مقاله پژوهشی

بررسی اثر خیشومی‏شدگی بر سازه‎های فرکانسی واکۀ /a/ قبل و بعد از همخوان خیشومی در کودکان بهنجار 4 تا 9 سالۀ فارسی‏زبان

کوثر باغبان¹، فرهاد ترابی‏نژاد¹، نگین مرادی²، اکبر بیگلریان³

¹ـ گروه گفتاردرمانی، دانشکده توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، ایران

²ـ مرکز تحقیقات توانبخشی عضلانی‏ـاسکلتی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، اهواز، ایران

³ـ گروه آمار زیستی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران

چکیده

زمینه و هدف: خیشومی‏شدگی واکه، اضافه شدن تشدید خیشومی به عملکرد انتقالی مسیر صوتی است و به‏علت فرآیند هم‏تولیدی رخ می‏دهد. یکی شدن فضای تشدیدی خیشومی با حفرۀ دهانی‏ـ‏حلقی، سازه‏های مسیر صوتی را تغییر می‏دهد. هدف از این پژوهش بررسی اثر خیشومی‏شدگی بر سازه‏های فرکانسی واکۀ /a/ قبل و بعد از همخوان خیشومی و بررسی فرآیند هم‏تولیدی و کنترل حرکتی در زبان فارسی بود.

روش بررسی: در این پژوهش نمونه صدای ضبط شده از 60 کودک هنجار چهار تا نه ساله مورد بررسی قرار گرفت. از آزمودنی‏ها خواسته شد طبق ارائۀ مدل شنیداری، /ʔama/ را سه مرتبه تولید کنند و واکۀ /a/ را به‏مدت سه ثانیه بکشند. داده‏ها با استفاده از نرم‏افزار 5.3.13 Praat تحلیل شد. بین F₀، F₁، F₂ و F₃ در واکۀ /a/ قبل و بعد از همخوان خیشومی /m/ برای سه مرتبه تکرار ساختار /ʔama/ میانگین گرفته شد.

یافته‏ها: تفاوت F₁، F₂ و F₃ در مقایسه‏های انجام شده میان واکۀ /a/ در قبل و بعد از همخوان خیشومی، واکۀ /a/ قبل از همخوان خیشومی با واکۀ /a/ تنها، واکۀ /a/ بعد از همخوان خیشومی با واکۀ /a/ تنها، معنی‏دار بود(001/0p=).

نتیجه‏گیری: در زبان فارسی همچون سایر زبان‏ها F₁، F₂ و F₃ در واکۀ /a/ قبل از همخوان /m/ تحت تأثیر رخدادهای پیش‏بینی‏کنندۀ خیشومی و سازه‏های فرکانسی در واکۀ /a/ بعد از همخوان /m/ تحت تأثیر رخدادهای بعد از هم‏تولیدی خیشومی و خیشومی‏شدگی کاهش می‏یابند.

واژگان کلیدی: خیشومی‏شدگی، واکه، سازه‏های فرکانسی، آنالیز آکوستیکی، زبان فارسی، هم‏توليدي

(دریافت مقاله: 15/5/91، پذیرش: 24/8/91)

مقدمه

شکل مجرای صوتی، سازه‏های فرکانسی (F₁، F₂ و F₃) را مشخص می‏کند و روابط بین سازه‏های فرکانسی، یک نمایش اکوستیکی از واکه‏ها به‏دست می‏دهد. همخوان‎های خیشومی از نظر ساختار سازه‎ای مشابه واکه‎ها هستند(1). با این حال صداهای خیشومی برخلاف واکه‎ها میزان بالایی از گرفتگی در مسیر صوتی دارند و به همین دلیل به‏عنوان همخوان طبقه‎بندی می‏شوند(2). زمانی که واکه‎ای بعد از همخوان خیشومی قرار می‏گیرد، هماهنگی تولیدی (coarticulation)، انتقال تشدید خیشومی و خیشومی‎شدگی واکه (vowel nasalization) رخ می‌دهد. در صورتی‎که باز و بسته شدن دریچۀ کامی‏ـ‏حلقی و دهان با هم هماهنگ نباشد، خیشومی‎شدگی از دامنۀ طبیعی منحرف می‎شود و تشدید خیشومی بیش از حد درک می‎شود(3).

ارزیابی‎های آکوستیکی یکی از روش‎های ارزیابی خیشومی‎شدگی است. از آنجایی که این روش‎های ارزیابی غیرتهاجمی هستند و منجر به تغییری در عملکرد گفتار نمی‌شوند، روش مناسبی برای ارزیابی خیشومی‎شدگی محسوب می‏شوند. از مزایای دیگر تجزیه و تحلیل آکوستیکی نمونه‏های گفتاری ضبط شده با میکروفن برای ارزیابی خیشومی‏شدگی این ‏است که در آن، همان سیگنال‎هایی بررسی می‏شود که شنونده آنها را می‏شنود(4و5). علاوه‏ بر این، به‎دلیل رابطۀ حلق و صدا، این پارامترهای آکوستیکی ممکن است اطلاعاتی دربارۀ وضعیت حلق و نرمکام در اختیار بگذارند(6). Bell-Berti (1991 و 1993) بر این عقیده‏اند که از تجزیه و تحلیل سیگنال‏های آکوستیکی می‏توان برای نشان‏ دادن فعالیت هم‏تولیدی دریچۀ کامی‏ـ‏حلقی استفاده ‎کرد. در این مطالعه برای بررسی اثر هم‏تولیدی از ساختار /vcv/ استفاده شد و شرکت‏کنندگان پنج بار نمونۀ گفتاری مورد نظر را تکرار می‎کردند. سپس داده‏های جمع‏آوری شده با استفاده از آزمایشگاه رایانه‏ای گفتار (Computerized Speech Lab: CSL) تحلیل شدند(7). همچنین House و Stevens (1956) خیشومی‏شدگی واکه‎ها و سازه‏ها را در بافت /cv/ در مقایسه با یکدیگر بررسی کردند(8). Stevens و همکاران (1987) خیشومی‏شدگی را در بافت /vc/ بررسی کردند. داده‏های به‎دست‎آمده توسط Dr Speech مورد تحلیل قرار‎ گرفت و سازه‏های فرکانسی محاسبه شد(9). این مطالعات نشان‏ دادند که سازه‏های فرکانسی تحت تاًثیر خیشومی‏شدگی کاهش می‏یابند.

از آنجایی‏که تقاضاهای حرکتی از بازنمایی‎های زبانی نشأت می‎گیرند، بررسی کنترل حرکتی در زبان‏های مختلف ضروری است(10). با توجه به متفاوت بودن قواعد حاکم بر زبان‎ها، لازم است قواعد تولید گفتار در زبان‏های مختلف بررسی شود(11). این تفاوت زبان‏ها در قواعد، ممکن است باعث تفاوت در کنترل حرکتی گفتار و صوت شود. بنابراین بررسی و استفاده از این پارامترهای آکوستیکی در هر زبان(10) و مقایسۀ آن با داده‎های زبان‏‎های دیگر ضروری به‏نظر می‏رسد(12).

این مطالعه با هدف بررسی اثر خیشومی‏شدگی بر سازه‏های فرکانسی واکۀ /a/ قبل و بعد از همخوان خیشومی در کودکان بهنجار چهار تا نه سالۀ فارسی‏زبان انجام‏ شد. انتخاب محدودۀ سنی در این مطالعه براساس مطالعات پیشین بود که گزارش کرده‎اند در کنترل حرکتی کودکان در این محدودۀ سنی تفاوت معنی‏داری وجود ندارد(13و14). نتایج مطالعۀ حاضر در حقیقت نشان‎دهندة چگونگی تأثیر تشدیدکننده‏های خیشومی بر واکه‏های زبان فارسی است و می‏تواند در ارزیابی و درمان گفتار کودکان مبتلا به شکاف کام و سایر افراد مبتلا به اختلالات حرکتی گفتار مانند دیزآرتری و آپراکسی که در کنترل حرکتی گفتار مشکل دارند اما در آنها نحوة تأثیر رخداد هم‏تولیدی و کنترل حرکتی بر سازه‏های فرکانسی را نمی‏دانیم، مؤثر باشد.

روش بررسی

اين مطالعۀ كاربردي به‏صورت غير مداخله‏اي و به‎شكل مقطعي‏ـ‏مقايسه‎اي انجام شد. نمونه‏ها شامل 60 کودک چهار تا نه سالۀ فارسی‏زبان شهر تهران با میانگین سنی 12/6 و انحراف معیار 75/1 بودند. نمونه‎گیری به‏شکل غیر‏احتمالی از نوع در دسترس از مهدهای کودک و دبستان‎های منطقه سه شهر تهران و در محدودۀ سنی چهار تا نه سال انجام ‏گرفت. حجم نمونه‎های مورد مطالعه با استفاده از نرم‎افزار GPower محاسبه ‎شد.

تمام کودکانی که در مطالعه شرکت داشتند و خانواده‏های آنها فارسی‏زبان و تک‏زبانه بودند. آزمودنی‏ها فاقد هرگونه مشکل از قبیل افت شنوایی، بیماری‏های عصبی‏ـ‏عضلانی و مشکلات ذهنی، فکی‏ـ‏دندانی شدید، و محدودیت در حرکات زبان، سرماخوردگی و آلرژی بودند. معیارهای ورود به مطالعه، از‏ جمله نداشتن نقص هوش، مشکلات دندانی، افت شنوایی با مراجعه به پرونده‎های سلامت موجود در مهدهای کودک و دبستان‏ها بررسی شد. این پرونده‏ها حاوی اطلاعات جامعی از سنجش هوشی، شنوایی و پزشکی کودکان بود. مشکلات فکی‏ـ‏دندانی و صوتی کودک، توسط گفتاردرمانگر (آسیب‏شناس گفتار و زبان) بررسی شد. ارزیابی صوتی افراد مورد مطالعه توسط دو آسیب‏شناس گفتار و زبان انجام ‎شد. در هنگام ضبط صدا وضعیت صوتی کودکان مورد مطالعه برای تأیید معیارهای ورود به مطالعه دوباره توسط آزمونگر به‎عنوان ارزیاب سوم مورد بررسی قرار ‏می‏گرفت و در صورت مشاهدۀ هرگونه اختلال صوتي در هنگام ضبط صدا، فرد از مطالعه خارج مي‎شد.

از آزمودنی خواسته می‏شد به گونه‎ای روی صندلی بنشیند که سر به طرفین خم نشود و کاملاً راست باشد. سپس مدل شنیداری از تکرار ساختار /Ɂama/ و کشش واکۀ /a/ توسط محقق ارائه می‎شد و از آزمودنی خواسته می‎شد تا تکالیف مورد نظر را طبق مدل شنیداری ارائه‎شده با بلندی عادتی خود تولید کند؛ به‎این صورت که پس از ارائۀ مدل شنیداری، /ʔama/ را سه بار تولید کند و واکۀ /a/ را به‎مدت سه ثانیه بکشد. تکلیف انتخاب شده در مطالعۀ حاضر بر‎اساس الگوی ارائه شده توسط Orlikof (2000) بود که به‏عنوان مناسب‎ترین گزینه برای دستیابی به این هدف گزارش شده‎ است(1). همچنین در برخی از مطالعات انجام‎ شده نیز از همین تکلیف استفاده‎ شده است(1و2). علت انتخاب این بافت هجایی توسط پژوهشگران مختلف ساده بودن این بافت است که باعث می‏شود آنچه را که در اندام‎های گویایی رخ می‎دهد و موجب هم‎پوشانی گسچرهای تولیدی می‏شود بتوان با آکوستیک تبیین کرد(6و7). داده‎های آکوستیکی آزمودنی‎ها با میکروفن Shure-beta54 ساخت آمریکا که روی سر کودک تنظیم شده‎ بود و در فاصلۀ سه سانتی‎متری از دهان کودک قرار داشت و با استفاده از لپ‏تاپ msi-cx620 و Onyx. Blackjack Permium 2×2 USB Recording interface ضبط شد. میکروفن مورد استفاده از نوع میکروفن کاندنسور الکتریکی است که روی سر قرار می‎گیرد (هدست) و ساختار مورد نظر را داراست. این میکروفن‏ها طوری طراحی شده‏اند که در فاصلۀ یک تا سه سانتی‎متری از دهان و بینی قرار گیرند. کیفیت صدای عالی و قابلیت اطمینان بالا در برنامه‎های کاربردی از جمله ویژگی‏های این میکروفن است. علی‏رغم اندازۀ کوچک، کاندنسورِ میکروفن باعث ارائۀ کامل، روشن و طبیعی گفتار می‏شود. در ضمن این میکروفن به‏دلیل روکش خاص، مانع از ایجاد نویز حاصل از برخورد هوای خروجی حین گفتار می‎شود(2).

پس از جمع‎آوری داده‏ها، صداهای ضبط‎شده با استفاده از نرم‏افزار Praat 5.3.13 بررسی شد. فرکانس پایه (F₀)، F₁، F₂ و F₃ برای هریک از واکه‏های قبل و بعد از همخوان خیشومی /m/ در سه بار تکرار ساختار /ʔama/ و همچنین F₀ ، F₁، F₂ و F₃ برای واکۀ /a/ برای هر آزمودنی محاسبه شد. تجزیه و تحلیل داده‏های حاصل با استفاده از نرم‎افزار SPSS نسخۀ 16 انجام‏ شد. متغیرهای F₀، F₁، F₂ و F₃ به‏عنوان متغیرهای وابسته و عامل جنس (در دو جنس دختر و پسر) و عامل وضعیت تولید واکۀ /a/ در سه حالت (واکۀ /a/ تنها و واکۀ /a/ قبل از /m/ و واکۀ /a/ بعد از /m/) به‏عنوان متغیرهای مستقل در نظر گرفته ‏شد. برای بررسی اثر همخوان خیشومی بر واکۀ قبل و بعد، و مقایسه با واکۀ /a/ در دو جنس، از آزمون آنالیز واریانس دوطرفه و آزمون تکمیلی شفه برای مقایسه‏های چندگانه استفاده ‏شد. به‎منظور انجام پایایی، برای 15 درصد از سیگنال‏ها (36 سیگنال) آزمون مجدد انجام ‏شد و آزمون پایایی درون‏طبقه‏ای (Interclass correlation coefficient: ICC) و آزمون t انجام ‎شد.

یافته‏ها

شاخص‏های آماری F₀، F₁، F₂ و F₃ در کشیدن واکۀ /a/ تنها و واکۀ /a/ قبل و بعد از /m/ در جدول 1 آمده ‎است. همان‏طور که در جدول دیده می‏شود میانگین F₁، F₂، F₃ در واکۀ قبل و بعد از /m/ نسبت‎ به کشش واکه کاهش یافته ‎است.

نتایج آزمون‏های آنالیز واریانس دوطرفه نشان‏ داد که تفاوت میانگین F₀ در هیچ‎یک از گروه‏های مقایسه‏شده معنی‏دار نیست(573/0=p).

آزمون‏های انجام‎ شده برای F₁ نشان‏ داد که تفاوت میانگین F₁ بین عوامل وضعیت تولید واکه در سه موقعیت (مقایسۀ انجام‎شده میان واکه‎های قبل و بعد از همخوان خیشومی، واکۀ قبل از همخوان خیشومی با واکۀ تنها، واکۀ بعد از همخوان خیشومی) و دو جنس معنی‎د‏ار است(000/0 =p). اما چون آزمون آنالیز واریانس دوطرفه نمی‏تواند مشخص کند که این تفاوت بین کدام دو عامل وجود دارد از آزمون تکمیلی شفه استفاده ‏شد . نتایج آزمون شفه نشان‏ داد که میانگین F₁ در دو جنس تفاوت معنی‎داری ندارد(753/0=p). اما در بین وضعیت‎های تولیدی واکه، تفاوت معنی‎داری دیده شد(000/0=p).

نتایج آزمون آنالیز واریانس دوطرفه نشان‎ داد که تفاوت میانگین F₂ نیز در سه مقایسۀ انجام شده بین دو جنس معنی‎دار است(000/0=p). ولی براساس نتایج آزمون شفه، بین دو جنس تفاوت معنی‏دار نبود(903/0p=). در بین وضعیت‏های تولیدی واکه، تفاوت معنی‏دار وجود داشت(000/0=p).

تفاوت میانگین F₃ نیز در سه مقایسۀ انجام ‏شده در دو جنس معنی‎دار بود(000/0=p). باز هم نتایج آزمون شفه نشان ‏داد که تفاوت بین میانگین F₃ در دو جنس معنی‎دار نیست(62/0=p). اما تفاوت بین وضعیت‏های تولیدی واکه، معنی‎دار بود(000/0p=).

نمودار 1 نشان‏دهندۀ تفاوت هریک از سازه‏های فرکانسی در سه موقعیت تولیدی در دو جنس است.

پایایی مطالعه با آزمون مجدد و ضریب پایایی ICC برای هر یک از سازه‎های فرکانسی اثبات شد و برای F₀، 82/0=r ، برای F₁، 87/0=r، برای F₂، 91/0=r، و برای F₃، 86/0=r به‏دست آمد. همچنین در انجام مجدد و با استفاده از آزمون t معنی‎دار‎ نبود و عدم معنی‎داری (برای F₀، 206/0=p)، (برای F₁، 96/0=p)، (برای F₂، 12/0=p) و (برای F₃، 21/0=p) نشان‏دهندۀ پایایی مطالعه بود.

بحث

تحلیل آکوستیکی روی واکۀ /a/ و /Ɂama/ نشان می‎دهد که تغییرات F₀ در واکۀ /a/ قبل و بعد از /m/ معنی‎دار نیست. بنابراین تغییرات دیده شده، ناشی‎ از تغییر F₀ نبوده است. این نتیجه از مطالعه، تأییدکنندة یافته‏های مطالعات پیشین بود که براساس نتایج آنها خیشومی‏شدگی بر F₀ تأثیر محسوسی نخواهد گذاشت و نمی‎توان با استفاده از F₀ رخدادهای هماهنگی تولیدی را تبیین کرد(1).

در مقایسۀ میان سازه‏های فرکانسی واکۀ /a/ تنها و واکۀ /a/ قبل از /m/، میانگین مقادیر F₁، F₂ و F₃ در واکة /a/ قبل از /m/ کاهش یافتند و تفاوت معنی‎دار بود که نشان می‏دهد هر سه سازه تحت‎ تأثیر فرایند هم‏تولیدی خیشومی قرار گرفته‎اند. نتایج مطالعات گذشته نشان ‎داد که F₁ در همخوان‎های خیشومی عموماً کاهش می‎یابد. F₂ و F₃ در همخوان‏های خیشومی مختلف متفاوت است(1و2) که در این مطالعه در همخوان /m/، F₂ و F₃ هر دو کاهش یافتند. همچنین شواهد آکوستیکی برای خیشومی‏شدگی واکه نشان می‎دهد که F₁ کمی به سمت فرکانس‎های بالاتر حرکت می‏کند، اما دامنه به‎علت ضد تشدیدکننده‏های دارای فرکانس پایین، کاهش می‎یابد(1و2). ضد تشدیدکننده‎های فرکانس بالاتر با کاهش انرژی موجب کاهش F₂

و F₃ می‎شوند(2). کاهش هر سه سازة فرکانسی بیان‎کنندة رخدادهای پیش‎بینی کنندۀ هم‏تولیدی خیشومی (anticipatory nasal coarticulation) در سیستم باز و بسته شدن دریچة کامی‏ـ‏حلقی بود. نتایج این بخش از مطالعه نشان می‎دهد که سازه‎های فرکانسی در جمعیت مورد مطالعه مانند سایر مطالعات تحت‎ تأثیر قرار می‎گیرند(2،8و9). همچنین در مقایسۀ میان سازه‎های فرکانسی واکۀ /a/ تنها و واکۀ /a/ بعد از /m/، نتایج مطالعه نشان می‏دهد که میانگین مقادیر F₁، F₂ و F₃ در واکۀ بعد از /m/ کاهش می‏یابد و این کاهش معنی‎دار است. کاهش مقادیر F₁، F₂ و F₃ کاملاً نشان‏دهندۀ رخدادهای بعد هم‏تولیدی خیشومی (carryover nasal coarticulation) در روند باز و بسته شدن دریچة کامی-حلقی بود. در بررسی سازه‎های فرکانسی واکۀ /a/ قبل و بعد از /m/ نیز تفاوت معنی‎دار وجود داشت که نشان می‏دهد هر سه سازه تحت‎ تأثیر فرایند هم‎تولیدی خیشومی قرار گرفته‏اند و سازه‎های فرکانسی در واکۀ /a/ بعد از /m/ در مقایسه با سازه‎های فرکانسی واکۀ /a/ قبل از /m/ بیشتر کاهش یافته‏اند و اثر رخدادهای بعد از هم‎تولیدی بر سازه‎های فرکانسی بیشتر از رخدادهای پیش‎بینی‏کنندة خیشومی بر سازه‏های فرکانسی بوده ‏است. Bell-Berti (1993) گزارش‎ کرد که وقایع هم‏تولیدی نشان‏دهندۀ سازماندهی سیستم حرکتی برای تولیدهای سگمنتال (segmental articulations) و نیروی اینرسی مکانیکی تولیدکننده‎ها است. رخدادهای پیش‎بینی‎کنندۀ هم‎تولیدی خیشومی نشان‎دهندۀ سیستم حرکتی مربوط به تولیدات سگمنتال و رخدادهای بعد هم‎تولیدی خیشومی منعکس‎کنندۀ نیروی اینرسی و مکانیکی کام هستند(7).

در مطالعات زیاادی به توالی آکوستیکی فعالیت دریچۀ کامی-حلقی توجه شده ‎است . Bell-Berti (1993) نشان‎ داد که سیگنال‎های آکوستیکی که حرکات تولیدکننده‏ها را نشان می‏دهند شامل باز و بسته ‏شدن دریچۀ کامی‏ـ‏حلقی هستند(7). همخوان‏های خیشومی در طی دو حرکت تولید می‎شوند: 1) حرکت زبان یا لب‎ها حفرۀ دهان را به‎طور کامل مسدود می‎کند و 2) نرم‏کام پایین می‎آید. قبل از اینکه زبان یا لب‎ها حرکت خود را برای انسداد آغاز کنند، نرم‎کام شروع به پایین آمدن می‎کند. در زمانی که مسیر دهان بسته شده‏ است، دریچۀ کامی‏ـ‏حلقی نیز باز شده ‎است. سپس در‎حالی‎که دریچۀ کامی‏ـ‏حلقی باز می‎ماند، انسداد دهانی رها شده و مسیر دهان باز می‎شود. این چنین شروع زودهنگام و اتمام با تأخیر حرکت نرم‏کام قبل و بعد از انسداد حفرۀ دهان رخ می‎دهد و باعث می‎شود واکۀ قبل و بعد از همخوان‎های خیشومی برای دیرش‎های معینی خیشومی شوند(10). همان‏طور که Kent و همکاران (1976) ذکر می‎کنند حرکات و ژست‎ها خود ساختارهای زمانی (temporal structures) دارند که می‎توانند در هنگام تولید گفتار با یکدیگر هم‏پوشانی داشته باشند که در نتیجۀ آن هم‎تولیدی رخ دهد و این رخدادها با توجه به بازنمایی‎هایی زبانی می‏تواند در هر زبان متفاوت باشد(15). در این مطالعه، در تولید /Ɂama/ ابتدا جریان هوایی که در تولید واکۀ /a/ اول از دهان خارج می‎شود، با انسداد لب‎ها متوقف و با پایین آمدن نرم‏کام از بینی خارج می‎شود و همخوان خیشو می /m/ تولید می‎شود. بالا و پایین رفتن نرم‏کام فرایند دهانی‏ـ‏خیشومی را کنترل می‎کند و به‎عنوان عامل متمایزکننده بین صداهای دهانی و خیشومی عمل می‎کند(2). الگوی هم‎پوشانی روند تولید واکه‏ـ‏همخوان خیشومی‏ـ‏واکه موجب کاهش سازه‎های فرکانسی در تولید واکۀ /a/ قبل و بعد از تولید همخوان خیشومی می‏شود و به‎خوبی نشان‎دهندة کنترل حرکتی و هماهنگی تولیدی در افراد مورد مطالعه در زبان فارسی است. نتایج این بخش از مطالعه هم‎سو با سایر مطالعات در زبان‎های انگلیسی و کره‎ای بود (8و9). House و Stevens (1956) و Stevens و همکاران (1987) در بررسی خیشومی‏شدگی واکه‏ها نشان‎ دادند خیشومی‎شدگی با کاهش در دامنۀ F₁ مشخص می‎شود و برای اینکه خیشومی‏شدگی درک شود، دامنۀ F₁ به‎اندازۀ 8-6 دسی‏بل کاهش می‎یابد(8و9). Ha و Kuehn (2006) ذکر کردند که دامنۀ کاهش‏یافتۀ F₁ با افزایش باندهای پهن سازۀ فرکانسی و تغییر رو به بالا در سازۀ فرکانسی همراه است. معمولاً در ناحیۀ HZ 1000-600 یک سازۀ خیشومی با انرژی بالا وجود دارد که به‎علت وجود ضد تشدیدکننده‏ها با انرژی کم سازه‎های بالاتر همراه است. با این حال ویژگی‎های طیفی در گویندگان و انواع واکه‎ها متفاوت است(2). در مطالعۀ حاضر سازه‎های فرکانسی در واکۀ /a/ قبل از /m/ تحت تأثیر رخدادهای پیش‎بینی‎کنندۀ خیشومی قرار گرفتند و سازه‎های فرکانسی در واکۀ /a/ بعد از /m/ تحت تأثیر رخدادهای بعد از هم‎تولیدی خیشومی و خیشومی‏شدگی قرار گرفتند. طبق دلایلی که در بالا ذکر شد و کاهش سازه‎های فرکانسی در /m/، سازه‎های فرکانسی /a/ نیز کاهش یافتند و این کاهش در سازه‎های فرکانسی بالاتر بیشتر دیده می‎شود(2). نتایج این مطالعه نشان‎ داد که الگوهای کنترل حرکتی گفتار در خیشومی‏شدگی و فرایندهای هم‎تولیدی در کودکان فارسی‏زبان مشابه با الگو زبان‎های انگلیسی آمریکایی و کره‎ای است که در آنها سازه‎های فرکانسی به‎دلیل الگوی هم‏پوشانی ساختارهای زمانی کاهش یافتند.

نتیجه‎گیری

نتایج این مطالعه نشان‎ داد که سازه‏های فرکانسی واکۀ /a/ تحت تأثیر فرایند هم‏تولیدی خیشومی و خیشومی‏شدگی کاهش می‎یابند. نتایج این مطالعه به‎خوبی می‏تواند نحوة تأثیر فرایند هم‎تولیدی خیشومی‏شدگی و کنترل حرکتی گفتار بر سازه‏های فرکانسی در کودکان هنجار فارسی‎زبان را نشان دهد. این مطالعه می‎تواند در روند طرح درمانی بیماران مبتلا به شکاف کام بسیار کمک‎کننده باشد، چرا که پرخیشومی از رایج‎ترین مشکلات این افراد است و درک روشن و زیربنایی از رخدادهای کنترل حرکتی و هم‎تولیدی دریچة کامی‏ـ‏حلقی در این بیماران در طرح درمان بسیار کمک‎کننده است.

سپاسگزاری

از سرکارخانم ناهید جلیله‎وند، مدیر محترم گروه به پاس همکاری‏شان کمال تشکر را داریم. همچنین از مربیان مهدهای کودک و دبستان‏ها و نیز آزمودنی‏ها و خانواده‏های محترم‏شان که ما را در اجرای این پژوهش مساعدت کردند، قدردانی می‏شود.

Research Article

The effect of nasalization on /a/ vowel formants before and after nasal consonant in 4-9-year old normal Persian speaking children

Kowsar Baghban¹, Farhad Torabinezhad¹, Negin Moradi², Akbar Biglarian³

¹- Department of Speech therapy, School of Rehabilitation, Tehran University of Medical Sciences, Iran

²- Lecturer, Musculoskeletal Rehabilitation Research Center, Ahvaz Jundishapur University of Medical Sciences, Ahvaz, Iran

³- Department of Biostatistics, University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences, Tehran, Iran

Received: 5 August 2012, accepted: 14 November 2012

Abstract

Background and Aim: Nasalization of a vowel refers to the addition of nasal resonance to the vocal tract transfer function. Also, vowel nasalization occurs because of coarticulation. Coupling of the nasal resonating space to the oropharyngeal cavity alters the vocal tract formants in complex ways. The purpose of this study was to investigate the effect of nasalization on /a/ vowel formants in before and after nasal consonant.

Methods: In current cross-sectional study, voice samples of 60 normal children ranging the age of four-nine years were investigated. Participants were asked to repeat /ʔama/ three times and vowel /a/ after presentation of an auditory model. Then, obtained samples were analyzed using Praat 5.3.13. Average of F₀, F₁, F₂ and F₃ were calculated for /a/ comes before and after /m/ in production of /ʔama/ over three trials.

Results: There were statistically significant differences of F₁, F₂ and F₃ between /a/ which proceeds nasal consonant and /a/ follows nasal consonant, the before nasal consonant /a/ versus single /a/ and the after nasal consonant /a/ versus single /a/ (p=0.001 for all).

Conclusion : F₁, F₂ and F₃ in /a/ before nasal consonant affected by anticipatory nasal coarticulation and in /a/ after nasal consonant affected by carry-over nasal coarticulation. This study showed nasal coarticulation and nasalization result in decreasing F₁, F₂ and F₃ in /a/ vowel.

Keywords: Nasalization, vowel, formants, acoustic analysis, Persian language, coarticulation

Please cite this paper as: Baghban K, Torabinezhad F, Moradi N, Biglarian A. The effect of nasalization on /a/ vowel formants before and after nasal consonant in 4-9-year old normal Persian speaking children. Audiol. 2013;22(4):43-50. Persian.

7. Ha S, Kuehn DP. Temporal characteristics of nasalization in children and adult speakers of American English and Korean during production of three vowel contexts. J Acoust Soc Am. 2006;120(3):1622-30.