Research Article

The effectiveness of hypnotherapy in the treatment of subjective tinnitus

Shirin Moghtaderi¹, Seyed-Mahmoud Mirzamani², Hadi Bahrami¹

¹- Department of Psychology, Islamic Azad University, Sciences and Research Branch, Tehran, Iran

²- Department of Counseling, Education and Counseling Faculty, Islamic Azad University, Islamshahr Branch, Islamshahr, Iran

Received: 30 December 2011, accepted: 22 July 2012

Abstract

Background and Aim: Tinnitus is an annoying disease cause major problems including insomnia, impaired concentration, and reduced quality of life. This study aimed to investigate the effectiveness of hypnotherapy in the treatment of subjective tinnitus.

Methods: This was a pilot experimental study with pre- and post-test method. 20 people suffered from subjective tinnitus were divided equally in two groups of experimental and control. The two groups were matched according to age and severity of tinnitus. They completed tinnitus clinical questionnaires before and after the test and the severity of their tinnitus was recorded by a number from one to ten. Experimental group went under hypnotherapy for 10 sessions. The control group did not perform any psychological treatment. The gathered data were statistically analyzed using Student’s t-test (independent and dependent).

Results: There were significant differences between the pre-test and post-test scores of each group and also, between the post-test scores of experimental and control groups (p = 0.001 for all).

Conclusion: The results showed that hypnotherapy could effectively reduce the seventy of tinnitus in patients in the experimental group; in other words, the results confirm the effectiveness of medical hypnosis in the treatment of subjective tinnitus.

Keywords: Tinnitus, subjective tinnitus, hypnotherapy

مقاله پژوهشی

بررسی اثربخشی هیپنوتیزم‏درمانی در درمان وزوز ذهنی گوش

شیرین مقتدری¹، سید محمود میرزمانی²، هادی بهرامی¹

¹ـ گروه روان‏شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران

²ـ گروه مشاوره، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر، اسلامشهر، ایران

چکیده

زمینه و هدف: وزوز گوش بیماری آزاردهنده‏ای است که می‏تواند باعث مشکلات عمده‏ای از جمله بی‏خوابی، اختلال در تمرکز و کاهش کیفیت زندگی شود. این مطالعه به منظور بررسی اثر بخشی هیپنوتیزم‏درمانی در درمان وزوزگوش ذهنی انجام شده است.

روش بررسی: این مطالعه یک تحقیق آزمایشی با طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه شاهد بود. تعداد افراد در هر گروه 10 نفر و شامل افرادی بود که از وزوزگوش ذهنی رنج می‏بردند. هر دو گروه از نظر میزان شدت وزوز گوش و محدودۀ سنی همسان بودند. افراد در هر دو گروه پرسش‏نامه کلینیکی وزوز گوش را در دو مرحله پیش‏آزمون‏ـ‏پس‏آزمون تکمیل کرده و شدت وزوز گوش آنها به صورت خودگزارشی از یک تا ده ثبت می‏شد. افراد گروه مورد برای 10 جلسه تحت هیپنوتیزم‏درمانی قرار گرفتند. روی گروه شاهد هیچ گونه درمان روانشناختی انجام نشد. یافته‏ها با استفاده از آزمون‏هایt مستقل و وابسته مقایسه شدند.

یافته‏ها: بین امتیازهای پیش‏آزمون‏ـ‏پس‏آزمون و همچنین بین امتیازهای پس آزمون دو گروه مورد و شاهد تفاوت معنی‏داری وجود داشت(001/0=p).

نتیجه‏گیری: نتایج نشان داد که هیپنوتیزم‏درمانی توانسته است به‏طور مؤثری از شدت وزوزگوش بیماران در گروه مورد بکاهد به‏عبارتی مؤید اثربخش بودن هیپنوتیزم‏درمانی در درمان وزوزگوش ذهنی بود.

واژگان کلیدی: وزوزگوش، وزوز ذهنی گوش، هیپنوتیزم‏درمانی

(دریافت مقاله: 9/10/90، پذیرش: 1/5/91)

مقدمه

یکی از مشکلاتی که در اثر گسترش صنعت و در نتیجۀ آلودگی محیط زیست از نظر مواد شیمیایی، صدا و همچنین افزایش استرس‏‏زاهای زندگی، توسعه و شدت یافته وزوز گوش (tinnitus) است که بر اعصاب و روان مبتلایان اثر می‏گذارد و حتی در موارد حاد ممکن است موجب پریشانی فرد مبتلا و ایجاد اختلال در زندگی و کار روزمرۀ وی شود(1).

میانگین سنی بروز وزوز گوش 40 تا 50 سال برآورد شده است. از این نظر بین زنان و مردان اختلاف قابل توجهی وجود ندارد و میانگین شدت وزوز گوش در محدودۀ یک تا 12 دسی‏بل است(2). میزان شیوع وزوز گوش در جمعیت در حدود
17 درصد است(1).

وزوز گوش به دو نوع عینی (objective) و ذهنی (subjective) تقسیم می‏شود. وزوزهای نوع ذهنی، دلالت بر وجود صداهایی در گوش دارند که علت فیزیولوژیک آنها ناشناخته است. این نوع از وزوزها تنها توسط خود بیمار شنیده می‏شوند و باعث افت شنوایی، عدم تمرکز، افسردگی، اضطراب و در برخی موارد باعث مشکل در خوابیدن می‏شوند. بنابراین غالب این بیماران برای رهایی از این عارضه به دنبال راه درمان می‏گردند(1).

برای رفع وزوز گوش، روش‏های درمانی گوناگونی به‏کار برده می‏شود. هدف برخی از درمان‏ها (که همۀ آنها را درمان‏های انفعالی می‏خوانیم) این است که وزوز را از بین ببرند، یا دست‏کم، آن را کاهش دهند. بیشتر این روش‏ها درمان‏های دارویی هستند، اما درمان‏های دیگری نیز وجود دارد که شامل تجویز دارو نیستند مانند استفاده از سمعک یا لیزردرمانی(2).

روش‏های انفعالی با دو مشخصۀ اصلی شناخته می‏شوند. اول این که در آنها وزوز به‏عنوان یک اختلال یا بیماری در نظر گرفته می‏شود که باید با آن مبارزه کرد. دوم این که در این نوع درمان‏ها نیاز به مشارکت فعال بیمار نیست و درمان شامل اندازه‏گیری‏های انفعالی صرف می‏شود(3).

درخصوص درمان‏های دارویی آنچه که به این پژوهش مربوط می‏شود، استفاده از داروهای ضدافسردگی، اضطراب و آرام‏بخش‏هاست. بیمارانی که از این داروها استفاده می‏کنند غالباً اظهار می‏دارند که این داروها نه تنها باعث تحمل‏پذیرتر شدن وزوز آنها شده است، بلکه واقعاً شدت وزوز آنها را کاهش داده است. این مسئله می‏تواند مؤید وجود علت روانی برای بروز وزوز گوش این بیماران باشد(1).

روش‏هایی که در آنها از وسایل پوششی (masking devices) برای مقابله با وزوز استفاده می‏شود نیز جزء روش‏های انفعالی محسوب می‏شوند. وسایل پوششی وزوز برای همیشه مورد استفاده قرار نمی‏گیرند و در واقع وزوز را درمان نمی‏کنند و ممکن است بعد از طی دوران درمان، بلندی وزوز به همان میزان باقی بماند(1).

گروه دیگر از روش‏های درمانی، روش‏های فعال هستند که در آن بیمار در درمان خود مشارکت فعال دارد. روان‏درمانی و روش‏هایی که از آنها به‏عنوان درمان‏های شناختی (آموزش ایجاد تفکر منطقی برای غلبه بر وزوز) و همچنین واتنش‏درمانی (relaxation therapies) و توانبخشی یاد می‏شوند، به این گروه از درمان‏ها تعلق می‏گیرند. در این نوع درمان‏ها افراد مبتلا یاد می‏گیرند که وزوز را عامل خارجی اضافی و بی‏اهمیت در نظر بگیرند. در این نوع درمان‏ها دیدگاه فرد نسبت به وزوز به‏طور بنیادی عوض می‏شود(3).

کنترل استرس به‏عنوان رکن اساسی در درمان وزوز گوش محسوب می‏شود. از جمله درمان‏هایی که در این راستا عمل می‏کنند، روان‏درمانی است. در یک فراتحلیل این‏گونه نتیجه‏گیری شده است که درمان‏های روان‏شناختی برای درمان وزوز گوش مؤثر است(4). در حال حاضر این موضوع به‏وسیلۀ واتنش‏درمانی، بیوفیدبک و هیپنوتیزم‏درمانی قابل دستیابی است. به این طریق، بیمار می‏تواند آرامش خود را باز یابد و عملکردی طبیعی داشته باشد(3).

در روان‏درمانی، هدف، کمک به بیمار برای کنترل اضطراب و استرس خود، ایجاد آرامش و تمرکز، و افزایش کارآمدی فردی است. در این خصوص می‏توان از هیپنوتیزم‏درمانی نام برد. مطالعات کنترل شده نشان داده‏اند که این روش به یک اندازه یا بیشتر از سایر مداخلات روان‏شناختی در کنترل انواع دردهای مزمن مؤثر است(5). هیپنوتیزم شرایط تمرکز پیشرفته‏ای است که در آن فرد بر یک محرک خاص تمرکز می‏کند و به محرک‏های دیگر، همچون محرک‏های محیطی یا تنی، توجهی ندارد(6). هرچند مطالعات معمولاً موفقیت 70 درصد را برای استفاده از هیپنوتیزم در درمان وزوز گوش ذکر می‏کنند(7)، مطالعه Ross و همکاران (2007) در این رابطه نشان داد که با استفاده از هیپنوتیزم میزان وزوز گوش در 5/90 درصد از مبتلایان به وزوز گوش حاد و در3/88 درصد از مبتلایان به وزوز گوش مزمن کاهش یافته است. با این وجود، در تحقیقی که توسط Marks و همکاران (1985) انجام شد، میزان وزوز گوش در بیماران تغییر نکرده بود، ولی وزوز برای آنها قابل تحمل شده بود(8).

از آنجا که وزوز گوش در ردۀ دردهای مزمن قرار می‏گیرد، به نظر می‏رسد هیپنوتیزم‏درمانی می‏تواند در درمان این اختلال نیز همچون دردهای مزمن دیگر سودمند باشد. از این رو، این مطالعه برای بررسی اثربخشی هیپنوتیزم‏درمانی در درمان وزوز ذهنی گوش انجام گرفت.

روش بررسی

این پژوهش از نوع آزمایشی با طرح پیش‏آزمون‏ـ‏پس‏آزمون با گروه شاهد بود و برای تعیین میزان اثر‏بخشی هیپنوتیزم‏درمانی در درمان وزوز گوش ذهنی انجام گرفت. در این پژوهش از پرسش‏نامۀ کلینیکی وزوز گوش که در حقیقت اطلاعات دموگرافیک بیمار شامل سن، جنس، مدت ابتلا به وزوز گوش ذهنی و نوع صدای وزوز را در اختیار پژوهشگر قرار می‏دهد، استفاده شد. همچنین میزان شدت وزوز گوش بیماران به‏صورت خودگزارشی، که در آن خود بیمار به میزان شدت وزوز گوش امتیاز از صفر تا 10 می‏دهد، مشخص شد.

تعداد نمونه در هر دو گروه مورد و شاهد 10 نفر بود که در محدودۀ سنی 30 تا 50 سال قرار داشتند. تمام افراد نمونه به‏‏صورت تصادفی در دسترس از بیمارانی انتخاب شدند که برای درمان سرپایی به درمانگاه‏های گوش و حلق و بینی مراجعه کرده بودند و پزشک متخصص برای آنها وزوز ذهنی گوش را تشخیص داده بود. علاوه بر این، آنها مشکل جدی طبی مانند دیابت، فشار خون بالا و بیماری قلبی و بیماری عفونی نداشتند و نتایج سی‏تی‏اسکن مغز آنها طبیعی بود.

بیماران به‏طور تصادفی در دو گروه مورد و شاهد قرار گرفتند. گروه مورد پس از تکمیل پرسش‏نامۀ مربوط، ده جلسه توسط پژوهشگر تحت هیپنوتیزم‏درمانی قرار گرفتند و تلقینات لازم برای رفع مشکل وزوز گوش دریافت کردند. آنها در پایان هر جلسه میزان شدت وزوز گوش خود را از امتیاز یک تا 10 گزارش کردند و بعد از آن، پس‏آزمون ارائه شد. در گروه شاهد ابتدا پیش‏آزمون ارائه شد، و سپس بعد از گذشت زمانی برابر با فاصلۀ زمانی بین پیش‏آزمون‏ـ‏پس‏آزمون در گروه مورد، پس‏آزمون نیز در مورد این گروه ارائه شد.

برنامۀ جلسات هیپنوتیزم‏درمانی برای بیماران گروه مورد به قرار زیر بود:

تن‏آرامی هیپنوتیزمی، ایجاد بی‏حسی در ناحیۀ گوش، تلقین مستقیم کرختی در ناحیۀ گوش، یادآوری خاطرات لذت‏بخش که به‏طور غیرمستقیم درد را تحت تأثیر قرار می‏دهد، تصور حل مسئله که به‏طور غیرمستقیم با مشکل بیمار ارتباط برقرار می‏کند، تلقین مستقیم احساس آرامش، راحتی و ایجاد فراموشی نسبت به وزوز گوش.

برای تحلیل آماری به‏منظور مقایسۀ داده‏ها بین پیش‏آزمون‏ـ‏‏پس‏آزمون و همچنین مقایسۀ دو گروه مورد و شاهد، از آزمون‏های t زوج برای مقایسۀ تفاضل امتیازها در پیش‏آزمون‏ـ‏‏پس‏آزمون و t مستقل برای مقایسۀ تفاضل امتیازها در دو گروه شاهد و مورد، استفاده شد.

یافته‏ها

ویژگی‏های زمینه‏ای گروه مورد و شاهد بررسی شد. گروه مورد شامل هشت زن و دو مرد بود که در محدودۀ سنی 31 تا 46 سال قرار داشتند و گروه شاهد از هفت زن و سه مرد، که در محدودۀ سنی 33 تا 49 سال قرار داشتند، تشکیل شده بود. وزوز گوش در تمام بیماران از نوع ذهنی بود و هیچ‏کدام دارای بیماری طبی جدی نبودند. میانگین امتیازهای شدت وزوز گوش در مرحلۀ پیش‏آزمون در گروه مورد برابر 85/7 (با انحراف معیار 52/0) و در گروه شاهد 80/7 (با انحراف معیار 75/0) بود که نشان از همتا بودن دو گروه دارد. میانگین نمرات شدت وزوز گوش در مرحلۀ پس‏آزمون در گروه مورد برابر با 5/2 (با انحراف معیار 47/0) و در گروه شاهد برابر با

گروه شاهد و مورد) معنی‏دار بود(001/0=p)؛ به این معنی که تفاوت معنی‏داری بین امتیازهای دو گروه وجود داشت و مؤید اثربخش بودن هیپنوتیزم‏درمانی در درمان بیماران ‏بود.

بحث

اطلاعات به‏دست آمده از اجرای آزمون t زوج در پیش‏آزمون‏ـ‏‏پس‏آزمون گروه مورد، مؤید این واقعیت است که امتیازهای شدت وزوز گوش بیماران در پس‏آزمون پایین‏تر از پیش‏آزمون بوده است و این نشان می‏دهد که هیپنوتیزم‏درمانی بر کاهش شدت وزوز گوش بیماران مؤثر است. علاوه بر این، از آنجایی که تفاوت معنی‏داری بین امتیازهای گروه مورد با شاهد وجود دارد، مؤثر بودن هیپنوتیزم‏درمانی در تقلیل وزوز گوش بیماران این مطالعه مورد تأیید است. با نگاهی به اطلاعات موجود متوجه می‏شویم که به‏طور معمول میزان کاهش وزوز گوش در بیمارن در سه جلسۀ اول چندان محسوس نبود و تقریباً از جلسۀ سوم به بعد بیماران کاهش در شدت وزوز گوش خود را گزارش کرده‏اند. یافته‏ها نشان می‏دهد که وزوز گوش تنها تقلیل یافته و کاملاً از بین نرفته است.

Attias و همکاران (1993) ثمربخشی خود‏هیپنوتیزمی، درمان‏های پوششی و آگاهی دادن به بیمار را در بهبودی وزوز گوش مورد ارزیابی قرار دادند. 45 بیمار مرد که سن تقریباً یکسانی داشتند و از وزوز گوش رنج می‏بردند در این تحقیق شرکت داشتند. بیماران به سه گروه تقسیم شدند و دربارۀ هر گروه یکی از درمان‏های ذکر شده استفاده شد. نتایج نشان داد که هیپنوتیزم‏درمانی به گونه‏ای بسیار مؤثر از شدت وزوز گوش می‏کاهد. آگاهی دادن به بیمار تا حدی از وزوز گوش کم کرد و درمان‏های پوششی هیچ‏گونه اثر قابل توجهی در بر نداشت(9).

در پژوهش دیگری که توسط Attias و همکاران‏(1990) صورت گرفت، نشان داده شد که استفاده از هیپنوتیزم‏درمانی، نسبت به اجرای یک محرک شنوایی کوتاه در گوشی که وزوز دارد و همچنین نسبت به عدم درمان، کاهش چشمگیری در شدت عوارض وزوز گوش به همراه دارد،
به‏گونه‏ای که این مورد تأثیر خود را بعد از دو جلسه درمانی نشان داد. در این شیوه، از بیماران خواسته می‏شد که شرایطی را تصور کنند که موجب تسکین وزوز گوش یا عوارض جانبی آن می‏شود(10).

Maudoux و همکاران‏(2007) در پژوهشی نشان دادند که هیپنوتیزم موجب کاهش وزوز گوش و دیگر عوارضی چون بی‏قراری می‏شود(11).

در مطالعۀ دیگری که توسط Andersson‏ (1997) انجام شد، مشخص شد که انواع درمان‏های روان‏شناختی، شامل ریلکسیشن، مراقبه و هیپنوتیزم، می‏تواند برای بیماران مبتلا به وزوز گوش بسیار سودمند واقع شود. وی این تحقیق را روی 69 بیمار انجام داده بود که برای درمان آنها از روش‏های مختلفی همچون طب سوزنی، دارونما، دستگاه‏های کمک‏شنوایی، ریلکسیشن، مدیتیشن و هیپنوتیزم‏درمانی استفاده کرده بود(12).

Mason و همکاران ‏(1996) تحقیقی را با هدف مقایسۀ
هیپنوتیزم‏درمانی مراجع‏محور و جلسات مشاوره انجام دادند. آنها بیمارانی را که از وزوز گوش ذهنی رنج می‏بردند به‏صورت تصادفی در دو گروه به این شرح قرار دادند گروهی که در جلسات مشاوره شرکت می‏کردند (42 نفر) و گروهی که هیپنوتیزم‏درمانی را تجربه می‏کردند (44 نفر). در این تحقیق، که یک سال به‏ طول انجامید، معیارهای ارزیابی نتایج عبارت بودند از بلندی صدای وزوز، نشانه‏های فردی وزوز، روند خطی میزان آنالوگ، تقاضا برای درمان بیشتر و احساس بهبودی در بیمار. در این تحقیق 5/45 درصد از گروهی که هیپنوتیزم‏درمانی دریافت می‏کردند، گزارش کردند که نوعی حس عمومی بهبودی پیدا کرده‏اند. این تحقیق به‏طور معنی‏داری هیپنوتیزم‏درمانی را مؤثرتر از جلسات مشاوره یافت(13).

Meehan و همکاران ‏(2004) انواع درمان‏های مرسوم را در درمان وزوز گوش ذهنی بررسی کردند. از جملۀ این درمان‏ها می‏توان به لیزردرمانی، درمان‏های الکترومغناطیسی و هیپنوتیزم‏درمانی اشاره کرد. نتایج نشان داد که هیپنوتیزم‏درمانی تأثیرات سودمندی در درمان وزوز گوش دارد(14).

Cope (2008) تحقیقی را برای بررسی میزان اثربخش بودن هیپنوتیزم درمانی انجام داد و به این نتیجه رسید که 70 درصد از کسانی که از هیپنوتیزم‏درمانی استفاده کردند، آن را در درمان این بیماری مفید دانستند(7).

تحقیقی که توسط Mason و همکاران (1996) صورت گرفت، نشان داد که تفاوت قابل ملاحظه‏ای بین دو گروه شاهد و مورد در میزان بلندی وزوز و شدت وزوز مشاهده نمی‏شود، ولی در حدود 50 درصد از افرادی که هیپنوتیزم‏درمانی دریافت کرده بودند، گزارش کردند که حس عمومی بهبودی دارند. عمده‏ترین سود هیپنوتیزم این است که حس بهبودی و درجه‏ای از ریلکسیشن در بیماران ایجاد می‏کند که موجب می‏شود وزوز گوش قابل تحمل شود(13).

احتمالاً هیپنوتیزم با القای بی‏حسی موضعی، تنش‏زدایی عضلات، ایجاد آرامش درونی و کاهش استرس بیمار توانسته است میزان شدت وزوز گوش بیماران را کاهش دهد. به‏نظر می‏رسد کاهش استرس با کاهش شدت وزوز گوش رابطۀ مستقیم دارد؛ به این صورت که کاهش یکی باعث کاهش دیگری می‏شود و این دو یکدیگر را تقویت می‏کنند. برای انجام مطالعات آینده پیشنهاد می‏شود که به پیگیری این بیماران توجه بیشتری شود.

نتیجه‏گیری

در مجموع به‏نظر می‏رسد هیپنوتیزم بتواند به‏عنوان یکی از روش‏های کاهش‏دهندۀ میزان شدت وزوز گوش بیماران مورد توجه قرار گیرد.

سپاسگزاری

از کلیۀ آزمودنی‏ها که با همکاری آنان امکان اجرای این پروژه فراهم شد کمال تشکر را داریم.

1. Mahmoudian S. Tinnitus: Basics, diagnosis, treatment, and prevention. Iran J Med Sci. 1995;24-48. Persian.

2. Hesse G, Schaaf H, Laubert A. Specific findings in distortion product otoacoustic emissions and growth functions with chronic tinnitus. Int Tinnitus J. 2005;11(1): 6-13.

3. Kellerhals B, Zogg R. Tinnitus rehabilitation by retraining: a workbook for sufferers, their doctors, and other health care professionals. 1^st ed. Switzerland: S Karger Pub; 1999.

4. Andersson G, Lyttkens L. A meta-analytic review of psychological treatments for tinnitus. Br J Audiol. 1999;33(4):201-10.

5. Holroyd J. Hypnosis treatment of clinical pain: understanding why hypnosis is useful. Int J Clin Exp Hypn. 1996;44:33-51.

6. Mirzamani SM. Hypnosis training: facts and myths. Golban; 1984. Persian.

7. Cope TE. Clinical hypnosis for the alleviation of tinnitus. Int Tinnitus J. 2008;14(2):135-8.

8. Ross UH, Lange O, Unterrainer J, Laszig R. Ericksonian hypnosis in tinnitus therapy: effects of a 28-day inpatient multimodal treatment concept measured by Tinnitus-Questionnaire and Health Survey SF-36. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2007;264(5):483-8.

9. Attias J, Shemesh Z, Sohmer H, Gold S, Shoham C, Faraggi D. Comparison between self-hypnosis, masking and attentiveness for alleviation of chronic tinnitus. Audiology. 1993;32(3):205-12.

10. Attias J, Shemesh Z, Shoham C, Shahar A, Sohmer H. Efficacy of self-hypnosis for tinnitus relief. Scand Audiol. 1990;19(4):245-9.

11. Maudoux A, Bonnet S, Lhonneux-Ledoux F, Lefebvre P. Ericksonian hypnosis in tinnitus therapy. B-ENT. 2007;3 Suppl 7:75-7.

12. Andersson G. Prior treatments in a group of tinnitus sufferers seeking treatment. Psychother Psychosom. 1997;66(2):107-10.

13. Mason JD, Rogerson DR, Butler JD. Client centred hypnotherapy in the management of tinnitus_is it better than counselling? J Larynogol Otol. 1996;110(2):117-20.

14. Meehan T, Eisenhut M, Stephens D. A review of alternative treatments for tinnitus. Audiol Med. 2004;2(1):74-82.