فصلنامه

زمینه و هدف: بیس‌فنولA و نونیل فنول مواد زنواستروژن هستند که به عنوان یک مونومر پلاستیک ها در حجم زیادی در تولید مواد پلاستیکی بخصوص بطری های آب معدنی و ظروف پلاستیکی یکبار مصرف استفاده می شوند. این مطالعه پتانسیل میزان مهاجرت بیس‌فنولA و نونیل فنول از لیوان‌های یکبار مصرف پلاستیکی به آب با دماهای مختلف و همچنین از جداره بطری های آب معدنی به آب در دماهای مختلف را مورد بررسی قرار داد. روش بررسی: در تحقیق حاضر استخراج بیس‌فنول A و نونیل فنول در نمونه ها با روش استخراج مایع- مایع انجام شد. برای شناسایی و تعیین کیفی بیس‌فنول A و نونیل فنول از دستگاه کروماتوگرافی گازی مجهز به آشکارساز طیف سنجی جرمی و برای تعیین کمی این دو ترکیب از دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا مجهز به آشکارساز فلورسانس استفاده شد. یافته‌ها: نتایج این تحقیق از میزان مهاجرت بیس‌فنول‌A و نونیل فنول از لیوان‌های یکبار مصرف به آب با دماهای مختلف نشان داد که با افزایش دما میزان میزان مهاجرت این دو ترکیب به آب بطور معنی‌داری افزایش می‌یابد. همچنین نتایج مطالعه حاضر فقط حضور بیس‌فنول‌A را در آب بطری های آب معدنی نشان داد و اینکه با افزایش دما نیز میزان مهاجرت بیس‌فنول‌A به آب محتوی در بطری‌های آب معدنی افزایش می‌یابد. نتیجه‌گیری: بطور کلی نتایج مطالعه حاضر نشان داد که عدم نگهداری صحیح بطری های آب معدنی و همچنین استفاده از ظروف یکبار مصرف بخصوص برای آشامیدن نوشیدنی های گرم، در معرض قرار‌گیری مصرف‌کننده را در برابر این دو ترکیب افزایش می‌دهد.

زمینه و هدف: آلودگی‌های دریایی به‌دلیل فعالیت‌های انسانی در حال رشد هستند. افزایش مستمر در تولید پلاستیک و مدیریت ضعیف در کنترل ضایعات پلاستیکی منجر به افزایش قابل ‌ملاحظه از این آلاینده در محیط‌های آبی شده است که نتیجه‌ آن افزایش میزان میکروپلاستیک با اندازه کمتر یا مساوی با  mm5 در محیط آبی است.
روش بررسی: در تحقیق حاضر، به بررسی فراوانی، توزیع، رنگ و نوع میکروپلاستیک­ ها در دستگاه گوارش ماهی ­های دریای عمان  با استفاده از روش نمونه‌برداری تصادفی و هضم نمودن بافت ­ها و شناورسازی میکروپلاستیک­ ها پرداخته ‌شده است.
 یافته‌ها: تعداد کل میکروپلاستیک‌های یافت شده در گونه ماهیان مورد مطالعه متغیر بود، بیشترین تعداد میکروپلاستیک متعلق به گونه‌های طلال (Rastrelliger kanagurta) و گوازیم دم ریش (Nemipterus japonicus) 29 درصد و گونه‌های حسون معمولی (Saurida tumbil)، ماهی یال اسبی (Trichiurus lepturus) و کوسه (Paragaleus randalli)  14 درصد است.
نتیجه‌گیری: بیشترین اشکال مشاهده ‌شده متعلق به میکروفیبرها (86 درصد)، قطعه (11 درصد) و گلوله (3 درصد) بوده است. بیشترین فراوانی رنگ‌های مشاهده به‌ترتیب برای رنگ‌های آبی، صورتی و سیاه بودند. طبق نتایج به‌دست ‌آمده بیشترین غلظت آلودگی میکروپلاستیک‌ها در گونه‌های طلال (Rastrelliger kanagurta) و گوازیم دم ریش (Nemipterus japonicus) مشاهده شد. مطالعه حاضر می‌تواند اطلاعات مفیدی برای تحقیقات بیشتر و همچنین پیش‌زمینه‌ایی جهت کنترل و پایش این آلاینده در محیط دریای عمان فراهم نماید.

زمینه و هدف: میکروپلاستیک‌ها آلاینده‌های نوظهور شناخته شده‌ای در محیط‌های دریایی هستند. بلع میکروپلاستیک‌ها توسط موجودات دریایی به‌عنوان مسیر اصلی است که این آلاینده‌ها می‌توانند اثرات مخربی بر موجودات دریایی داشته باشند.
روش بررسی: به منظور بررسی و سنجش میکروپلاستیک‌های موجود در ماهیان خلیج فارس از روش نمونه‌برداری تصادفی و هضم نمودن بافت­ها و شناورسازی میکروپلاستیک­ها استفاده شد و با این روش به بررسی فراوانی، توزیع، شکل و رنگ میکروپلاستیک‌ها در دستگاه گوارش ماهیان خلیج ‌فارس پرداخته شده است.
یافته‌ها: با توجه به نتایج به‌دست آمده، تعداد میکروپلاستیک متعلق به گونه‌ شورت ماهیان (Sillago sihama) (62 درصد)، خنو خاکستری (Diagramma pictum) (26 درصد)، سرخو معمولی (Lutjanus johnii) (6 درصد)، شوریده (Otolithes ruber) (5 درصد)، هامور (Epinephelus coioides) (1 درصد) بود و در گونه‌ شیر (Scomberomorus commerson) میکروپلاستیکی مشاهده نشد.
نتیجه‌گیری: سهم نسبی اشکال مختلف میکروپلاستیک‌ها در هر گونه از ماهیان نشان داد که میکروفیبرها با بیش از 87 درصد فراوان‌ترین اشکال میکروپلاستیک و فرگمنت‌ها و فیلم‌ها با به‌ترتیب 11 درصد و 2 درصد کمترین غلظت مشاهده شده بودند. براساس نتایج این تحقیق، گونه‌  Sillago sihamaبه‌عنوان شاخص مناسبی برای آلودگی میکروپلاستیک‌ها بین گونه‌های مورد مطالعه در خلیج‌ فارس پیشنهاد می‌گردد. مصرف میکروپلاستیک، یک مسیر بالقوه برای انتقال مواد افزودنی پلاستیک، فلزات، هیدروکربن‌های آروماتیک و دیگر آلاینده‌های آلی پایدار و سایر مواد غذایی دیگر حیوانات و مصرف کنندگان انسانی را از ماهی فراهم می‌کند. بنابراین، تحقیقات جامع‌تری در مورد میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها و اثراتشان می‌بایست در زنجیره غذایی انجام شود.
 

زمینه و هدف: آلودگی میکروپلاستیک­ در چند دهه گذشته با روند افزایشی، به‌عنوان یک معضل عمده زیست­ محیطی در مقیاس جهانی محسوب می ­شود. سدها می­ توانند مخزنی مهم برای تجمع میکروپلاستیک­ ها باشند از اینرو در این مطالعه، وجود میکروپلاستیک­ ها در رسوبات سد طالقان و رودخانه بالادست آن به منظور: 1) تعیین وضعیت محلی آلودگی میکروپلاستیک و 2) تعیین فراوانی و ویژگی ­های میکروپلاستیک­ های شناسایی شده، مورد بررسی قرار گرفته است.
روش بررسی: نمونه ­برداری از رسوبات در 15 ایستگاه در رودخانه بالادست و مخزن سد انجام شد. پس از آماده­ سازی نمونه ­ها از روش جداسازی براساس اختلاف چگالی برای جداسازی میکروپلاستیک ­ها از رسوب و برای شمارش تعداد میکروپلاستیک ­ها و بررسی خصوصیات آنها از استریو میکروسکوپ و SEM-EDX استفاده شده است.
یافته­ ها: براساس نتایج به‌دست آمده بیشینه و کمینه تعداد ذرات میکروپلاستیک شمارش شده به‌ترتیب در محدوده شهر طالقان با 2050 ذره در  g300 و مخزن سد با 478 ذره در  g300 نمونه رسوب مشاهده شد. شکل، رنگ و اندازه غالب در ذرات شمارش شده به‌ترتیب چند وجهی، بی ­رنگ (شفاف) و μm 250-100 است.
نتیجه­ گیری: نتایج نشان می ­دهد میزان تمرکز میکروپلاستیک ­ها در ایستگاه­ های نزدیک به مناطق شهری و روستایی به‌دلیل ورود فاضلاب و رهاسازی انواع پسماندهای خانگی در آب، و همچنین در اسکله به‌دلیل تردد بیشتر افراد محلی و گردشگران و ریختن زباله در نوار ساحلی دریاچه، بیشتر از سایر ایستگاه ­ها است.

زمینه و هدف: امروزه میکروپلاستیک‌ها در محیط‌های آبی و خاکی، هوا و مواد غذایی یافت شده‌اند. این مواد با جذب آلاینده‌های دیگر، آنها را نیز همراه با خود انتقال داده و باعث تهدید سلامت انسان‌ها، حیوانات و محیط‌ زیست می‌شوند. اندازه‌گیری و ارزیابی میکروپلاستیک‌ها می‌تواند باعث افزایش دانش در مورد آنها و درک اثرات زیان‌آور احتمالی آنها شود. با این حال، تاکنون روش استانداردی برای اندازه‌گیری میکروپلاستیک‌ها ایجاد نشده است و اندازه‌گیری میکروپلاستیک‌ها در مطالعات با روش‌های متفاوتی انجام شده است. هدف از این مطالعه، بررسی روش‌های مختلف اندازه‌گیری میکروپلاستیک‌ها در آب و فاضلاب و شناسایی نقاط ضعف و قوت این روش‌ها است.
روش‌ بررسی: پژوهش حاضر یک مطالعه مروری بوده که در زمستان سال 1399 خورشیدی، با جستجو در پایگاه‌ داده‌های  PubMed، Google Scholar، Web of Science و Scopus با استفاده از کلید واژه‌های Microplastic"، "Water"، "Drinking-water"، "Wastewater"، "Surface"،  "Bottled-water" و "Marine"  و انتخاب مقالات چاپ شده بین سال‌های 2015 تا 2021 در مجلات معتبر و مقایسه و بررسی آنها انجام شد.
یافته‌ها: مراحل اصلی اندازه‌گیری میکروپلاستیک‌ها در مطالعات مختلف شامل نمونه‌برداری و صاف‌سازی، پیش‌تصفیه و هضم، جداسازی براساس اختلاف چگالی، شمارش و شناسایی ترکیب شیمیایی میکروپلاستیک‌ها است.
نتیجه‌گیری: هضم با استفاده از آب اکسیژنه، شناورسازی با نمک طعام، شمارش توسط استریومیکروسکوپ و طیف‌سنجی توسط طیف‌سنج FTIR و micro-RAMAN بیشترین کاربرد را در مطالعات مربوط به آب و فاضلاب دارد. با این حال متفاوت بودن روش‌های اندازه‌گیری و شناسایی میکروپلاستیک‌ها، مقایسه نتایج مطالعات را با مشکل روبرو کرده است و به نظر می‌رسد باید در راستای استانداردسازی این روش‌ها تلاش شود.

زمینه و هدف: میکروپلاستیک ­ها می‌توانند دارای اثرات مضری برای جانداران از جمله انسان­ ها داشته باشند. این ذرات در تمامی منابع آبی، خاکی و غذایی شناسایی شده ­اند. در این میان، منابع آب شیرین دارای اهمیت بسزایی هستند، زیرا از طریق تصفیه خانه ­های آب، به عنوان منبع آبی برای انسان­ ها در نظر گرفته می‌شوند. لذا این مطالعه به بررسی عملکرد تصفیه خانه ­های تهران در حذف این ذرات می‌پردازد.
روش بررسی: در این مطالعه عملکرد 3 تصفیه خانه آب آشامیدنی شهر تهران، در حذف این ذرات مورد بررسی قرار گرفت. در بیشتر مطالعات صورت گرفته در سطح جهان، ذرات بزرگ‌تر از µm 1 بررسی شدند، اما در این مطالعه ذرات نانوپلاستیک با سایز کوچک‌تر از µm 1 نیز مورد بررسی قرار گرفته و همچنین تاثیر فصل گرم و سرد سال نیز، در غلظت این ذرات در نظر گرفته شد.
یافته ­ها: طبق نتایج مطالعه، مقدار ذرات میکرو و نانوپلاستیک در ورودی تصفیه خانه­ ها در فصل گرم سال 309±2569 تا MP/L 425±3918 و در خروجی آنها 32±1492 تا MP/L 146±2279 بوده که نشان‌دهنده افزایش این ذرات در فصل گرم است. در نتیجه، تصفیه خانه ­های مورد مطالعه تنها قادر به حذف 32/1 تا 59/9 درصد از این ذرات بودند. به علاوه، با استفاده از میکروسکوپ الکترونی، میکروپلاستیک­ ها از لحاظ شکل ظاهری به سه دسته فیبر، فراگمنت و فیلم دسته بندی شدند.
نتیجه‌گیری: براساس نتایج در این مطالعه، تصفیه خانه ­های تهران عملکرد ضعیفی در حذف این ذرات دارند.
 

زمینه و هدف: میکروپلاستیک‌ها به عنوان یکی از آلاینده‌های نوظهور سبب ایجاد نگرانی‌هایی برای عموم شده است. هدف مطالعه، تعیین فراوانی میکروپلاستیک و مزوپلاستیک خاک مناطق مسکونی مجاورت لندفیل تهران و ارزیابی ریسک اکولوژیک ناشی از آن بوده است.
روش بررسی: مطالعه مقطعی از نوع توصیفی بوده که برروی 20 نمونه خاک سطحی و عمقی مناطق مسکونی مجاورت لندفیل تهران در مرداد 1400 انجام گرفت. میکروپلاستیک‌ها با محلول‌های نمکی NaCl و ZnCl₂ شناورسازی و مزوپلاستیک‌ها هم به صورت دستی جداسازی شد. شناسایی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی پلیمرها به‌ترتیب با استریومیکروسکوپ و آنالیز FTIR انجام شد.
یافته‌ها: میانگین میکروپلاستیک در خاک سطحی و عمقی به‌ترتیب برابر با particles/kg_soil 34/98±76 و 19/79±24/7 و میانگین مزوپلاستیک نیز برابر با particles/kg_soil 2/91±5/25 و 1/09±3/55 بوده است. آزمون t زوجی نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین فراوانی ذرات پلاستیکی بین خاک سطحی و عمقی وجود دارد (0/001 < p). میکروپلاستیک‌های قطعه‌ای شکل، اندازه mm 0/5-0/1 و LDPE به‌ترتیب با مقادیر 37/75، 44/64 و 46/15 درصد بیشترین فراوانی را داشته و مزوپلاستیک‌ هم اشکال فیلمی، اندازه cm 1-0/5 و جنس LDPE به‌ترتیب با مقادیر 62/76، 61/46 و 50/7 درصد بیشترین بوده است. ارزیابی ریسک بالقوه اکولوژیک نشان داد که در تمامی نقاط نمونه‌برداری برای میکروپلاستیک و مزوپلاستیک کمتر از 150 بوده و بیانگر ریسک کم اکولوژیک است.
نتیجه‌گیری: علیرغم پایین بودن PERI ناشی از میکروپلاستیک و مزوپلاستیک‌های خاک مناطق مسکونی، شاخص E_rⁱ برای LDPE بالا بوده و احتمال ایجاد ریسک در صورت عدم اجرای اقدامات کنترلی بر روی آلودگی پلاستیکی وجود دارد.
 

زمینه و هدف: میکروپلاستیک­ ها با ورود به زنجیره غذایی آبزیان سبب آسیب به دستگاه گوارش، اختلال در چرخه تولیدمثل و در نهایت مرگ آنها می­ شوند. تحقیق حاضر با هدف بررسی آلودگی میکروپلاستیک در دستگاه گوارش میگوهای وانامی پرورشی در برخی از مزارع پرورش میگو در استان ­های بوشهر، خوزستان و هرمزگان انجام شد.
روش بررسی: نمونه­ برداری از دو مزرعه پرورش میگو در هر بندر شامل بندر ریگ در استان بوشهر، بندر چوئبده در استان خوزستان و تیاب جنوبی واقع در استان هرمزگان انجام شد. تعداد 90 نمونه میگو در طول ماه­ های خرداد تا مهر 1399 از هر مزرعه پرورشی در مجموع 540 نمونه میگو به­ صورت تصادفی جمع ­آوری گردید. روش شناسایی میکروپلاستیک ­ها به ­وسیله دستگاه اسپکتروفتومتر FT-IR انجام شد.
یافته­ ها: بیشترین فراوانی میکروپلاستیک ­ها مربوط به میگوهای پرورشی در مزارع استان خوزستان با میزان 41/11 درصد بود و در استان­ های هرمزگان و بوشهر به ­ترتیب با 28/88 و 17/70 درصد میزان کمتری از آلودگی میکروپلاستیک مشاهده شد. میانگین میکروپلاستیک­ ها براساس تجزیه و تحلیل واریانس یک‌طرفه (ANOVA One-way) در دستگاه گوارش میگوی در ایستگاه­­ های مورد مطالعه اختلاف معنی­ داری داشت (0/05p<). بیشترین نوع و رنگ میکروپلاستیک در دستگاه گوارش میگوهای مزارع پرورشی همه استان­ ها متعلق به فیبر و رنگ سیاه بود. پلی­ پروپیلن و پلی­ استایرن در میکروپلاستیک ­های یافت شده در دستگاه گوارش میگوها شناسایی شدند.
نتیجه ­گیری: در دستگاه گوارش برخی از میگوهای مزارع پرورشی مورد بررسی در این پژوهش شامل هر سه استان بوشهر، خوزستان و هرمزگان میکروپلاستیک مشاهده شد، بیشترین فراوانی میکروپلاستیک ­ها در دستگاه گوارش میگوها مربوط به مزارع پرورش استان خوزستان بود و دستگاه گوارش میگوها در استان‌های هرمزگان و بوشهر به ترتیب از میزان کمتری میکروپلاستیک برخوردار بودند.

زمینه و هدف: میکروپلاستیک‌ها به دلیل اندازه کوچک، توسط طیف گسترده‎ای از جانداران دریایی استفاده و عمدتاً در دستگاه گوارش آن‌ها انباشته می‌شوند، بطوریکه در بافت‎های صدها گونه از آبزیان از جمله ماهی‌ها یافت شده‌اند. به دلیل اهمیت غذایی ماهی برای انسان بررسی آلودگی آن‎ها بسیار مهم است. هدف اصلی این مطالعه بررسی حضور میکروپلاستیک‎ها در ماهی هوور مسقطی (Katsuwonus pelamis) دریای عمان است.
روش بررسی: در مجموع از ۱۷ قطعه ماهی هوور مسقطی استفاده شد. پس از زیست سنجی و تشریح و جداسازی دستگاه گوارش ماهی، ابتدا عمل هضم و استخراج میکروپلاستیک‌ها با استفاده از محلول KOH صورت گرفت. شناسایی و شمارش نیز توسط استریومیکروسکوپ مجهز به دوربین دیجیتال انجام شد. برای بررسی پلیمری، آنالیزهای اسپکتروفتومتری FTIR انجام گرفت.
یافته‌ها: فراوانی کل و میانگین فراوانی میکروپلاستیک ها به ترتیب ۳۳۱ ذره و 7/3±19/4ذره در فرد است. رشته (64/35 درصد) و قطعات (28/7درصد) اشکال غالب را در نمونه‎ها تشکیل دادند. بیشترین طیف رنگی به قرمز (28/7 درصد) و کمترین به بنفش (1/51 درصد) اختصاص داشت. بیشترین تعداد میکروپلاستیک‎های شناسایی شده دارای اندازه mm 0/5-۱ (۵۳ درصد) بودند. بررسی ذرات به روش ATR-FTIR نشان داد که پلیمر نایلون و پلی کربنات، ذرات پلیمری غالب بودند.
نتیجه‌گیری: در تمام نمونه‎ها میکروپلاستیک وجود داشت. فراوانی میکروپلاستیک ها در آب، رسوبات و طعمه آلوده باعث می‌شود تا به‌راحتی در دسترس بوده و توسط ماهیان بلعیده شوند که این به‌احتمال‌زیاد عامل اصلی وجود میکروپلاستیک در ماهی ها است.

روش بررسی: در این مرور ساختاریافته، کلیدواژه‌های انگلیسی  Microplastic*، Air*، Atmospher*، Dust، Indoor، Outdoor، Iran ومعادل‌های فارسی مربوطه در پایگاه‌های   علمیScopus، Pubmed، Web of Science، Google Scholar، Magiran و SID تا 1 دسامبر سال 2023 جستجو شدند.

یافته‌ها: بطور کلی، تعداد 175 مقاله در جستجوی اولیه یافت شد و بعد از حذف موارد تکراری و نامرتبط، تعداد 13 مقاله واجد شرایط وارد مطالعه شدند. در اکثر مطالعات، نمونه‌ها با H₂O₂ هضم شدند و میکروپلاستیک‌ها عمدتاً با استفاده از انواع میکروسکوپ‌ها و طیف سنج µRaman آنالیز شدند. فراوانی میکروپلاستیک‌ها در محیط داخل بسیار بالاتر از محیط بیرون بود.
نتیجه ‏گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که تجهیزات مورد نیاز برای نمونه برداری و آنالیز میکروپلاستیک‌ها در هوا و گرد و غبار ترسیب یافته در ایران وجود دارد و این آلاینده‌ها در هر دو محیط داخل و بیرون شناسایی شده‌اند.