اختلالات صدای گفتار (Speech sound disorders: SSD) در کودکان از شیوع نسبتاً بالایی برخوردار است. در مطالعات همه‏گیرشناسی منتشر شده میزان آن 3 تا 5 درصد اعلام شده است(1و2). بررسی روند رشد مهارت‏های واجی و اختلالات مطرح در این حوزه از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا هرگونه انحراف از حالت طبیعی نشان از نقص در جایی از سلسله مراتب پردازش گفتار (Speech processing chain) دارد(3). نقص هرچه باشد و به‎هر دلیلی که ایجاد شده باشد، باید مورد بررسی و درمان قرار گیرد، زیرا عدم تشخیص و مداخله زودهنگام برای کودک تبعات منفی تحصیلی، اجتماعی و روانی در پی خواهد داشت(1).

رجوع به داده‏های حاصل از ارزیابی واجی، بخشی از پروتکل ارزیابی مهارت‎های ارتباطی است. گام اول در فرآیند هر ارزیابی تعیین وجود اختلال یا عدم آن است. گام دوم در صورت محرز شدن وجود اختلال تعیین نوع و میزان آن است. پرواضح است رجوع به عملکرد کودک و نمونه‎گیری از گفتار در بافت طبیعی بهترین نتیجه را در پی دارد، لیکن این مهم همیشه و همه‏جا (به دلایل متفاوت) مقدور نیست. آزمون‌های تک‎کلمة رسمی یا غیر رسمی تنها ابزار متخصص و پژوهشگر برای تصميم‎گيري بالینی در زمينة تشخيص، ارزیابی، طرح درمان و ارزشيابي اثربخشی مداخله‎اند(2و3). در یک ارزیابی واجی با بررسی الگوهای خطا آشکار می‎شودکودک چه ظرفیت‎هایی دارد، چه واکه‎ها، هم‎خوان‎ها یا ساخت‏های هجایی را در چه بافت‏هایی می‏تواند تلفظ کند و تلفظ صداهای گفتاری در چه جایگاهی در توالی با چه صداهایی یا در چه ساخت‎های هجایی برای او سخت‎تر است. علاوه بر این تلفظ وی از واژة هدف با تلفظ بزرگسالان مقایسه و تحلیل می‎شود. با این ارزیابی وضعیت کودک نسبت به گروه هم‎سن معلوم و اگر اختلالی مطرح باشد، شدت و نوع آن تعیین می‎شود. ظهور فرآیندهای واجی و محو شدن آن تابع زمان است(5). مشاهدة برخی فرآیندهای واجی در تلفظ کودکان، در سنی که اکثر کودکان آن گروه سنی بر آن چیره شده‎اند، نشان از تأخیر رشد واجی دارد. مشاهدة برخی دیگر از الگوهای خطا مانند پسین‎شدگی (backing)، درج (insertion)، حذف هم‏خوان آغازی (initial consonant deletion) در هر سنی انحراف از حالت طبیعی یا اختلال شمرده می‎شود(3).

ارزیابی مهارت‏های واجی معمولاً دو بخش دارد. بخش نخست تهیة فهرست واجی است که معمولاً با آزمون‎های آوایی هم قابل دستیابی است و بخش دوم تحلیل الگوهای خطا (error patterns) یا فرآیندهای واجی است که ارزیابی آن مستلزم کاربرد ابزاری ویژه است. چنین ابزاری علاوه بر آنکه باید ظهور صداهای گفتاری را در بیش از یک موقعیت فهرست کند، لازم است امکان رخداد فرآیندهای واجی محتمل را با گویه‏های مناسب فراهم آورد. به این منظور ساخت هجایی گویه‏های مورد نظر باید از نظر پیچیدگی شکل و تعداد هجا و قواعد واج‏آرایی به‏کار گرفته شده از تنوع کافی برخوردار باشند(4). فرآیند واجی، توصیفی است از ساده‎سازی‏های تلفظی که در گفتار کودکان در حال رشد، هنگام فراگیری سخن گفتن مشاهده می‎شود. فرآیندهای واجی را در دو طبقه گروه‎بندی می‏کنند. فرآیندهای طبقة نخست جانشین‎سازی‎هایی را شامل می‎شود که طی آن کودک صدایی را جایگزین صدای دیگر می‏کند. در فرآیندهای طبقة دیگر که ساخت هجا (syllable structure) را ساده می‏کند، صدایی حذف، اضافه یا در طول هجا جابه‎جا می‏شود. هشت فرآیند غلت‏شدگی، انسایشی‎شدگی، انسایشی‏زدایی، واکرفتگی پایانی، واکدارشدگی، انسدادی‎شدگی، پیشین‏شدگی و پسین‎شدگی ذیل طبقة نخست و فرآیندهای حذف هم‎خوان آغازی، حذف هم‏خوان پایانی، کاهش خوشه، حذف هجای ضعیف، جابجایی، هماهنگی هم‏خوانی، هماهنگی واکه‏ای و همگونی ذیل طبقة دوم فرآیندها قرار دارند(2).

از حدود دهة 70 میلادی در پی افزایش همکاری‏های بین رشته‏ای (آسیب‏شناسی گفتار و زبان و زبان‏شناسی) با تکیه بر نظریه‎های زبان‏شناسی به‏ویژه نظریۀ واج‏شناسی طبیعی (natural phonology) ، آسیب‎شناسان گفتار و زبان ابزارهایی را برای تهیة نمونة زبانی و توصیف الگوهای خطا در گفتار کودکان درحال رشد طراحی کردند(4و5). داده‎های هنجاریابی شده در ارتباط با فراگیری مهارت‎های آوایی و واجی و فرآیندهای واجی با به‏کارگیری آزمون‏های تک‏کلمه(2،5و6) و گفتار پیوسته به زبان انگلیسی حاصل این فرآیند بوده‎اند. Grunwell در دهۀ 80 طی مجموعۀ مطالعاتی با آزمون ارزیابی واجی گفتار کودک (Phonological Assessment of Child Speech: PACS) به توصیف و تحلیل فرآیندهای واجی و سال‎نگاری فرآیندها در گفتار کودکان انگلیسی زبان پرداخت(6و7). Khan در سال 2002 در نسخة تجدید نظر شدة آزمون واجی تک‎کلمه (Khan-Lewis Phonological Analysis-2: KLPA-2) خود ابزاری را برای تهیه و توصیف فرآیندهای واجی به زبان انگلیسی ارائه دادند(8). Dodd و همکاران (2002) مجموعۀ آزمون ارزیابی تشخیصی آوایی و واجی (Diagnostic Evaluation of Articulation and Phonology: DEAP) را ارائه و ویژگی‏های روان‎سنجی آن را نیز اعلام کردند. با آزمون واجی (phonological test) از این مجموعه، فرآیندهای واجی در گفتار کودکان انگلیسی‎زبان توصیف و سال‏نگاری آن مطرح شده است(2). Stoel-Gammon در سال 1987 و Shriberg در سال 1993 در تحلیل مهارت‎های آوایی و واجی کودکان از ابزار گفتار پیوسته استفاده و قواعدی را برای ارزیابی روائی و پایائی آن ارائه دادند(9و10).

اگرچه پیشینة مطالعات رشد مهارت‎های واجی در زبان فارسی هم به دهة 80 میلادی باز می‎گردد(11)، با این حال از آن زمان تاکنون اقدامی در جهت ساخت پروتکل‏های ارزیابی صورت نگرفته است. این در حالی است که مطالعات مبتنی بر شواهد در زبان (هم‎سو با سایر علوم) نیازمند ابزارهایی است که به لحاظ زبان‏شناختی روا و به لحاظ روان‏سنجی پایا باشند(4،5،10و12). در راستای پاسخ‏گویی به این نیاز، پژوهشی با هدف تهیة یک مجموعه آزمون برای ارزیابی مهارت‏های آوایی و واجی کودکان فارسی‏زبان شکل گرفت. به این منظور در گام نخست طی مطالعه‏ای کتابخانه‏ای آزمون‎های مورد تأیید سازمان جهانی بهداشت در حوزة مهارت‏های آوایی و واجی مرور شد. طبق بررسی انجام شده آزمون DEAP بنا به دلایل زیر شرایط یک آزمون جامع برای پاسخگویی به نیاز پژوهشی مطرح شده را دارا بود. آزمون از مبنای نظری مناسبی برخوردار است (نظریة واج‏شناسی طبیعی)، الگوهای خطای موجود در نمونه‏های گفتاری حاصل از آزمون با توجه به علامت‏شناسی بالینی و رویکرد روانی‏ـ‏زبانی (psycholinguistic) مورد تحلیل و بررسی قرار می‏گیرد. آزمون روی حجم نمونۀ کافی انجام شده، در کتابچة آزمون اطلاعات جمعیت‏شناختی نمونة هنجار مورد بررسی و اطلاعات اعتبارسنجی (شامل روایی و ثبات زمانی، مکانی؛ با یک آزمون‏گر، بین آزمون‏گران)گزارش شده است، آزمون دارای راهنمای ساده و صریحی است و در راهنمای آزمون شرایط آزمون، ویژگی‏های آزمون‎گر و آزمودنی کاملاً توصیف شده‏اند. مجموعة ارزیابی تشخیصی آوایی و واجی حاوی پنج آزمون است که مقالة حاضر روند تهیه و اعتبارسنجی نسخة فارسی آزمون واجی (Persian Phonological Test: PPT) که یکی از آزمون‏های مجموعة ارزیابی تشخیصی آوایی و واجی است را گزارش می‏کند. مدل آزمون واجی حاضر (PPT) از آزمون واجی مجموعة ارزیابی تشخیصی آوایی و واجی(2) با کسب اجازه از Dodd، سازندة آزمون، و شرکت Pearson، دارندة حق نشر آزمون، صورت پذیرفت. شایان ذکر است با توجه به زبان وابستگی آزمون واجی ترجمة نعل‏به‏نعل آزمون امکان‏پذیر نبود از این‏رو بنا به پیشنهاد سازندة آزمون، با حفظ ساختار اصلی آزمون واجی، تمامی گویه‏ها و تصاویر PPT متناسب با ویژگی‎های زبان فارسی انتخاب و اعتبارسنجی شدند.

روش بررسی

پژوهش حاضر یک مطالعة توصیفی‏ـ‏تحلیلی از نوع ابزارسازی واعتبارسنجی بود. آزمودنی‎ها در این مطالعه 387 کودک سه تا شش سالة تک‎زبانة فارسی‎زبان بودند که از مهد کودک‏هایی در مناطق یک تا سة شهرداری شهر تهران با روش نمونه‏گیری غیر احتمالی و در دسترس با رعایت معیارهای ورود و خروج انتخاب شدند(2). کودکی که بنا بر اطلاعات مندرج در پروندة سلامت مهد کودک، پرسش‎نامة اطلاعات فردی که توسط والدین تکمیل می‌شد، گزارش مربی و ارزیابی متخصص بالینی، حائز شرایط زیر بود، وارد پژوهش می‌شد الف‏ـ در محدودة سنی سه تا شش سال (36 تا 72 ماه تمام) باشد. ب‏ـ از سلامت ذهن و روان برخوردار باشد به‏گونه‏ای که در مدت اجرای آزمون بتواند راهنماهای آزمون‎گر (نامیدن، تقلید کردن، اجرای گویه‏های آزمون حرکتی دهانی) را پی بگیرد و اجرا کند. ج‏ـ شنوایی هر دو گوش طبیعی باشد. د‏ـ تک‏زبانه و فارسی‏زبان بوده و فارسی، زبان اول خانواده باشد. ه‏ـ والدین وی فرم رضایت‌نامة ورود به پژوهش را پر کرده باشند. وـ سابقة گفتاردرمانی نداشته باشد. بنابر ارزیابی متخصص بالینی مشاهدة هریک از موارد زیر باعث می‏شد کودک از مطالعه حذف شود: الف) ابتلا به ناهنجاری‌های دهانی-چهره‏ای ترمیم نشده (مانند شکاف کام)، ب) ابتلا به کم‎شنوایی، ج) زبان فارسی، زبان دوم کودک باشد، د) ابتلا به اختلالات کروموزومی، صدمات مغزی یا اختلالات بارز عصب‏شناختی ازجمله تشنج صرع و اتیسم، ه) وجود تاریخچه‏ای از ضربه به سر یا هر دلیلی که آسیب‌های شدید به سر را در پی داشته باشد(2). ویژگی‎های جمعیت‎شناختی افراد مورد بررسی در جدول 1 آمده است.

ابزارهای به‏کار گرفته در این پژوهش شامل موارد زیر به این شرح بود پرسش‏نامة اطلاعات فردي كودكان، برگة ثبت نتایج آزمون PPT از مجموعة ارزیابی تشخیصی آوایی و واجی، دستگاه ضبط‌صوت ديجيتال حرفه‌اي COBY مدل MPC-7405 کشور چین، رايانة روميزي مدل VAIO ساخت شرکت Sony چین، نرم‏افزار آماری SPSS نسخة 16.

PPT یکی از آزمون‏های مجموعة ارزیابی تشخیصی آوایی و واجی است. گویه‏های آزمون علاوه‏بر آن که امکان وقوع آواها را حداقل در دو جایگاه فراهم می‏کند، ملاحظات مربوط به‏شکل واژه (word shape)، ساخت هجا (syllable structure) و پیچیدگی‌های واج‏آرایی (phonetactic complexity) را نیز دربر دارد و می‏تواند وقوع فرآیندهای واجی محتمل را بیش از یک‎بار نشان دهد(12). 54 واژة یک تا چهار هجایی که از طریق تصاویر تمام رنگی نام برده می‏شوند، گویه‏های آزمون را تشکیل دادند. شروط عمومی برای تخصیص واژه‌ به آزمون‌ بسامد و قابلیت تصویرپذیری بالا و شرایط اختصاصی تخصیص گویه، انطباق گویه با اهداف آزمون بود. از میان واژگان تخصیص یافته به این آزمون 31 گویۀ تک‏هجایی، 18گویۀ دوهجایی، چهارگویۀ سه‏هجایی و یک گویۀ چهارهجایی‌ و 29واژۀ دارای خوشة پایانی هستند. توزیع فراوانی ویژگی‌های آوایی و واجی آزمون واجی در پیوست1 آمده است. قواعد تحلیل و طبقه‏بندی فرآیندهای واجی با توجه به راهنمای آزمون و مطالعات مرتبط با رشد فرآیندهای واجی در ایران تهیه شد(2،5،7و13).

نمونه‏گیری زبانی در محل مهد کودک با رعایت موازین اخلاقی و کسب مجوز رسمی از سازمان بهزیستی استان تهران و ارائه به مدیران مهد کودک‏ها صورت پذیرفت. تمهیدات لازم فراهم شد تا آزمون در محل مهد و در اتاقی مناسب (به لحاظ نور، سرمایش و گرمایش و سر و صدای محیطی) انجام شود. پس از برقراری رابطه‎ای دوستانه با کودک، آزمون‎گر روبروی کودک قرار می‌گرفت و به‏دنبال اجرای هر تکلیف، با واکنش مناسب رفتاری و کلامی کودک را تشویق به ادامة آزمون می‌کرد. صدای کودک توسط دستگاه ضبط می‎شد، هم‎زمان آزمون‏گر تلاش می‏کرد، در لحظه، برون‏داد کلامی کودک از واژة مورد نظر را آوانگاری (عمومی) کند. مرور صداهای ضبط شده و کنترل آوانگاری در لحظه، در همان روز صورت می‌گرفت. بسته به میزان همکاری و سطح تحمل کودکان، انجام آزمون حدود 10 تا 15دقیقه طول می‎کشید. در صورت مشاهدة آثار خستگی در چهرة کودک آزمون قطع و در جلسة دیگری در همان روز پی گرفته می‎شد. نتایج آزمون همة کودکان به‏شکل کتبی به مدیر مهد ابلاغ می‌شد.

روایی محتوایی گویه‎ها (Content validity ratio: CVR) و شاخص روایی محتوایی کل آزمون (Content validity index: CVI) با رجوع به آراء صاحب‏نظران (3 زبان‎شناس و 4 آسیب‏شناس گفتار و زبان) به‏دست آمد. در بررسی روایی محتوایی آزمون گویه‎ها به لحاظ ساخت هجایی، پوشش محتوایی (content coverage)، تعداد، تناسب گویه‎ها با هدف آزمون، تصویرپذیری گویه‏ها و راهنمای آزمون مورد بررسی قرار گرفتند.

ابزار بررسی در این فرآیند یک مقیاس قیاسی چشمی (visual analogue scale) بود. این مقیاس یک پاره‎خط بود که یک سر آن صفر نشانگر کیفیت بسیار پایین و سر دیگر صد نشانگر کیفیت عالی بود. در عین حال از همة صاحب‎نظران خواسته شد، به‎صورت مشروح نظر خود را در مورد کیفیت شاخص مورد نظر ثبت کنند. نمرات بین 90 تا 100 به‏عنوان کیفیت مطلوب، 80 تا 90 کیفیت نسبتاً مطلوب و پایین‌تر از 80 به‌عنوان کیفیت نامطلوب در نظر گرفته شد. پس از گردآوری آراء صاحب‏نظران روی نتایج حاصله از این مطالعة کیفی تحلیل میزان توافق صورت پذیرفت، به این شرح که اگر بین نمرات اخذ شده از صاحب‏نظران بین صفر تا 15 نمره اختلاف وجود داشت به منزلة توافق و اگر بیش از 15 نمره اختلاف وجود داشت به منزلة عدم توافق در نظر گرفته می‎شد. گویه‎های اخیر توسط محققان بازبینی و دوباره به صاحب‎نظران عودت داده می‏شد تا نظر خود را در مورد پرسش مطرح شده، ارائه کنند.

روایی سازة PPT از طریق بررسی تمایزگذاری گروهی بررسی شد(14). در این بخش به‏دلیل نبود ابزار مشابه در زبان فارسی به آراء سه متخصص که در حوزة اختلالات آوایی و واجی در سطح استاندارد طلایی (golden standard) عمل می‎کنند، مراجعه شد. به این منظور نمونة صدای 40 کودک مبتلا به اختلال واجی و بدون اختلال به‎صورت یک‏سو کور توسط سه متخصص مستقل بررسی و برچسب طبیعی یا دچار اختلال گرفتند. در این بخش، اجماع آراء متخصصان ملاک سالم یا بیمار بودن قرار گرفت. در بررسی با PPT مطابق با روش به‎کار گرفته شده در نسخة انگلیسی آزمون واجی در تعیین موارد مبتلا به اختلال واجی و بدون اختلال و با رجوع به داده‎های زبانی حاصل از 387 آزمودنی فارسی‏زبان قاعدة تعیین اختلال یا عدم آن مشاهدة حداقل 4 مورد از هر الگوی خطا در نمونة مورد بررسی تعیین شد. به‏ این‎ ترتیب که اگر کودکی4 مورد از یک الگوی خطا یا بیشتر را نشان می‏داد در گروه بیمار و در غیر این صورت در گروه سالم قرار می‏گرفت. در این مرحلۀ میزان توافق آراء متخصصان با نتایج PPT از طریق آزمون‏های آماری کاپا و اسپیرمن بررسی شد.

پایائی PPT، به دو روش تعیین ثبات زمانی (temporal stability) ، آزمون‏ـ‏بازآزمون، طی یک تا 2هفته بعد از اجرای اول، و ثبات محتوایی (content stability)، دوبار نمره‏گذاری توسط دو ارزیاب مستقل، صورت پذیرفت. به این ترتیب دو آسیب‎شناس گفتار و زبان مستقل پس از آموزش قواعد آوانویسی و نمره‏گذاری، با احراز همبستگی 100درصد برای آوانویسی نمونۀ صدای ضبط شده، به‏عنوان ارزیاب برای نمره‏گذاری دوباره انتخاب شدند.

برای تعیین انطباق یا عدم انطباق توزیع داده‏ها با توزیع هنجار از آزمون ناپارامتری کولموگراف‏ـ‏اسمیرنوف و شافیرو ویلک استفاده شد. میزان همبستگی آراء آسیب‏شناسان صاحب‏نظر و نتیجة آزمون واجی با برآورد ضریب اسپیرمن و کاپا بررسی شد. تکرارپذیری دوبار اجرا و دوبار نمره‎گذاری توسط دو ارزیاب مستقل با محاسبة درصد توافق در آوانگاری و تحلیل و تفسیر الگوهای خطا به‎دست آمد. در تحلیل ضریب همبستگی اسپیرمن مقادیر بین صفر تا 25/0 ارتباط اندک، 26/0 تا 49/0 ارتباط ضعیف، 50/0 تا 69/0 ارتباط متوسط، 70/0 تا 89/0 ارتباط زیاد و 90/0 تا 00/1 ارتباط بسیار زیاد را نشان می‎داد(14).

در تفسیر ضریب کاپا مقادیر بیش از 7/0 توافق عالی، بین 4/0 تا 7/0 توافق خوب و کمتر از 4/0 درصد توافق مرزی را نشان می‏داد(14).

یافته‎ها

در مطالعة حاضر، 387 آزمودنی با میانگین سنی 10 ماه و یک روز و انحراف‎معیار 53 ماه و هفت روز با ملاحظات ورود و خروج وارد پژوهش شدند. جدول 1 ویژگی‎های جمعیت‎شناختی نمونة مورد بررسی را نشان می‎دهد.

نتایج حاصل از بررسی روایی محتوایی PPT نشان داد میانگین امتیازهای کسب شده از داوری متخصصان به تمامی گویه‎ها بزرگ‎تر یا مساوی 71/94 بود (جدول 2). شاخص روایی محتوایی PPT، 35/97 شد.

در بخش بررسی روایی سازه هم‎گرایی نتایج حاصل از PPT و آراء سه متخصص صاحب‎نظر در حوزة اختلالات واجی به لحاظ ابتلا/عدم ابتلا به اختلال واجی (با ثبات) با بررسی نمونة گفتار 40 کودک 36 تا 72 ماهه (با میانگین سنی 7/53 ماه و انحراف‏معیار 5/10ماه) انجام شد. تحلیل آماری این میزان توافق با آزمون‎های آماری کاپا و پیرسون به‎ترتیب 73/0 و 76/0 بود(001/0p<) که نشانة همبستگی مطلوب نتایج حاصل از PPT با تشخیص متخصصان است.

برای بررسی ثبات زمانی آزمون حاضر 52 کودک به‎طور تصادفی از بین کل افراد مورد بررسی انتخاب شدند (9/12% از آزمودنی‌ها با میانگین سنی 53 ماه و سه روز). فاصلۀ زمانی بین دو اجرای آزمون 1 تا 2 هفته بود. تکرارپذیری تحلیل الگوهای خطا با محاسبة درصد توافق بین نتایج آزمون‏ـ‏بازآزمون بررسی شد. جدول 3 به نمایش یافته‎های این بررسی پرداخته است. همانگونه که ملاحظه می‎شود. در طبقة فرآیندهای واجی از نوع جانشین‏سازی کمترین میزان توافق مربوط به الگوی خطای واکرفتگی پایانی (27/86%) و بیشترین میزان توافق مربوط به الگوهای خطای انسایشی‏شدگی، واکدارشدگی و پسین‎شدگی (100%) بوده است. در طبقة فرآیندهای واجی که ساخت هجا را دست‎خوش تغییر می‎سازند، الگوهای خطای حذف هم‎خوان (آغازی و پایانی) کمترین میزان توافق (19/90%) و سایر الگوها بالاترین میزان توافق (100%) را کسب کردند.

در این پژوهش پایائی نتایج دوبار نمره‎گذاری توسط دو آزمون‎گر، میزان توافق دو آزمون‎گر مستقل را در آوانگاری و تحلیل نشان می‌دهد. صدای ضبط شدۀ 70 نفر از کودکان (6/18% با میانگین سنی 54 ماه و یک روز) توسط دو آزمون‏گر مستقل آوانگاری و تحلیل شد. همانگونه که در جدول 3 ملاحظه می‏شود در طبقة فرآیندهای واجی از نوع جانشین‏سازی کمترین میزان توافق مربوط به الگوی خطای واکرفتگی پایانی (28/94%) و بیشترین میزان توافق مربوط به الگوهای خطای انسایشی‏شدگی، واکدارشدگی و پسین‏شدگی (100%) بوده است. در طبقة فرآیندهای واجی که ساخت هجا را دستخوش تغییر می‏سازند، الگوهای خطای حذف هم‏خوان پایانی و کاهش خوشه کمترین میزان توافق (57/98%) و سایر الگوها بالاترین میزان توافق (100%) را کسب کردند.

بحث

در این مطالعه روند تهیة PPT و تعیین روایی و پایائی آن به اختصار شرح داده شد که مدل آن از نسخة انگلیسی آزمون DEAP اقتباس شد، اما با توجه به زبان وابستگی ابزار ضمن وفاداری به سازة آزمون، تمامی گویه‏ها و تصاویر با توجه به ویژگی‏های زبان‎شناختی زبان فارسی تهیه شد. بنابر اظهار نظر متخصصان (آسیب‏شناسان گفتار و زبان و زبان‏شناسان) گویه‏های انتخاب شده به لحاظ تعداد، ساخت هجایی و پوشش محتوایی و تصویرپذیری و قواعد تحلیل از روایی محتوایی مطلوبی برخوردار بودند (جدول 2). از این نظر نسخة فارسی تهیه شده، باز ترجمه (back translate) شده و توسط متخصصان شرکت پیرسون مورد تأیید قرار گرفت. ویژگی‏هایی مانند ساخت و تعداد هجای گویه‏ها، پوشش محتوایی به لحاظ رعایت قواعد واج‏آرایی و ویژگی‏های زبان‏شناختی و تصویرپذیری گویه‎ها نکاتی هستند که در مطالعات Grunwell (1985)، Khan (2002) و Dodd و همکاران(2002) مورد عنایت و تأکید بوده است و در این پژوهش نیز مورد توجه قرار گرفت(2،6و8).

روایی سازه PPT با بررسی قابلیت تمایزگذاری آن بین دو گروه با و بدون اختلال واجی مطالعه شد. Domholdt و Domholdt (2005) بر این اعتقادند با این روش می‎توان روایی سازة آزمون را به بررسی گذاشت(14). بررسی هم‏گرایی نتایج حاصل از آزمون واجی با نظر متخصصان نشان داد همبستگی خوبی بین تشخیص متخصصان با تجربه در حوزة اختلالات آوایی و نتایج آزمون واجی وجود دارد.

پایائی به تکرارپذیری و ثبات نتایج یک آزمون در دفعات اجرا روی یک آزمودنی توسط افراد مختلف یا در زمان‎های متفاوت اشاره دارد. پایائی آزمون به دو روش بررسی تکرارپذیری زمانی و محتوایی بررسی می‎شود. روش به‎کار گرفته در تعیین تکرارپذیری زمانی و محتوایی در مطالعة حاضر مشابه روش Dodd و همکاران (2002) بود(2). بررسی یافته‏های حاصل از دو بار اجرای PPT در فاصلۀ زمانی یک تا دو هفته و برآورد درصد توافق فرآیندهای واجی مشاهده شده نشان از تکرارپذیری مطلوب آزمون‏ـ‏بازآزمون و ثبات آن در طول زمان دارد (جدول 3). روش به‎کار رفته در مطالعة حاضر مشابه روش Dodd و همکاران (2002) بود. ثبات زمانی در نسخة انگلیسی آزمون واجی بین 64/94 تا 100 درصد محاسبه شد(2).

ثبات محتوایی آزمون واجی از طریق دوبار نمره‎گذاری توسط دو ارزیاب مستقل برآورد شد (جدول 3). در این بخش از مطالعه دو آسیب‎شناس گفتار و زبان مستقل، درحالی‏که عضو تیم تحقیق و درگیر امر پژوهش نبودند با درصد توافق بالا و تکرارپذیری مطلوب نمونة ضبط شده را آوانگاری و فرآیندهای واجی را توصیف و تحلیل کردند. این یافته نشان داد PPT از ثبات محتوایی مناسبی برخوردار است که هم‎سو با نتیجة Dodd و همکاران (2002) در اعتبارسنجی نسخة انگلیسی آزمون است. این پژوهشگران درصد توافق در تحلیل فرآیندهای واجی در دوبار نمره‎گذاری 5/85 تا 100 درصد گزارش کردند(2). Strand و همکاران (2013) احراز ثبات محتوایی در نمره‏گذاری توسط دو ارزیاب مستقل را نشانة ارزش بالینی یک ابزار می‏دانند. بنا به اعتقاد این پژوهشگران تکرارپذیری محتوایی یک ابزار از این جهت ارزشمند است که نشان می‎دهد احتمالاً ابزار از ویژگی سادگی در اجرا و عملی بودن (feasibility) برخوردار بوده و بنابراین هر زمان، به هر دلیلی نظیر شرایط حاکم بر اتاق درمان یا ویژگی‏های کودک نتوان آوانویسی در لحظه داشت، می‎توان به داده‎های ضبط شده اتکا کرد(15).

نتیجه‎گیری

با توجه به نتایج مطالعة حاضر، آزمون ارزیابی تشخیصی واجی ابزاری روا و پایا بوده و به‏نظر می‏رسد بتواند در امور پژوهشی و بالینی به‎کار گرفته شود. نتایج این بررسی در کودکان سه تا شش سالة فارسی‎زبان تهرانی قابل تعمیم است. انجام مطالعه در حجم گسترده‎تر در سطح استانی و ملی برای لهجه‎های مختلف فارسی و دستیابی به داده‎های هنجاریابی شده پیشنهاد می‏شود.

سپاسگزاری

این مقاله حاصل پایان‎نامة مقطع دکترای تخصصی گفتاردرمانی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران بوده است. نویسندگان این مقاله مراتب قدردانی خود را نسبت به همة کودکان شرکت‎کننده و مسئولان محترم سازمان بهزیستی و مهدهای کودک، همچنین تمامی اساتید و همکاران به‎ویژه Prof. B. Dodd، Prof. L. Shriberg و Prof. S. McLeod، دکتر آلیس هوسپیان، دکتر یلدا کاظمی، دکتر اصغر مینایی، دکتر طاهره سیما شیرازی و خانم مرجان شهریاری ابراز می‎دارند.

REFERENCES

1. Shriberg LD, Tomblin JB, McSweeny JL. Prevalence of speech delay in 6-year-old children and comorbidity with language impairment. J Speech Lang Hear Res. 1999;42(6):1461-81.

2. Dodd B, Hua Z, Crosbie S, Holm A, Ozanne A. Diagnostic evaluation of articulation and phonology (DEAP). London: Psychology Corporation; 2002.

3. Dodd B, Holm A, Crosbie S, McCormack P. Differential diagnosis of phonological disorders. 2nd ed. London: whurr; 2005.

4. Dodd B. Review of David Ingram 'Phonological disability in children. Studies in language disability and remediation 2'. Journal of Linguistics. 1978;14:89-93.

5. Grunwell P. Clinical phonology. 2nd ed. Baltimore: Lippincott Williams & Wilkins; 1987.

6. Grunwell P. Phonological assessment of child speech (Pacs). San Diego, CA: College-Hill Press; 1985.

7. Bernthal JE, Bankson NW, Flipsen P. Articulation and phonological disorders: speech sound disorders in children. 7th ed. Boston: Pearson; 2012.

8. Khan LM. The sixth view assessing preschoolers' articulation and phonology from the trenches. Am J Speech Lang Pathol. 2002;11(3):250-4.

9. Stoel-Gammon C. Phonological Skills of 2-Year-Olds. Lang Speech Hear Serv Sch. 1987;18(4):323-9.

10. Shriberg LD. Four new speech and prosody-voice measures for genetics research and other studies in developmental phonological disorders. J Speech Hear Res. 1993;36(1):105-40 .

11. Jalilevand N, Ebrahimipur M, Purqarib J. Mean length of utterance and grammatical morphemes in speech of two Farsi-speaking children. Audiol. 2012;21(2):96-108. Persian.

12. Friberg JC. Considerations for test selection: how do validity and reliability impact diagnostic decisions? Child Lang Teach Ther. 2010;26(1):77-92.

13. Shirazi TS, Mahdipour Shahrivar N, Mehri A, Rahgozar M. Phonological processes of 2-4 year old Farsi children. Jornal of Rehabilitation. 2009;10(1):17-23. Persian.

14. Domholdt E. Rehabilitation research: principles and applications. 3rd ed. St. Louis, MI.: Elsevier Saunders; 2005.

15. Strand EA, McCauley RJ, Weigand SD, Stoeckel RE, Baas BS. A motor speech assessment for children with severe speech disorders: reliability and validity evidence. J Speech Lang Hear Res. 2013;56(2):505-20.

Research Article

The Persian version of phonological test of diagnostic evaluation articulation and phonology for Persian speaking children and investigating its validity and reliability

Talieh Zarifian¹, Yahya Modarresi², Laya Gholami Tehrani¹, Mehdi Dastjerdi Kazemi³, Mahyar Salavati⁴

¹- Department of Speech therapy, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran

²- Department of Linguistics, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran

³- Research Center for Exceptional Children, Research Institute for Educational Studies, Tehran, Iran

⁴- Department of Physiotherapy, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran

Received: 1 October 2013, accepted: 9 November 2013

Abstract

Background and Aim: Speech and language pathologists (SLP) often refer to phonological data as part of their assessment protocols in evaluating the communication skills of children. The aim of this study was to develop the Persian version of the phonological test in evaluating and diagnosing communication skills in Persian speaking children and to evaluate its validity and reliability.

Methods: The Persian phonological test (PPT) was conducted on 387 monolingual Persian speaking boys and girls (3-6 years of age) who were selected from 12 nurseries in the northwest region of Tehran. Content validity ratio (CVR) and content validity index (CVI) were assessed by speechtherapists and linguists. Correlation between speech and language pathologists experts' opinions and Persian phonological test results in children with and without phonological disorders was evaluated to investigate the Persian phonological test validity. In addition, the Persian phonological test test-retest reliability was investigated.

Results: Both content validity ratio and content validity index were found to be acceptable (CVR≥94.71 and CVI=97.35). The PPT validity was confirmed by finding a good correlation between speech and language pathologists experts' opinions and Persian phonological test results (r_Kappa=0.73 and r _Spearman=0.76). The percent of agreement between transcription and analyzing error patterns in test-retest (ranging from 86.27%-100%) and score-rescore (ranging from 94.28%-100%) showed that Persian phonological test had a very high reliability.

Conclusion: The results of this study show that the Persian phonological test seems to be a suitable tool in evaluating phonological skills of Persian speaking children in clinical settings and research projects.

Keywords: Assessment, reliability, validity, phonological process, Persian language

Please cite this paper as: Zarifian T, Modarresi Y, Gholami Tehrani L, Dastjerdi Kazemi M, Salavati M. The Persian version of phonological test of diagnostic evaluation articulation and phonology for Persian speaking children and investigating its validity and reliability. Audiol. 2014;23(4):10-20. Persian.