Research Article

Efficiency of picture description and storytelling methods in language sampling according to the mean length of utterance index

Mohammad Majid Oryadi zanjani¹, Behrooz Mahmoodi Bakhtiari², Maryam vahab³, Salime jafari³

¹- Department of Speech therapy, University of Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran

²- Department of Dramatic Literature, Faculty of Art, University of Tehran, Iran

³- Department of Speech therapy, School of Rehabilitation, Shiraz University of Medical Sciences, Iran

Received: 12 January 2012, accepted: 7 July 2012

Abstract

Background and Aim: Due to limitation of standardized tests for Persian-speakers with language disorders, spontaneous language sampling collection is an important part of assessment of language protocol. Therefore, selection of a language sampling method, which will provide information of linguistic competence in a short time, is important. Therefore, in this study, we compared the language samples elicited with picture description and storytelling methods in order to determine the effectiveness of the two methods.

Methods: In this study 30 first-grade elementary school girls were selected with simple sampling. To investigate picture description method, we used two illustrated stories with four pictures. Language samples were collected through storytelling by telling a famous children’s story. To determine the effectiveness of these two methods the two indices of duration of sampling and mean length of utterance (MLU) were compared.

Results: There was no significant difference between MLU in description and storytelling methods (p>0.05). However, duration of sampling was shorter in the picture description method than the story telling method (p<0.05).

Conclusion: Findings show that, the two methods of picture description and storytelling have the same potential in language sampling. Since, picture description method can provide language samples with the same complexity in a shorter time than storytelling, it can be used as a beneficial method for clinical purposes.

Keywords: Language sampling, picture description, storytelling, mean length of utterance, duration of sampling

مقاله پژوهشی

تعیین کارایی شيوه‏های توصيف تصوير و داستان‏گويي در نمونه‏گیری زبانی براساس شاخص میانگین طول گفته

محمد مجید اوریادی زنجانی¹، بهروز محمودی بختیاری²، مریم وهاب³، سلیمه جعفری³

¹ـ گروه گفتاردرمانی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران،ایران

²ـ گروه هنرهای نمایشی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران

³ـ گروه گفتاردرمانی، دانشکده علوم توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، ایران

چکیده

زمینه و هدف: به‏دليل محدود بودن آزمون‏هاي استاندارد شده برای افراد فارسی‏زبان دچار اختلالات زبانی، جمع‏آوری نمونه زباني خودانگيخته، بخش مهمي از پروتكل ارزيابي زبان را تشکیل می‏دهد. بر این اساس، انتخاب کارآمدترین روش نمونه‏گیری زبانی که در مدت زمان کوتاه، اطلاعات مناسبی را از توانش زبانی فرد ارائه کند، حایز اهمیت است. در این مطالعه، به مقایسۀ نمونه‏های زبانی فراخوانی شده توسط شیوه‏های توصیف تصویر و داستان‏گویی با هدف تعیین کارآیی این دو شیوه انجام شد.

روش بررسی: در این پژوهش، 30 دانش‏آموز دختر پایۀ اول ابتدایی به‏روش نمونه‏گیری در دسترس انتخاب شدند. برای بررسی شیوۀ توصیف تصویر، از دو داستان مصور چهار تصویری استفاده شد، و نمونۀ زبانی از طریق داستان‏گویی، با تعریف یک داستان معروف کودکانه به‏دست آمد. دو شاخص مدت زمان جمع‏آوری نمونۀ زبانی و میانگین طول گفته مقایسه شد.

یافته‏ها: تفاوت معنی‏داری بین میانگین طول گفتۀ حاصل از دو روش بالا مشاهده نشد(05/0p>). اما زمان نمونه‏گیری از طریق توصیف تصویر کوتاه‏تر از زمان نمونه‏گیری از طریق داستان‏گویی بود(05/0p<).

نتیجه‏گیری: دو شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی توان یکسانی در فراخوانی نمونۀ زبانی دارند. از آنجایی که شیوه توصیف تصاویر در مدت زمان به مراتب کوتاه‏تری نمونۀ زبانی با پیچیدگی یکسان به‏دست می‏دهد، این روش می‏تواند به‏عنوان یک روش بهینه مورد استفاده بالینی قرار گیرد.

واژگان کلیدی: نمونه‏گیری زبانی، توصیف تصویر، داستان‏گویی، میانگین طول گفته، مدت زمان نمونه‏گیری

(دریافت مقاله: 22/10/90، پذیرش: 17/4/91)

مقدمه

متخصصان معتقدند که علی‏رغم وجود آزمون‏های رسمی گوناگون برای ارزیابی اختلالات زبانی، انتخاب آزمون یا آزمونهایی که برای تمام افراد دچار اختلالات زبانی مناسب باشد و تحت هر شرایطی کارآیی داشته باشد و همۀ گفتاردرمانگرها (آسیب‏شناسان گفتار و زبان) بتوانند همیشه از آن استفاده کنند، دشوار است. از طرفی، در زبان فارسی تعداد آزمون‏های رسمی کمتر از انگشتان یک دست است. از همین روی، ارزیابی غیررسمی زبان یکی از اجزای مهم ارزیابی کامل زبان محسوب می‏شود(1). همان‏طور که Southwood و Russell (2004) خاطر نشان مي‏سازند، به‏دليل محدوديت‏هاي آزمون‏هاي زباني استاندارد‏شده، نتايج اين آزمون‏ها، به‏ويژه برای تنظيم اهداف درماني مناسب، باید با نمونۀ زباني خودانگيخته تكميل شوند(2). طبق مطالعات مختلف، جمع‏آوری نمونۀ زباني خودانگيخته، بخش مهمي از پروتكل ارزيابي زبان را تشكيل مي‏دهد. در متون مختلف از شيوه‏هاي گوناگونی برای جمع‏آوري نمونۀ زباني صحبت می‏شود که از آن میان، توصیف تصویر، داستان‏گويي و بازي آزاد، سه شیوۀ برجسته شناخته می‏شوند(3). این شیوه‏ها مي‏توانند تفاوت‏هاي قابل اندازه‏گيري در كاربرد زبان را نشان دهند. مطلوب آن است که از شیوهای استفاده شود که بتواند در مدتزمان کوتاه‏تری، تعداد مناسبی از پیچیده‏ترین گفته‎‏های آزمودنی را که معرف واقعی سطح توانش زبانی وی باشد استخراج کند(4). Klee و همکاران (2004) بیان می‏کنند سنجش جنبه‏هاي مختلف زبان بیانی كودكان با محاسبۀ شاخص‏هاي كمّي نمونه‏هاي گفتار خودانگيختۀ آنها يك سنت قديمي در زبان انگليسي است(5). به‏ويژه در این زمینه، در متون مربوط به رشد زباني طبيعي و غيرطبيعي به دو جنبۀ طول گفته و غناي واژگاني کودکان توجه بيشتري شده است. این محققان اظهار مي‏كنند كه شاخص ميانگين طول گفته (Mean Length of Utterance: MLU) برحسب تكواژ، در ميان محققاني شهرت يافته است كه پيرو نظر Brown (1973) هستند. وی معتقد است كودكان با MLU مشابه نسبت به كودكان همسن، همانندی بیشتری در رشد زباني دارند. از طرف دیگر، MLU به‏عنوان یکی از معیارهای سنجش میزان پیچیدگی و روانی گفتار معرفی شده است(5و6). نتایج تحقیقات گوناگون حاکی از آن است که شیوۀ داستان‏گویی نسبت به مکالمه، نمونۀ زبانی با پیچیدگی کمتر و نسبت به بازی آزاد نمونۀ زبانی پیچیدهتری فراهم می‏کند(2و7). همچنین، نتایج مطالعات Wagner و همکاران (2000) نشان می‏دهد که شیوۀ داستان‏گویی، گفته‏های پیچیده‏تری را نسبت به مکالمه که ترکیبی از صحبت دربارۀ عناوین مورد علاقۀ کودک و پرسیدن سؤال به سبک مصاحبه است فرا می‏خواند، ولی نسبت به توصیف تصویر تفاوت معنی‏داری ندارد(8). مطالعات اندک و پراکنده‏ای در زبان فارسی به بررسی MLU در نمونه‏های زبانی به‏دست آمده از طریق شیوه‏های مختلف نمونه‏گیری زبانی پرداختهاند. در همین راستا، اوریادی و همکاران (2006) طی مطالعه‏ای روی 580 کودک دو تا پنج سالۀ هنجار، اقدام به هنجاریابی چند شاخص زبانی، از جمله MLU در نمونه‏های زبانی توصیفی و محاوره‏ای (آزاد) کردند. نتایج این پژوهش نشان داد که شیوۀ نمونه‏گیری زبانی منجر به فراخوانی نمونه‏های زبانی با MLU مختلف می‏شود(9). از آنجایی که دو شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی کاربرد بالینی گسترده‏ای در سنجش توانایی زبانی کودکان دچار اختلالات زبانی دارند و تا کنون مطالعه‏ای در این زمینه در زبان فارسی صورت نگرفته است، در این پژوهش به مقایسه و تحلیل پیچیدگی نمونه‏های زبانی فراخوانی شده با این دو شیوه پرداخته شد. هدف پاسخ به این سؤال بود که آیا مدت زمان نمونه‏گیری زبانی و پیچیدگی گفته‏های جمع‏آوری شده با دو شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی با یکدیگر تفاوت دارند؟

روش بررسی

این پژوهش به‏صورت مقطعی روی 30 دانش‏آموز دختر کلاس اول دبستان انجام شد. نمونه‏ها از طریق نمونه‏گیری در دسترس از یکی از مدارس دولتی منطقۀ 5 شهر تهران در سال تحصیلی 88-87 انتخاب شدند. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بود از دارا بودن شنوایی هنجار و هوش طبیعی، نداشتن اختلالات گفتار، زبان و یادگیری که از طریق رجوع به پروندۀ بهداشتی‏ـ‏تحصیلی دانش‏آموزان کنترل شدند. پس از انتخاب آزمودنی‏ها، نمونه‏گیری زبانی از هر آزمودنی به‏طور جداگانه و در یک اتاق ساکت صورت گرفت. برای این منظور پس از برقراری ارتباط با آزمودنی و آشنا ساختن وی با روش کار، از وی خواسته می‏شد تا دو داستان مصور متشکل از چهار تصویر را توصیف کند. سپس از آزمودنی خواسته می‏شد تا داستان معروف «شنگول و منگول» را بدون استفاده از تصویر تعریف نماید. در هر دو شیوه در صورت لزوم در ابتدا، برای راهنمایی کودک از سرنخ‏های معنایی استفاده می‏شد. پس از ضبط گفتار آزمودنی با دستگاه MP3 Player Sony NWD نمونه‏های زبانی آوانویسی شدند. برای تعیین گفته‏ها، از دو معیار مکث و نقش‏نماها استفاده شد و پس از مشخص کردن گفته‏ها، کلمات به‏دقت مورد تقطیع تک‏واژی قرار گرفتند. در نهایت از طریق تقسیم تعداد گفته‏ها بر تعداد تکواژها، MLU بر حسب تکواژ اندازه‏گیری شد. همچنین، زمان نمونه‏گیری

زبانی (بر حسب ثانیه) در مورد هر دو شیوه محاسبه شد و به‏دلیل عدم برقراری شرط هنجار بودن توزیع داده‏ها، برای تحلیل داده‏ها در کلیۀ موارد از آزمون غیرپارامتریک ویلکاکسون در سطح معنی‏داری 05/0 استفاده شد.

یافته‏ها

بین میانگین حجم یا تعداد گفته‏ها در دو شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی تفاوت معنی‏دار دیده شد(001/0p<). میانگین تعداد گفته در هر دو شیوه در جدول 1 ارائه شده است. یکی از اهداف اصلی پژوهش حاضر تعیین کارایی این دو شیوه بر اساس شاخص MLU بود. همان‏طور که در جدول 1 ملاحظه می‏شود بین اندازۀ شاخص MLU در دو نمونه‏گیری زبانی به شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی تفاوت معنی‏داری وجود نداشت(499/0=p). MLU در شیوۀ داستان‏گویی 69/7 بود که تفاوت بسیار اندکی با شیوۀ توصیف تصویر (57/7) داشت. انحراف معیار شیوۀ داستان‏گویی و توصیف تصویر به ترتیب 01/1 و 20/1 به‏دست آمد. از طرفی، شاخص مدت‏ زمان جمع‏آوری نمونۀ زبانی نیز در دو شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی اندازه‏گیری و محاسبه شد. همان‏طور که در جدول 2 ملاحظه می‏شود، بین زمان نمونه‏گیری در این دو شیوه تفاوت معنی‏داری وجود داشت(011/0=p). میانگین زمان نمونه‏گیری در شیوۀ داستان‏گویی 90/107 بود که از شیوۀ توصیف تصویر (93/88) بیشتر است.

بحث

هدف این مطالعه، پاسخ‏گویی به این سؤال کاربردی بود که با استفاده از کدام یک از دو شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی می‏توان در مدت زمان کمتر، نمونۀ زبانیای را جمع‏آوری کرد که معرف بهتری برای پیچیدگی ساختار زبانی آزمودنی باشد. همان‏طور که در بخش یافته‏ها گفته شد، شیوۀ داستان‏گویی، نمونۀ زبانی با حجم گفتۀ به مراتب بیشتری نسبت به شیوۀ توصیف تصویر جمع‏آوری می‏کند. از سویی، این مسئله نمی‏تواند دلیل کارایی بیشتر شیوۀ داستان‏گویی نسبت به توصیف تصویر در نمونه‏گیری زبانی باشد، چرا که تعداد گفتۀ بیشتر، به معنی پیچیدگی نحوی بیشتر نیست. به همین دلیل شاخص MLU به عنوان معیاری برای سنجش پیچیدگی نحوی به کار گرفته می‏شود و همان‏طور که نتایج پژوهش ما نشان می‏دهد هر دو شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی، نمونۀ زبانی با MLU یکسان به‏دست می‏دهند. این یافته با نتایج مطالعات Wagner و همکاران (2000) روی کودکان پیش‏دبستانی و دبستانی با نقایص زبانی، مبنی بر نبود تفاوت معنی‏دار بین MLU نمونه‏های زبانی حاصل از توصیف تصویر و داستان‏گویی، همسو است(7). از سوی دیگر، مطابق با نتیجۀ به‏دست آمده در این تحقیق، جمع‏آوری نمونۀ زبانی با استفاده از شیوۀ داستان‏گویی مستلزم صرف زمان بیشتری نسبت به شیوۀ توصیف تصویر است. بنابراین، جمع‏آوری تعداد گفتۀ بیشتر به معنی صرف زمان بیشتر است. برخی مطالعات اظهار می‏دارند که علی‏رغم اینکه دو شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی از لحاظ شاخص MLU توان یکسانی در ارزیابی زبان دارند، در تصمیم‏گیری‏های بالینی که تعیین پیش‏آگهی و جمع‏آوری اطلاعات در مورد عناصر ساختار کلان زبان (حفظ

موضوع، اطلاعات اصلی و صراحت) حائز اهمیت است، شیوۀ داستان‏گویی کارایی بیشتری نسبت به توصیف تصویر دارد، زیرا این شیوه بار شناختی بیشتری را درگیر می‏کند و به‏عنوان یک مهارت پیش‏نیاز برای ورود به دبستان و خواندن مطرح است. از این رو، این شیوه برای این کاربردهای بالینی سودمندتر است(10). در راستای تبیین تفاوت حجم گفته‏های حاصل از دو شیوۀ نمونه‏گیری زبانی، می‏توان این‏گونه استدلال کرد که داستان کودکانه از رویدادهای مختلفی تشکیل شده است که بیان آنها نیاز به استفاده از گفته‏های بیشتری دارد. این در حالی است که محتوای یک رویداد مصور متشکل از چهار تصویر بسیار محدودتر از یک داستان کودکانه است. از این‏‏رو، منطقی است که تعداد گفته‏های مورد نیاز برای توصیف رویداد مصور کمتر از داستان‏گویی باشد. از سوی دیگر، در داستان‏گویی، کودک داستانی را بارها شنیده و واژه‏ها و جملات مربوط به داستان در حافظۀ بلندمدت کودک ذخیره شده است. بنابراین، کودک با یادآوری محتوای داستان و واژه‏ها و جملات از پیش ذخیره شده، سعی در بازگویی داستان می‏کند. همچنین، برای توصیف یک رویداد متشکل از چهار تصویر که کودک هیچ آشنایی قبلی با آن ندارد، باید تلاش کند تا ابتدا با کنار هم قرار دادن منطقی تصاویر، محتوای منسجمی را در ذهنش شکل دهد و سپس با انتخاب واژه‏ها و جملات متناسب با محتوای رویداد مصور، رویداد را توصیف کند. بنابراین، می‏توان چنین استدلال کرد که در شیوۀ توصیف تصویر کودک با استفاده از سرنخ‏های مستقیم دیداری از تصاویر و سرنخ‏های شنیداری از آزمونگر، به انتخاب واژه‏ها و تولید گفته‏ها می‏پردازد. همچنین، در شیوۀ داستان‏گویی نیز کودک از سرنخ‏های موجود در حافظه برای انتخاب واژه‏ها و تولید گفته‏ها استفاده می‏کند. به ‏همین دلیل MLU به‏عنوان شاخصی از پیچیدگی نمونۀ زبانی به‏دست آمده از دو شیوه، یکسان خواهد بود.

از منظری دیگر و علی‏رغم نظر Langrast و Grab (1974) مبنی بر اینکه شیوه‏های مختلف فراخوانی زبانی ممکن است منجر به تفاوت‏های قابل اندازه‏گیری در کاربرد زبان شوند، نتایج مطالعۀ ما نشان می‏دهد که چنین تفاوتی ممکن است در برخی از جنبه‏های نمونه‏های زبانی به‏دست آمده از شیوه‏های نمونه‏گیری مختلف، و نه در همۀ جنبهها، وجود داشته باشد؛ همان‏طور که نتایج این تحقیق و مطالعۀ Wagner و همکاران (2000) تأییدکنندۀ این مسئله است(8). گذشته از این، شیوه‏های دیگری نیز برای نمونه‏گیری زبانی وجود دارد که عبارتند از مکالمه و بازی آزاد. همان‏طور که نتایج تحقیقات Southwood و Russell (2004)، Evans و Craig (1999)، و Wern (1985) نشان می‏دهد داستان‏گویی نمونۀ زبانی با پیچیدگی کمتری را نسبت به مکالمه فرامی‏خواند اما نمونۀ زبانی پیچیده‏تری را نسبت به بازی آزاد فراهم می‏کند(2و7). همچنین نتایج مطالعات اوریادی و همکاران (2006) نشان میدهد که در فراخوانی نمونۀ زبانی در دو شیوۀ توصیفی و آزاد براساس MLU نمونه‏هایی با پیچیدگی متفاوت به‏دست می‏آید(9). بنابراین، پیچیدگی نمونههای زبانی حاصل از داستان‏گویی و توصیف تصویر یکسان است، اما پیچیدگی نمونۀ زبانی به‏دست آمده از داستان‏گویی متفاوت از پیچیدگی نمونۀ زبانی حاصل از مکالمه و بازی آزاد است.

نتیجه‏گیری

نتایج پژوهش حاضر نشان می‏دهد که بین دو شیوۀ توصیف تصویر و داستان‏گویی تفاوت معنی‏داری از لحاظ MLU وجود ندارد و از آنجایی که شیوۀ توصیف تصویر در مدت زمان به مراتب کوتاه‏تر نمونۀ زبانی با پیچیدگی یکسان به‏دست می‏دهد، به‏طور کلی، می‏توان نتیجه گرفت که افزایش مدت زمان نمونه‏گیری زبانی به معنی جمع‏آوری نمونۀ زبانی با پیچیدگی بیشتر نیست. از طرفی، با استفاده از شیوۀ توصیف تصویر می‏توان در مدت زمان کوتاه‏تری نسبت به شیوۀ داستان‏گویی، به نمونۀ زبانیای از آزمودنی دست یافت که معرف مناسبی برای پیچیدگی گفته‏های وی باشد. از این رو، شیوۀ توصیف تصویر برای دستیابی به نمونۀ زبانی در کودکان دچار اختلالات زبانی، به‏ویژه برای کودکانی که به سختی ارتباط برقرار کرده و برونداد کلامی نسبتاً محدودی دارند، می‏تواند روش کارآمدی باشد.

سپاسگزاری

مراتب سپاس خود را به مسئولان محترم آموزش و پرورش منطقۀ 5 تهران و دبستان شهدای صنایع هواپیمایی و کلیۀ دانش‏آموزان عزیزی که در این پژوهش شرکت کردند ابراز می‏داریم.

3. Feagans L, Short EJ. Developmental differences in the comprehension and production of narratives by reading-disabled and normally achieving children. Child Dev. 1984;55(5):1727-36.

4. Sleight CC, Prinz PM. Use of abstracts, orientations, and codas in narration by language-disordered and nondisordered children. J Speech Hear Disord. 1985;50(4):361-71.

5. Klee T, Stokes SF, Wong AM, Fletcher P, Gavin WJ. Utterance length and lexical diversity in Cantonese-speaking children with and without specific language impairment. J Speech Lang Hear Res. 2004;47(6):1396-410.

6. Miller JF, Chapman RS. The relation between age and mean length of utterance in morphemes. J Speech Hear Res. 1981;24(2):154-61.

7. Evans JL, Craig HK. Language sample collection and analysis: interview compared to freeplay assessment contexts. J Speech Hear Res. 1992;35(2):343-53.

8. Wagner CR, Nettelbladt U, Sahlén B, Nilholm C. Conversation versus narration in pre-school children with language impairment. Int J Lang Commun Disord. 2000;35(1):83-93.

9. Oryadi-Zanjani MM, Ghorbani R, Keikha F. Standardization of total numbers of word, mean length of utterance and mean length of 5 long sentences in normal Persian language children between 2 to 5 years old in Semnan city. Koomesh. 2006;7(3):177-82. Persian.

10. Justice LM, Bowles RP, Kaderavek JN, Ukrainetz TA, Eisenberg SL, Gillam RB. The index of narrative microstructure: a clinical tool for analyzing school-age children's narrative performances. Am J Speech Lang Pathol .2006;15(2):177-91.