مجله دندانپزشکی

---

ارزیابی سن اسکلتی و مشخص کردن مراحل رشد در ارائه طرح درمان و همچنین ثبات درمانهای ارتودنسی از جمله درمانهای ارتوپدی فانکشنال و جراحیهای ارتوگناتیک از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در تشخیص و ارزیابی این فرایند مهم، معیارهای بیولوژیکی متعددی مطرح شده است که به دلیل محدودیتهای استفاده از این معیارها، ایده بکارگیری شاخصهای جدید همچنان مهم جلوه می‌کند؛ از جمله این معیارهای جدید شاخص آنالیز مهره‌های گردنی می‌باشد. ابتدا از مهره‌های ₂C تا ₆C در شش مرحله تکاملی برای ارزیابی رشد استفاده می‌شد. اما امروزه روش جدید آنالیز مهره‌های گردنی با عنوان CVMS (Cervical Vertebral Maturation Stage) با ارزیابی سه مهره ₂C، ₃C و ₄C در رادیوگرافی سفالومتری لترال در پنج مرحله تکاملی، مطرح می‌باشد. این روش از سهولت بیشتری برخوردار است و اعتبار بالاتری از آنالیز دست و مچ دارد.

---

زمینه و هدف: تحلیل خارجی آپیکال ریشه یک پیامد رایج در درمان ارتودنسی است. در زمینه تغییرات طول ریشه در دوران بعد از درمان تناقضاتی وجود دارد. اگرچه تعداد زیادی از محققان اعتقاد دارند که بعد از توقف حرکت فعال دندان وضعیت تحلیل ثابت خواهد بود؛ ولی اطلاعات کمّی، نادر است. هدف از این مطالعه ارزیابی کمّی تغییرات طول ریشه‌های ثنایای بالا در دوران بعد از درمان ارتودنسی ثابت بود؛ همچنین تأثیر جنس و بعضی عوامل مرتبط با درمان فعال بر روی آن مورد ارزیابی قرار گرفت.
روش بررسی: این مطالعه case cross over بر روی 80 بیمار (52 دختر و 28 پسر) 13- 22 ساله انجام شد. تمام بیماران در مرحله دباندینگ و شروع فاز ریتنشن بودند. ریتینرهای مورد استفاده بیماران در فک بالا از نوع Hawley بود. 3 و 7 ماه بعد از دباندینگ رادیوگرافی‌های پری‌آپیکال با تکنیک استاندارد موازی تهیه شد؛ سپس با استفاده از نرم‌افزار کامپیوتری طول تاج و ریشه دندانهای قدامی فک بالا اندازه‌گیری شد. تغییرات طول ریشه‌ها با در نظر گرفتن ضرایب تصحیح اندازه تصاویر، تعیین گردید؛ همچنین ارتباط بین موارد زیر با تغییرات طول ریشه انسیزورهای بالا در دوران ریتنشن ارتودنسی بررسی شد:
1- جنس بیمار
2- نوع طرح درمان (non-extraction/extraction)
3- نوع تکنیک (مکانوتراپی) انجام شده (standard edgewise/straight-wire edgewise)
4- طول مدت درمان فعال (از زمان شروع درمان فعال در فک بالا تا زمان دباندینگ به صورت کمتر از 2 سال/2سال و بیشتر)
آنالیز آماری به کار رفته آزمون t و 4-way ANOVA بود و در تمامی موارد 05/0P به عنوان سطح معنی داری در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: تحلیل آپیکال ریشه سانترال های بالا در دوران پس از درمان با افزایش زمان پیگیری ارتباط معنی داری نداشت. تحلیل آپیکال ریشه لترال های بالا در دوران بعد از درمان با افزایش زمان پیگیری ارتباط معنی داری داشت. تغییرات طول ریشه انسیزورهای بالا در دوران بعد از درمان با جنس، نوع طرح درمان، نوع تکنیک درمان و طول مدت درمان فعال ارتباط معنی داری نداشت (05/0P>).
نتیجه‌گیری: با توجه به کاهش بیشتر طول ریشه دندان‌های لترال بالا در دوران بعد از درمان، بهتر است اقدامات پیشگیرانه در این رابطه برقرار یا تشدید شوند.

---

 زمینه و هدف: با توجه به گران قیمت بودن لیگاچرکاترهای ارتودنسی، در روش استریلیزاسیون آنها علاوه بر سلامتی بیمار، طول عمر بیشتر پلایرها نیز بهید در نظر گرفته شود. تحقیق حاضر با هدف مقایسه میزان سایش لیگاچرکاترهای ارتودنسی، طی استریلیزاسیون به روش خشک و مرطوب انجام شد.
روش بررسی: در این مطالعه تجربی، دو کیت یکسان شامل 15 عدد پلایر از سه کارخانه سازنده Dentarum (آلمان)، RMO و ETM (آمریکا) به تعداد یکسان انتخاب شدند و هر کیت به طور جداگانه در فور و اتوکلاو، 10، 20 و 30 بار استریل شد. برای بررسی میزان سایش، فاصله 5/1 میلیمتر از نوک برنده پلایر به عنوان خط مبدأ انتخاب گردید. قبل از استریلیزاسیون، بعد از 10، 20 و 30 سیکل استریل توسط دستگاه استریومیکروسکوپ از نوک برنده پلایر با بزرگنمایی 32× عکس گرفته شد. اختلاف طول اولیه پلایر با طول بعد از استریل با برنامه photoshop 8.0 محاسبه گردید. اطلاعات با استفاده از آنالیز واریانس سه عاملی با 05/0p< به عنوان سطح معنی‌داری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها: میانگین میزان سایش نوک برنده پلایر در 10، 20 و 30 سیکل استریل در فور به ترتیب 16/0± 05/1، 22/0 ± 98/0 و 31/0 ± 94/0 میلیمتر و در اتوکلاو به ترتیب 15/0±16/1، 13/0± 16/1 و 14/0 ± 15/1 میلیمتر بود. بیشترین میزان میانگین سایش نوک برنده در اتوکلاو بعد از 20 سیکل استریل و کمترین میزان میانگین سایش نوک برنده در فور بعد از 30 سیکل استریل مشاهده شد. نتایج نشان داد که سایش پلایر در اتوکلاو، در مقایسه با فور از لحاظ آماری اختلاف معنی‌داری داشت (0001/0P<)؛ همچنین مشخص شد با افزایش دفعات استریل در اتوکلاو و فور میزان سایش کاهش می‌یابد.
نتیجه‌گیری: سایش (کاهش طول نوک برنده) پلایر در اتوکلاو بیشتر از فور می‌باشد که نشان می‌دهد، برای افزایش طول عمر مفید پلایرهای برنده باید به روش استریلیزاسیون توجه بیشتری شود.

---

زمینه و هدف:  در سال‌های اخیر مواد مختلفی در مایع شیار لثه (GCF) به عنوان مارکرهای تشخیصی جهت بررسی وقایع بیولوژیک و پروسه‌های بیوشیمیایی مرتبط با turnover استخوان در حین حرکات ارتودنسی، مورد توجه قرار گرفته‌اند. غلظت IL-6 حین حرکات ارتودنسی در مایع شیار لثه در هفته اول پس از اعمال نیرو افزایش می یابد. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی تغییرات IL-6 در مایع شیار لثه در طول 4 هفته پس از اعمال نیروی ارتودنسی انجام شد.

روش بررسی: 14 بیمار (9 زن و5 مرد با میانگین سنی5/2 ±1/15 سال) که باید پره‌مولر اول آنها خارج می‌شد و دارای مال‌اکلوژن کلاس I بودند، در این کارآزمایی بالینی شرکت کردند. یکی از دندان‌های کانین فک بالای هر بیمار با یک نیروی مداوم ارتودنسی (فنر NiTi) تحت حرکت دیستالی قرار گرفت(Distalized Canine: DC). بر روی دندان کانین قرینه آن براکت ارتودنسی قرار گرفت، ولی نیروی ارتودنسی به دندان وارد نشد (Contralateral Canine: CC) و یکی از دندان‌های کانین فک پایین به عنوان کنترل در نظر گرفته شد و هیچ دستگاهی روی آن قرار نگرفت (Antagonist Canine: AC). وضعیت پریودنتال بیماران قبل از مداخله و 14 و 28 روز پس از مداخله ثبت گردید. مایع شیار لثه‌ای در بیماران قبل از مداخله و 14 و 28 روز پس از آن به صورت مجزا از سطوح مزیال و دیستال دندان‌های مورد بررسی توسط کاغذ مخصوص جذب GCF جمع‌آوری شد و سپس میزان IL-6  توسط روش ELISA تعیین گردید. میزان IL-6 در سطوح مزیال و دیستال دندان‌های DC، CC و AC قبل و بعد از اعمال نیرو با روش‌های آماری ANOVA  برای داده های تکراری و مقایسه چندگانه LSD مورد آنالیز آماری قرار گرفت. 05/0>P به عنوان سطح معنی‌داری در نظر گرفته شد.

یافته‌ها: با وجود این که شاخص‌های التهابی لثه (ایندکس پلاک و شاخص خونریزی از لثه) در هر دو دندان DC و CC نسبت به زمان آغاز مطالعه افزایش یافت، ولی این اختلاف از لحاظ آماری معنی‌دار نبود. میزان IL-6 در GCF در دندان DC نسبت به دو دندان دیگر افزایش معنی‌داری را در 14 روز پس از مداخله نشان داد (002/0P=). همچنین میزان IL-6 در دندان DC در 14 روز پس از مداخله به صورت معنی‌داری بالاتر از زمان آغاز مطالعه و 28 روز پس از مداخله بود (009/0P=). میزان IL-6 در دندان CC نیز در طول مطالعه افزایش یافت، ولی میزان آن کمتر از دندان DC بود. میزان IL-6 در دندان AC در طول مطالعه، در حد پایه باقی ماند.

نتیجه گیری: یافته‌های مطالعه حاضر حاکی از آن است که غلظت IL-6 در اثر اعمال نیروی ارتودنسی، در روز 14 به بیشترین حد خود می‌رسد و در سطح فشار و کشش تفاوت معنی‌داری ندارد.

---

زمینه و هدف: با توجه به کاربرد براکت‌های بازیافت شده در درمان‌های ارتودنسی و احتمال بالاتر بودن میزان آزاد سازی یون‌های فلزی در این نوع براکت‌ها و عوارض شناخته شده حاصل ازآن؛ این مطالعه به منظور بررسی تأثیر فرآیند بازیافت بر میزان یون‌های فلزی آزاد شده از براکت‌های ارتودنسی انجام گرفت.
روش بررسی: این تحقیق به روش تجربی و بر روی 80 براکت از نوع Discovery باند مستقیم ساخت شرکت Dentarum آلمان انجام گرفت. تمام نمونه‌ها به 2 گروه 40 تایی شامل 40 براکت نو (20 عدد برای یک هفته و 20 عدد برای 6 ماه) و 40 براکت بازیافتی (20 عدد برای یک هفته و 20 عدد برای
6 ماه) تقسیم شدند، سپس تعداد 20 عدد براکت از هر گروه به مدت یک هفته و شش ماه در بزاق مصنوعی ساخته شده، حاوی یک میکرون NaNHNO3 بافری با 7=pH درون تیوپ‌های پلی پروپیلن، در انکوباتور با دمایْ37 درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. ابتدا بعد از گذشت یک هفته، نیم میلی لیتر از محلول تیوپ‌های حاوی 20 براکت نو و 20 براکت بازیافتی (گروه‌های یک هفته‌ای) خارج و پنج مرتبه توسط دستگاه اسپکتروفتومتری؛ میزان عناصر نیکل، کروم وکبالت آنها بر حسب واحد ppb، اندازه‌گیری شد و سپس همین کاردر مورد 40 براکت نو و بازیافتی بعدی (گروه‌های 6 ماهه) بعد از گذشت 6 ماه انجام شد. در انتها داده‌های بدست آمده توسط دو آزمون Two way ANOVA مورد قضاوت آماری قرار گرفت.
یافته‌‌ها: آنالیز داده‌ها بعد از گذشت یک هفته‌، میزان یون‌های فلزی آزاد شده نیکل، کروم و کبـــالت را به ترتیب در بــراکت‌های نو و بازیافـــت شده برابر با 65/0، 40/1 و 75/0 ppb (Part per billion) و 142، 61/2، 43/1 ppb نشان داد، که اختلاف بین دو گروه نو و بازیافتی در مورد هر سه یون فلزی از نظر آماری معنی‌دار بود (001/0P<). بعد از 6 ماه، میزان یون‌های فلزی آزاد شده نیکل، کروم و کبالت به ترتیب در براکت‌های نو و بازیافت شده 1200، 4/3، 4/2 ppb و2330، 9/6، 8/10 ppb بود که اختلاف معنی‌داری بین دو گروه وجود داشت (001/0P<).
نتیجه‌گیری: استفاده از براکت‌های بازیافت شده در درمان‌های طولانی مدت ارتودنسی باعث افزایش آزادسازی یون‌های فلزی و (به خصوص نیکل) می‌شود. استفاده از این براکت‌ها در درمان‌های طولانی مدت ارتودنسی پیشنهاد نمی‌شود.

---

  زمینه و هدف: مطالعات جمعیت شناختی کنونی در ارتودنسی از شاخص‌هایی استفاده می‌کنند که قادر به ارزیابی روابط فکی زیرین نمی‌باشند. منابع حاکی از تلاش‌هایی است که به گونه‌ای نه چندان موفق اقدام به پیش بینی روابط فکی از روی بافت نرم نموده‌اند. هدف از این مطالعه مقایسه اندازه‌گیری‌های قدامی خلفی روی بافت نرم و سخت با الهام از آنالیز مک نامارا بود.

  روش بررسی: سفالوگرام 36 بیمار که جهت درمان ارتودنسی پذیرش شده بودند، تریس شده و متغیر‌های طول مؤثر ماگزیلا (Co-A) و مندیبل
(Co-Gn) مطابق با آنالیز مک نامارا اندازه‌گیری و اختلاف این دو نیز محاسبه شد. همچنین به کمک خط کش مخصوص اندازه‌های آنتروپومتریک مجرای خارجی گوش تا زیر بینی (Ext-Sn) و مجرای خارجی تا پوگونیون بافت نرم (Ext ´ -Pog) توسط دو عملگر هر کدام دو مرتبه اندازه‌گیری شد. اختلاف میان این دو اندازه‌گیری نیز محاسبه شد . داده‌های به دست آمده جهت بررسی همبستگی اندازه‌گیری‌های یک عملگر (Intra-rater) و همچنین همبستگی بین اندازه‌گیری‌های دو عملگر (Inter-rater) تحت آنالیز آماری و محاسبه شاخص آماری Intra-class Correlation Coefficient قرار گرفتند.

  یافته‌ها: پایایی اندازه‌گیری بافت نرم توسط خط کش، چه درون عملگر ( 05/0 P< ، 91/0-87/0 ICC= ، برای کلیه متغیر‌ها) و بین عملگر (05/0 P< ، 94/0-90/0 ICC= ، برای کلیه متغیر‌ها) بسیار بالا بود. ضریب همبستگی میان طول بافت سخت و نرم ماگزیلا 89/0، مندیبل 87/0 و اختلاف این دو 82/0 به دست آمد (01/0 P< ) .

  نتیجه‌گیری: با انجام اصلاحاتی در ابزار اندازه‌گیری می‌توان از اندازه‌گیری‌های روی بافت نرم برای تخمین اندازه‌های طول مؤثر ماگزیلا و مندیبل مطابق با آنالیز مک نامارا با اعتماد قابل قبولی استفاده نمود.

---

زمینه و هدف: از دیدگاه سلامت‌نگر، روش‌های حرفه‌ای تعیین نیاز به درمان با وجود ارزش و استفاده زیاد دارای نقایصی بوده و باید با روش‌های بیمار- محور جایگزین یا ادغام شود. هدف از انجام این مطالعه مقایسه و بررسی استفاده از شاخص کیفیت زندگی بر پایه پرسشنامهChild Oral Health Impact Profile (COHIP) و شاخص Aesthetic Component-Index of Orthodontic Treatment Need (AC) به عنوان دو روش سنجش بیمار- محور، با تعیین نیاز به درمان‌های ارتودنسی با استفاده از Dental Health Component-IOTN به عنوان روش سنجش حرفه‌ای نیاز بود.

روش بررسی: این مطالعه به صورت مقطعی- تحلیلی در 597 نفر از دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستان شهر اصفهان با طیف سنی 13 تا 18 سال انجام شد. پس از تکمیل پرسشنامه کیفیت زندگی، جزء دندانی IOTN توسط دو معاینه‌گر آموزش دیده و کالیبره (ضریب توافق 9/0) اندازه‌گیری شد. همچنین دانش‌آموزان با استفاده از تصاویر دهگانه جزء زیبایی، وضعیت خود را نمره‌دهی کردند. آزمون همبستگی اسپیرمن و آزمون‌های قدرت تشخیصی تست‌ها شامل حساسیت، ویژگی و ارزش اخباری مثبت و منفی جهت مقایسه شاخص‌ها استفاده شد.

یافته‌ها: از 568 دانش‌آموز مورد مطالعه 7/16% براساس شاخص حرفه‌ای و 1/2% براساس ارزیابی خود، نیاز به درمان ارتودنسی داشتند. تنها 10% این افراد دو مشخصه ناهنجاری شدید و تأثیر بد بر کیفیت زندگی را به طور همزمان داشتند. با اینکه رابطه معنی‌داری میان درجه مال اکلوژن و کیفیت زندگی دیده شد، ارتباط شاخص COHIP با جزء دندانی ضعیف )16/0(r= و با جزء زیبایی درحد متوسط )37/0(r= بود (001/0P=). حساسیت AC بسیار ضعیف ولی دارای ویژگی بالایی بود و دو شاخص دیگر از حساسیت و ویژگی متوسطی برخوردار بودند.

نتیجه‌گیری: شاخص‌های بیمار- محور مورد مطالعه، قابلیت تعیین نیاز به درمان ارتودنسی را به تنهایی دارا نیستند، اما می‌توان از آن به عنوان ابزاری ضروری در کنار روش‌های حرفه‌ای در جهت تشخیص افراد اولویت‌دار در دریافت خدمات استفاده کرد.

---

  زمینه و هدف: تشخیص و درمان مال اکلوژن‌های اسکلتی کلاس III یکی از پیچیده‌ترین و سخت‌ترین موارد در ارتودنسی محسوب می‌شود. مشکلات مربوط به ظاهر صورت و اکلوژن باعث می‌شود که این بیماران خیلی زود در جستجوی درمان باشند. هدف از این مطالعه ارزیابی نتایج درمان زود هنگام این بیماران با فیس‌ماسک در مقایسه با بیمارانی که هیچگونه درمانی دریافت نکرده‌‌اند، بود.

  روش بررسی: این مطالعه گذشته‌نگر بر روی 38 بیمار در حال رشد با متوسط سنی 5/8 سال شامل مال اکلوژن دنتواسکلتال کلاس III انجام شده که به دو گروه تقسیم شدند. 23 بیمار که تحت درمان با فیس‌ماسک قرار گرفتند و 15 بیمار که هیچ درمانی دریافت نکرده بودند به عنوان گروه کنترل درنظر گرفته شد. سفالومتری لترال قبل و بعد از درمان بیماران جهت ارزیابی تغییرات دنتواسکلتال مورد بررسی قرار گرفت. نتایج توسط تست آماری
Wilcoxon signed ranks آنالیز شدند.

  یافته‌ها: نتایج مطالعه حرکت معنی‌دار به سمت جلو استخوان ماگزیلا و اینسیزورهای قدامی آن (001/0 P< ) و حرکت چرخشی به سمت پایین و عقب مندیبل (001/0 P< ) را در گروه تحت درمان با فیس‌ماسک نشان داد. افزایش ارتفاع تحتانی صورت در هر دو گروه درمان شده و درمان نشده دیده شد. به هر حال، در گروه کنترل بعضی اندازه‌گیری‌ها، حرکت به سمت جلو کمپلکس ماگزیلا را نشان داد.

  نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد در بیماران کلاس III درمان با فیس‌ماسک گزینه بهتری نسبت به چین کپ باشد و تصمیم‌گیری درمورد درمان زود هنگام بیماران کلاس III باید جدی تلقی شود. به هر حال، دقت خاص به نوع دیسکرپانسی اسکلتی بیمار ضروری است. به نظر می‌رسد که در بیماران کلاس III ، استفاده از فیس‌ماسک گزینه بهتری نسبت به سایر وسایل باشد.

---

  زمینه و هدف: همکاری بیماران ارتودنسی نقش تعیین کننده‌ای در نتیجه درمان دارد. هدف از این مطالعه ارزیابی ارتباط همکاری بیماران طی درمان ارتودنسی با متغیرهایی از قبیل سن، جنس، محل زندگی، مدت درمان و ناراحتی‌های فانکشنال و اجتماعی ایجاد شده حین درمان بود.

  روش بررسی: نمونه آماری شامل 100 بیمار ارتودنسی (36 نفر مرد و 64 نفر زن) با دامنه سنی 35-13 سال (میانگین سنی 69/1 ± 57/22) بود. مشخصات دموگرافیک، مدت درمان و مشکلات فانکشنال و اجتماعی ایجاد شده ناشی از درمان ارتودنسی به وسیله یک پرسشنامه که توسط بیمار یا والدین آنان تکمیل گردید ارزیابی شد. میزان همکاری بیماران به وسیله یک پرسشنامه تغییر یافته ] مقیاس همکاری بیماران ارتودنسی [(OPCS) که توسط یک ارتودنتیست تکمیل گردید ارزیابی شد. از آزمون‌های آماری آنالیز واریانس، T-test ، Intraclass correlation coefficient و Pearson correlation برای تجزیه تحلیل داده‌های حاصل استفاده شد.

  یافته‌ها: تفاوت آماری معنی‌داری بین همکاری بیماران مرد و زن (867/0= P ) و همکاری بیماران ساکن مناطق شهری و روستایی وجود نداشت (613/0= P ). مدت درمان و میزان همکاری ارتباط آماری منفی ضعیفی نشان دادند که از نظر آماری معنی‌دار نبود (155/0-= r و 127/0 P= ). مشکلات فانکشنال- اجتماعی و همکاری بیماران نیز ارتباط آماری منفی ضعیفی نشان دادند که از نظر آماری معنی‌دار نبود (118/0-= r و 244/0 P= ). همبستگی آماری معنی‌داری بین همکاری و سن (002/0= r و 988/0 P= )، طول دوره درمان و مشکلات فانکشنال و اجتماعی ناشی از درمان (164/0= r و 105/0 P= ) مشاهده نشد.

  نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسد همکاری بیماران یک موضوع پیچیده است که نمی‌توان به راحتی تنها به وسیله متغیرهایی از قبیل سن، جنس، شرایط زندگی، مدت درمان و مشکلات فانکشنال و اجتماعی آن را پیش‌بینی کرد.

---

زمینه وهدف: بیماران تحت درمان ارتودنسی ثابت در خطر بالا ابتلا به مشکلات پریودنتال قرار دارند. دهانشویه‌ کلرهگزیدین جهت بهبود سلامت دهان به کار می‌رود اما عوارض متعددی به همراه دارد. به نظر می‌رسد دهانشویه‌های گیاهی بتوانند جایگزین مناسبی برای کلرهگزیدین به شمار روند. تحقیق حاضر با هدف تعیین اثرات دهانشویه‌های گیاهی ماتریکا و پرسیکا در مقایسه با دهانشویه‌ کلرهگزیدین 2/0% روی شاخص‌های پریودنتال بیماران تحت درمان ارتودنسی ثابت انجام شد.

روش بررسی: در یک کارآزمایی بالینی دوسوکور، 84 بیمار بعد از دریافت آموزش بهداشت، به صورت تصادفی به چهار گروه تقسیم شدند (گروه اول: پرسیکا، گروه دوم: ماتریکا، گروه سوم: کلرهگزیدین و گروه چهارم: نرمال سالین). دهانشویه تجویز شده به مدت 30 روز به کار برده شد. شاخص‌های پلاک دندانی، التهاب لثه و خون‌ریزی از لثه در ابتدای تحقیق، 1 هفته بعد از آموزش بهداشت و نیز 30 روز بعد تعیین شدند. تفاوت‌ها با آزمون‌های Kruskal Wallis، آنالیز واریانس یک‌طرفه، آزمون Mann-whitney U و Tukey بررسی شدند.

یافته‌ها: شاخص‌های پریودنتال سه گروه آزمایشی (به جز گروه کنترل) به طور قابل توجهی کاهش یافتند. دهانشویه‌های ماتریکا و پرسیکا، تفاوت معنی‌داری نداشتند و هر دو به اندازه‌ دهانشویه‌ کلرهگزیدین در بهبود شاخص‌های پریودنتال مؤثر بودند، دهانشویه‌های گیاهی (01/0

نتیجه‌گیری: دهانشویه‌های ماتریکا و پرسیکا در بهبود شاخص‌های پریودنتال بیماران تحت درمان ارتودنسی ثابت مؤثر هستند.

---

---

---

---