروز مشکلات رفتاری این گروه شناخته شد. والدین شنوا در برقراری ارتباط مؤثر با فرزند کم‌شنوای خود توانمند نبوده و 

جدول 2ـ خلاصه مطالعات مرور شده در ایران در خصوص مشکلات رفتاری در گروه کم‌شنوایان   نویسنده هدف مطالعه نمونه مطالعه ابزارهای استفاده شده نتیجه مطالعه به‏پژوه و همکاران (2005) بررسی مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان کم‏شنوا در مدارس تلفیقی و استثنایی 30 دانش‌آموز کم‏شنوا در مدارس ویژه و 30 دانش‌آموز کم‏شنوا در مدارس عادی مقیاس درجه‌بندی مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان دانش‌آموزان کم‏شنوا در مدارس ویژه سازگاری اجتماعی کمتری نسبت به دانش‌آموزان کم‏شنوا در مدارس تلفیقی داشتند اما این تفاوت از لحاظ آماری معنی‏دار نبود. فرج‌اللهی و همکاران (2009) مقایسه عملکرد تحصیلی و رفتاری دانش‌آموزان پسر کم‏شنوای مدارس استثنایی و تلفیقی 120 دانش‌آموز پسر آزمون هوشی، ارزیابی رفتاری و پرسش‏نامه دموگرافیک دانش‌آموزان کم‏شنوا در مدارس استثنایی در مقایسه با دانش‌آموزان در مدارس تلفیقی دارای افسردگی کمتر و رفتار ضداجتماعی بیشتر بودند. اکبری و همکاران (2013) بررسی اثر روش مقابله با استرس در دانش‌آموزان کم‏شنوا 40 دانش‌آموز کم‏شنوا با شنوایی در حد 40 تا 120 دسی‏بل آزمون سلامت عمومی Goldberg پس از مداخلات شناختی‏ـ‏رفتاری در علائم جسمانی، اضطراب، کارکرد اجتماعی، افسردگی و در کل سلامت عمومی تغییرات مثبتی مشاهده شد.

قادر نیستند نیازهای کودک خود را درک کنند و یا قوانین والدینی و اجتماعی را به شیوۀ مؤثر به آن‌ها آموزش ‌دهند؛ این ناهماهنگی بین استراتژی والدین و کودک سبب شده والدین عملکرد کودک کم‌شنوای خود را نامطلوب بپندارند و آن را به‎عنوان مشکل رفتاری تلقی کنند(3). در برخی موارد خانواده بیش از حد فرد کم‌شنوا را مورد حمایت قرار می‌دهد به‎گونه‌ای که به وی اجازۀ مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی را نمی‌دهد و این امر سبب عدم رسش اجتماعی و آستانۀ پائین خشم، اضطراب و ناامیدی در این افراد می‌شود(27). رفتارهای بیش‌حمایتی یا کنترلی والد شنوا مانع رشد راهکارهای حل مسئله در فرزند کم‌شنوا می‌شود(42).

رشد زبان در افراد کم‌شنوا با تأخیر همراه است. تأخیر رشد زبانی سبب بروز مشکلاتی مانند انزوای اجتماعی، اعتماد به نفس پائین، اضطراب، نقص‌توجه و رفتارهای ضداجتماعی می‌شود(41). تأخیر رشد زبان تنها مشکلات کلامی و ارتباطی ایجاد نمی‌کند بلکه سبب رشد ناقص تئوری ذهن می‌شود(15). زیرا فرد به‎طور عادی در معرض زبان قرار نگرفته و دارای فرصت‌های مکالمه‌ای نبوده است(43). فردی که در تئوری ذهن مشکل داشته باشد در درک تجارب هیجانی خود و دیگران نقص دارد(11،38و43)؛ دشواری در تئوری ذهن سبب نقص شایستگی هیجانی شده و فرد در شناخت و تنظیم هیجان‌ها با مشکل روبه‌رو می‌شود و این امر سبب ایجاد دشواری در تعامل وی با دیگران به‎ویژه هم‎سالان می‌‎شود(38). باورها و طرز نگرش جامعه و خود فرد به مسئله کم‌شنوایی می‌تواند علتی برای بروز مشکلات رفتاری باشد؛ فرد کم‌شنوا با این نگرش که ناتوان است نسبت به دنیای پیرامون خود ترس و اضطراب بیشتری را دارد(5). برچسب‌هایی که جامعه به افراد ناتوان از جمله افراد کم‌شنوا وارد می‌کند می‌تواند سبب احساس تنهایی، افسردگی، ناامیدی در این گروه شود و احتمال سوء مصرف مواد را در این گروه افزایش دهد(9). Fellinger و همکاران (2012) یکی دیگر از علت‌های مهم بالا بودن شیوع مشکلات رفتاری در گروه کم‎شنوا در دسترس نبودن مراکز سلامت روان و یا مشکلات فرد در برقراری ارتباط با کارکنان مراکز بهداشتی می‌دانند که سبب ترس، عدم اعتماد، ناامیدی و اضطراب در این گروه می‌شود و فرد را از درمان و پیگیری مشکلات خود باز می‌دارد(44).

بررسی رویکردهای مداخله‌ای برای کاهش و پیشگیری از بروز مشکلات رفتاری در گروه کم‎شنوایان

برخی از مطالعات مرورشده در این مقاله پیشنهاداتی برای کاهش و پیشگیری از بروز مشکلات رفتاری در گروه کم‌شنوایان داشتند که متأسفانه به‎صورت جامع مطرح نشده‌اند. افزایش آگاهی و آموزش مهارت‌ لازم در مربیان، کارکنان و متخصصان برای برخورد مؤثر و مناسب با گروه کم‌شنوایان(8،32و33)، تشخیص زودهنگام کم‌شنوایی و ارائۀ خدمات و مداخلات مناسب(6،8و13)، افزایش قابلیت دسترسی به خدمات سلامت روان همانند مشاوره(8،33و45)، بالا بردن سطح آگاهی افراد کم‌شنوا به‎ویژه توانمندی‌های(8،32،33و46)، آموزش و اجرای برنامه‌های تغییر رفتار(32و46)، می‌توانند در پیشگیری یا کاهش مشکلات رفتاری در این گروه دخالت داشته باشد.

با توجه به شیوع بالای مشکلات رفتاری جمعیت کم‌شنوایان و دلایل احتمالی آن در این قسمت، پیشنهاداتی در جهت پیشگیری و یا کاهش مشکلات رفتاری ارائه شده است. غربالگری زودهنگام به‎ویژه هنگام تولد می‌تواند سبب تشخیص به‎موقع نقص شنوایی شده و برنامه‌های مداخله و خدمات مناسب در اسرع وقت ارائه شود تا از مشکلات مربوط به رشد کودک به‎ویژه تأخیر رشد کلامی وی جلوگیری یا کاسته شود(13و14)، نباید فراموش کرد که مهارت زبان دریافتی و بیانی فرد روی رشد هیجانی نقش مهمی دارد(38). تولد و پرورش کودکان کم‌شنوا، غالباً مشکلات و احساسات روان‌شناختی خاصی را برای والدین به‎ویژه مادران که وقت بیشتری را صرف پرورش فرزندان خود می‌کنند به‎بار می‌آورد(47). آموزش به والدین می‌تواند در کاهش مشکلات رفتاری فرد کم‌شنوا مؤثر واقع شود. اگر والدین دلیل رفتارهای کودک خود را متوجه شوند بهتر تفاوت بین رفتار و مشکلات رفتاری را درک می‌کنند و به‎دنبال راه‌های درمان مؤثر خواهند رفت(48). برای مثال دربارۀ رفتارهای خودجرحی کودک، به والدین توضیح داده شود که کوبیدن سر می‌تواند نشانه‌ای از وجود سردرد یا دندان درد در کودک باشد یا فرد به‎دلیل این که قادر نیست احساسات و تفکرات خود را به اشتراک بگذارد، احساس خستگی و گیجی کرده و کج خلقی از خود نشان می‌دهد(15و41). جلسات گروهی می‌تواند سبب افزایش آگاهی والدین از استراتژی‌ها و رفتارهای کودک شود(41). به‎منظور حفظ سلامت روانی کودکان کم‎شنوا باید به والدین دربارۀ چگونگی کمک به کودک کم‎شنوا در محیط خانه آگاهی داد، زیرا ثبات هیجانی و رفتاری اجتماعی کودکان متأثر از روابط کودک‏ـ‏والدین است(42). سلامت عمومی مادران کودکان کم‌شنوا پائین‎تر از مادران کودکان شنوا است و میزان اضطراب، افسردگی، ناراحتی‌های جسمانی و ناکارآمدی اجتماعی در مادران دارای فرزند کم‌شنوا بیشتر است(47). پرند و موللی (2011) به‎منظور بالا بردن دانش و مهارت‌آموزی تنظیم، کارگاه‌های مدیریت استرس را به‎منظور بهبود سلامت روانی مادران کودکان با آسیب شنوایی پیشنهاد کردند که از این طریق می‌توان تعامل و روابط مادر با فرزند کم‌شنوا را بهبود بخشید(49). برنامه‌های مناسب می‌تواند به افراد کم‌شنوا کمک کند تا هیجان‎های خود و دیگران را بشناسند. برنامۀ مداخله‎ای راهبردهای تفکر جایگزین پیشرفته سبب افزایش درک هیجانی، مهارت‌های حل مسئله اجتماعی و خودمدیریتی می‌شود و یکی از مزیت‌های این برنامه مشارکت والدین و معلمان است(41). Dyck و Denver (2003) «برنامۀ چهره‌های جالب» را برای شناخت و درک هیجان‌های خود و دیگران به‏عنوان برنامه‌ای تأثیرگذار معرفی کردند(50). در این برنامه از چهره‎های متفاوت با هیجان‎های ترس، غم، شادی، و خشم استفاده می‎شود و کودک از طریق مشاهدۀ چهره و توضیح‎هایی که دریافت می‎کند، رفتار مؤثر از هیجان خاص را درک می‎کند(43). Suarez (2000) نیز آموزش مهارت‌های اجتماعی را برای افزایش مهارت‌های حل مسئله اجتماعی و رفتارهای جرأت‌ورزی مفید دانست(51). آموزش مهارت‌های زندگی بر عملکرد افراد دچار ناتوانی خاص مؤثر بوده است، از این رو با آموزش مهارت‌های زندگی می‌توان مهارت‌های اجتماعی افراد کم‌شنوا را بهبود بخشید. این آموزش می‌تواند موجب تغییر در نگرش و باورهای فرد شود و تغییر در نگرش نیز تغییر رفتار را به‎دنبال دارد(52). تغییر باورها و آگاهی فرد کم‌شنوا از توانمندی‌های خود و همچنین بالا بردن امیدواری می‌تواند از طریق افزایش خودکارآمدی به‎وسیلۀ تمرین‌های شناختی و برنامه‌های آموزشی صورت پذیرد(49). Edwards و Crocker (2008) اظهار داشتند در کودکان کم‌شنوایی که مهارت زبان اشاره یا کلام محدود دارند برای شناسایی هیجان‏ها می‌توان از نقاشی استفاده کرد. خمیر بازی، بندکردن مهره‏ها، بادکردن بادکنک، پازل درست کردن می‌تواند دامنۀ توجه کودک را افزایش دهد. در بزرگسالان درمان‎های گروهی، درمان‎های شناختی رفتاری می‎تواند در کاهش مشکلات رفتاری و تغییر نگرش مؤثر واقع شود(41). Roberts و Mugavin (2007) حضور دانش‏آموزان کم‌شنوا در مدارس فراگیر را عاملی برای کاهش محدودیت‌های اجتماعی در آن‌ها می‌دانند که کاهش ترس و اضطراب را به‎همراه دارد. تحصیل در مدارس ویژه و شبانه‌روزی باعث منزوی شدن فرد از جامعه و محدود کردن وی از ارتباط با دنیای افراد شنوا شده و ترس، اضطراب، گوشه‌گیری اجتماعی را در آن‌ها افزایش دهد. رسانه‌های گروهی همانند برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی می‌توانند به اعضای جامعه در خصوص مسألۀ کم‌شنوایی اطلاع‌رسانی کنند، نگرش افراد را تغییر دهند و آگاهی افراد به‎ویژه والدین را در مورد این گروه افزایش دهند(9).

نتیجه‌گیری

به‎عنوان جمع‌بندی نهایی می‌توان گفت شیوع مشکلات رفتاری در گروه کم‌شنوایان نسبت به جمعیت شنوا بیشتر است اما در خصوص تفاوت بین دو گروه ابهاماتی همانند تأثیر نبود ابزارهای تشخیصی مناسب افراد با نقص شنوایی و مشکلات ارتباطی این گروه وجود دارد؛ از این رو برای تشخیص مشکلات رفتاری در گروه کم‌شنوایان نباید به مصاحبه، و پرسش‏نامه‌ اکتفا کرد بلکه باید اطلاعات گسترده‌ای از فرد کم‌شنوا و اطرافیان وی جمع‌آوری نمود. دلیل اصلی مشکلات رفتاری در گروه کم‎شنوایان هنوز به‎طور دقیقی شناخته شده نیست ولی در مجموع به عواملی همانند نقش والدینی، نقص زبانی، مشکلات ارتباطی، تئوری ذهن، نگرش نسبت به مسئله کم‌شنوایی، وجود مشکلات دسترسی به خدمات مراکز سلامت روان که می‌توانند سبب بروز یا افزایش مشکلات رفتاری در جمعیت کم‌شنوایان گردند، اشاره شده است. نتیجۀ مطالعۀ مروری حاضر می‌تواند برای سازمان‌های دولتی، مراکز خدماتی و مؤسسات خیریه‌ای به‎منظور شناسایی توانمندی‌ها و مشکلاتی که افراد با نقص شنوایی با آن روبرو هستند، بسیار مؤثر واقع شود و براساس نتیجۀ این مطالعه تدابیر با شناخت بیشتری درنظر گرفته شود تا از بروز مشکلات متعدد از جمله مشکلات رفتاری جلوگیری شود.

REFERENCES

1.             Guttmannova K, Szanyi JM, Cali PW. Internalizing and externalizing behavior problems scores: cross-ethnic and longitudinal measurement invariance of the behavior problem index. Educ psychol meas. 2008;68(4):676-94.

2.             Pastor PN, Reuben CA, Duran CR. Identifying emotional and behavioral problems in children aged 4-17 years: United States, 2001-2007. Natl Health Stat Report. 2012;(48):1-17.

3.             Barker DH, Quittner AL, Fink NE, Eisenberg LS, Tobey EA, Niparko JK, et al. Predicting behavior problems in deaf and hearing children: the influences of language, attention, and parent-child communication. Dev
Psychopathol. 2009;21(2):373-92.

4.             Wallis D, Musselman C, MacKay S. Hearing mothers and their deaf children: the relationship between early, ongoing mode match and subsequent mental health functioning in adolescence. J Deaf Stud Deaf Educ. 2004;9(1):2-14.

5.             Bailly D, Dechoulydelenclave MB, Lauwerier L. Hearing impairment and psychopathological disorders in children and adolescents. Review of the recent literature. Encephale. 2003;29(4 Pt 1):329-37. French.

6.             Stevenson J, McCann D, Watkin P, Worsfold S, Kennedy C; On behalf of the Hearing Outcomes Study Team. The relationship between language development and behaviour problems in children with hearing loss. J Child Psychol Psychiatry. 2010;51(1):77-83.

7.             Achenbach TM, Dumenci L, Rescorla LA. Are American children's problems still getting worse? A 23-year comparison. J Abnorm Child Psychol. 2003;31(1):1-11.

8.             Turner O, Windfuhr K, Kapur N. Suicide in deaf populations: a literature review. Ann Gen Psychiatry. 2007;6:26.

9.             Roberts B, Mugavin J. Alcohol and other drug use in the Australian deaf community: A needs assessment. Fitzory, Victoria: Turning point alcohol and drug centre; 2007.

10.         Bubbico L, Rosano A, Spagnolo A. Prevalence of prelingual deafness in Italy. Acta Otorhinolaryngol Ital. 2007;27(1):17-21.

11.         Hindley PA. Mental health problems in deaf children. Current paediatrics. 2005;15(2):114-9.

12.         Ohre B, von Tetzchner S, Falkum E. Deaf adults and mental health: a review of recent research on the prevalence and distribution of psychiatric symptoms and disorders in the prelingually deaf adult population. International Journal On Mental Health And Deafness. 2011;1(1):3-23.

13.         Stevenson J, McCann DC, Law CM, Mullee
M, Petrou S, Worsfold S, et al. The effect of early confirmation of hearing loss on the behaviour in middle childhood of children with bilateral hearing impairment. Dev Med Child Neurol. 2011;53(3):269-74.

14.         Kennedy CR, McCann DC, Campbell MJ, Law CM, Mullee M, Petrou S, et al. Language ability after early detection of permanent childhood hearing impairment. N Engl J Med. 2006;354(20):2131-41.

15.         Austen S, Jeffery D. Deafness and challenging behavior: the 360° perspective. 1^st ed. England: John Wiley & Sons Ltd; 2007.

16.         Nock MK, Joiner TE Jr, Gordon KH, Lloyd-Richardson E, Prinstein MJ. Non-suicidal self-injury among adolescents: diagnostic correlates and relation to suicide attempts. Psychiatry Res. 2006;144(1):65-72.

17.         van Eldik TT. Behavior problems with deaf Dutch boys. Am Ann Deaf. 1994;139(4):394-9.

18.         van Eldik T. Mental health problems of Dutch youth with hearing loss as shown on the Youth Self Report. Am Ann Deaf. 2005;150(1):11-6.

19.         Konuk N, Erdogan A, Atik L, Ugur MB, Simseckyilmaz O. Evaluation of behavioral and emotional problems in deaf children by using the child behavior checklist. Neurol Psychiatr Brain Res. 2006;(13):59-64.

20.         Watt JD, Davis FE. The prevalence of boredom proneness and depression among profoundly deaf residential school adolescents. Am Ann Deaf. 1991;136(5):409-13.

21.         Leigh I, Anthony S. Parent bonding in clinically depressed deaf and hard-of-hearing adults. J Deaf Stud Deaf Educ. 1999;4(1):28-36.

22.         Leigh IW, Anthony-Tolbert S. Reliability of the BDI-II with deaf persons. Rehabil Psychol. 2001;46(2):195-202.

23.         Werngren-Elgström M, Dehlin O, Iwarsson S.
Aspects of quality of life in persons with pre-lingual deafness using sign language: subjective wellbeing, ill-health symptoms, depression and insomnia. Arch Gerontol Geriatr. 2003;37(1):13-24.

24.         Connolly CM, Rose J, Austen S. Identifying and assessing depression in prelingually deaf people: a literature review. Am Ann Deaf. 2006;151(1):49-60.

25.         Kvam MH, Loeb M, Tambs K. Mental health in deaf adults: symptoms of anxiety and depression among hearing and deaf individuals. J Deaf Stud Deaf Educ. 2007;12(1):1-7.

26.         Black PA, Glickman NS. Demographics, psychiatric diagnoses, and other characteristics of North American deaf and hard-of-hearing inpatients. J Deaf Stud Deaf Educ. 2006;11(3):303-21.

27.         Li H, Prevatt F. Deaf and hard of hearing children and adolescents in China: their fears and anxieties. Am Ann Deaf. 2010;155(4):458-66.

28.         Mitchell VT, Quittner LA. Multimethod study of attention and behavior problems in hearing-impaired children. J Clin Child Adolesc Psychol. 1996;25(1):83-96.

29.         Fellinger J, Holzinger D, Dobner U, Gerich J, Lehner R, Lenz G, et al. Mental distress and quality of life in a deaf population. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol. 2005;40(9):737-42.

30.         de Graaf R, Bijl RV. Determinants of mental distress in adults with a severe auditory impairment: differences between prelingual and postlingual deafness. Psychosom Med. 2002;64(1):61-70.

31.         Theunissen SC, Rieffe C, Kouwenberg M, de Raeve LJ, Soede W, Briaire JJ, et al. Behavioral problems in school-aged hearing-impaired children: the influence of sociodemographic, linguistic, and medical factors. Eur Child Adolesc Psychiatry.
2014;23(4):187-96.

32.         Hintermair M. Prevalence of socioemotional problems in deaf and hard of hearing children in Germany. Am Ann Deaf. 2007;152(3):320-30.

33.         Theunissen SC, Rieffe C, Kouwenberg M, Soede W, Briaire JJ, Frijns JH. Depression in hearing-impaired children. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2011;75(10):1313-7.

34.         Behpazhouh A, Hejazi E, Hossein Khanzadeh AA, Ghobari Bonab B. A comparison of social skills of partially hearing impaired students in integrated versus nonintegrated schools. Journal of Psychology And Education. 2005-2006;35(2);63-83. Persian.

35.         Farajollahi M, Sarmadi MR, Taghdirinooshabadi A. Comparing educational and behavioral performance in hearing-impaired boy students  in atypical and integrated schools. Research on Exceptional Children. 2009;9(3):273-81. Persian.

36.         van Eldik T, Treffers PD, Veerman JW, Verhulst FC. Mental health problems of deaf Dutch children as indicated by parents' responses to the child behavior checklist. Am Ann Deaf. 2004;148(5):390-5.

37.         Brubaker RG, Szakowski A. Parenting practices and behavior problems among deaf children. Child Fam Behav Ther. 2000;22(4):13-28.

38.         Rieffe C, Terwogt MM. Anger communication in deaf children. Cogn Emot. 2006;20(8):1261-73.

39.         Cole P, Zdanowicz N. Does it exist?: "a psychopathology of deafness". Psychiatr Danub. 2010;22 Suppl 1:S114-6.

40.         Oberg E, Lukomski J. Executive functioning and the impact of a hearing loss: performance-based measures and the Behavior Rating Inventory of Executive Function (BRIEF). Child Neuropsychol. 2011;17(6):521-45.

41.         Edwards L, Crocker S. Psychological processes in deaf children with complex needs: an evidence-based practical guide. 1^st ed. London & Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers; 2008.

42.         Movallali G, Nemati S. Difficulties in parenting hearing-impaired children. Audiol. 2009;18(1-2):1-11. Persian.

43.         Knutson JF, Johnson CR, Sullivan PM. Disciplinary choices of mothers of deaf children and mothers of normally hearing children. Child Abuse Negl. 2004;28(9):925-37.

44.         Fellinger J, Holzinger D, Pollard R. Mental health of deaf people. Lancet. 2012;379(9820):1037-44.

45.         Akbari B, Teymori Z, Abolghasemi S, Khorshidiyan H. Stress coping strategies in hearing-impaired students. Audiol. 2013;22(1):41-9. Persian.

46.         Sartawi A, ALMuhairy OA, Abdat MR. Behavioral problems among students with disabilities in United Arab Emirates. International Journal for Reseach in Education. 2011;(29):1-15.

47.         Movallali G, Abdollahzadeh Rafi M, Nemati S. Comparison of general health status in mothers of hearing and hearing-impaired children. Audiol. 2013;22(2):33-9. Persian.

48.         Gourley L, Wind C, Henninger EM, Chinitz S. Sensory processing difficulties, behavioral problems, and parental stress in a clinical population of young children. J Child Fam Stud. 2013;22(7):912-21.

49.         Parand A, Movallali G. The effect of teaching stress management on the reduction of psychological problems of families with children suffering from hearing-impairment. Journal of Family Research. 2011;7(1):23-34. Persian.

50.         Dyck MJ, Denver E. Can the emotion recognition ability of deaf children be enhanced? A Pilot Study. J Deaf Stud Deaf Educ. 2003;8(3):348-56.

51.         Suárez M. Promoting social competence in deaf students: the effect of an intervention program. J Deaf Stud Deaf Educ. 2000;5(4):323-33.

52.         Mahvashe Wernosfaderani A, Adibsereshki N, Movallali G. The effectiveness of life skills training on the social skills of hearing impaired secondary school students in inclusive schools. Journal of Research in Rehabilitation Sciences. 2012;8(3):477-88. Persian.