فصلنامه

---

سیاستگذاران، برنامه ریزان و کسانی که به نظام های سلامت کمک مالی می کنند علاقه دارند تاثیر فساد بر دسترسی به خدمات و پیامدهای سلامت را بدانند. تلاش هایی که برای فهم خطر سوء استفاده از قدرت در جهت منافع شخصی -یا همان فساد- انجام شده است، ارتباط بین فساد و عوامل مختلف مدیریتی، مالی و حاکمیتی را نشان داده اند. دانشمندان علوم رفتاری و انسان شناس ها نیز به عوامل فردی و اجتماعی اشاره کرده اند که بر رفتار کارکنان دولت و مشتریان آنها تاثیر می گذارد. این مقاله چهارچوبی جامع برای جمع بندی نتیجه این تلاش ها ارایه می کند و در آن روش هایی گفته می شود که با استفاده از آنها زمینه­ها، فشارها و دلایلی که موجب فساد در نظام سلامت می شوند تشریح و اندازه گیری می شوند.  مقاله، کاربرد مداخلات مرتبط را با بیان مثال هایی در نظام سلامت بحث نموده و نشان می دهد چگونه تئوری به عنوان مبنایی برای پژوهش و عمل قرار می گیرد. همچنین چالش های اجرای استراتژی های ضد فساد در شرایط خاص محلی و جهت گیری مطالعات مورد نیاز در آینده مورد توجه قرار گرفته است.

---

---

زمینه و هدف: این مطالعه با هدف تعیین انواع رابطه و مشکل های موجود بین بیمارستآن های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران و سازمان های بیمه گر پایه و ارایه راه حل ها و پیشنهادهایی در این زمینه انجام شده است.

روش مطالعه: مطالعه از نوع کیفی است و در سال ۱۳۸۹ انجام شد. جامعه مورد پژوهش ۹ نفر از مسئولان درآمد و ۹ نفر از نمایندگان مقیم سازمان های بیمه گر در بیمارستان های تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران بودند که از آنها در خصوص انواع رابطه، مشکل و راه حل های موجود بین بیمارستان و سازمان های بیمه گر سوال هایی توسط مصاحبه نیمه ساختاریافته پرسیده شد. تحلیل داده ها به روش تحلیل چارچوبی داده های کیفی انجام شد.

یافته ها: شش موضوع ماهیت(نوع) ارتباط بین بیمه و بیمارستان، وظایف نظارتی بیمه ها در بیمارستان، عوامل زمینه ساز برای ایجاد کسور(تفاوت ریالی میان آنچه که درقبال ارایه خدمت براساس تعرفه های مصوب باید وصول شود و آنچه که در عمل وصول می شود که مبنای تعرفه، آخرین چاپ کتاب کالیفرنیا و تعرفه های ابلاغی سالانه می باشد.) راه حل های کسور، مشکل بیمارستان ها با سازمان های بیمه گر و همچنین مشکل های نمایندگان بیمه با بیمارستان ها، شناسایی شد.

نتیجه گیری: بیمارستان ها و سازمان های بیمه گر باید جهت حل مشکل هایشان سعی در برقراری ارتباطات موثر و کارآمد کنند که حاصل این ارتباط علاوه بر برطرف کردن مسایل و مشکل های خودشان، به بیماران نیز کمک موثری می کند، چراکه در ارتباط نامناسب بین بیمارستان و سازمان های بیمه گر بیشتر مشکل های آنها به بیمار تحمیل می شود.

---

زمینه و هدف: یکی از بخشهای جمعیتی در حال رشد جامعه ما جمعیت افراد سالمند است. هدف از انجام این پژوهش سنجش میزان رضایتمندی و عوامل مؤثر بر رضایتمندی سالمندان از خدمات ارائه شده به آنها در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران است.
مواد و روشها: این پژوهش یک مطالعه توصیفی تحلیلی با نتایج کاربردی است که به روش مقطعی(cross-sectional) انجام شده است.جامعه پژوهش شامل کلیه افراد سالمند دارای ۶۵ سال سن و بالاتر در هر ۲ جنس می باشند که از خدمات بستری بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران استفاده نموده اند. نمونه پژوهش شامل ۳۶۰ نفر از سالمندان می باشد به منظور جمع آوری اطلاعات از یک پرسشنامه سه قسمتی استفاده شد که روایی آن از طریق سنجش محتوا و پایایی آن از طریق روش آزمون باز آزمون (۸۴/۰r =) بدست آمد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و آزمون های آماری کای دو و تست دقیق فیشر و همچنین تست فیشر تعمیم یافته استفاده شد.
یافته‌ها: یافته های پژوهش نشان داد که در مجموع ۶/۲۵ % بیماران از نحوه مدیریت،۹/۴۱% از امکانات و تسهیلات، ۲/۱۷% از رفتار و نحوه برخورد پرسنل و ۳/۳۵%از خدمات عمومی اظهار نارضایتی کردند.از بین ۱۲ متغیر مورد پژوهش، متغیر مهم شامل جنس، گروه سنی، میزان تحصیلات، وضعیت تاهل، نوع بیمه، نوع ارجاع، نوع وسیله نقلیه، مواجهه با کمبود تخت خالی، محل سکونت دائمی، سابقه بستری قبلی، نوع زندگی و وضعیت اشتغال ۵ متغیر میزان تحصیلات ، نوع ارجاع، مواجهه با کمبود تخت خالی، وضعیت اشتغال و جنس ارتباط آماری معنی داری با رضایتمندی بیماران سالمند دارند که پس از انجام رگرسیون لجستیک گام به گام ، مشخص گردید که متغیر میزان تحصیلات تاثیر قویتری بر رضایت بیماران سالمند دارد.
نتیجه گیری: میزان رضایت سالمندان از خدمات ارائه شده به آنان در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران خوب و قابل قبول می باشد. بکارگیری این نتایج قدمی موثر در افزایش بهره وری در ارائه خدمات بوده که البته ارزیابی مجدد در برآورد تاثیر شیوه های کاربردی بر سطح رضایتمندی سالمندان لازم است.

---

زمینه و هدف: شکایت ابراز نارضایتی است که نیاز به پاسخگویی و رسیدگی دارد. این مطالعه به منظور بررسی شکایات و عوامل موثر بر آن در بیمارستا نهای دانشگاه علوم پزشکی تهران طراحی شده است.
مواد و روش ها: در این مطالعه گذشته نگر، شکایات کتبی ثبت شده در سه بیمارستان دانشگاه از فروردین ۱۳۸۶ تا اسفند ۱۳۸۷ مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرارگرفتند. داد ه ها از فر مهای شکایات بیماران سرپایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. SPSS و بستری جم عآوری و با استفاده از نرم افزار ۱۹ % شکایات در موارد سرپایی و سایر موارد /
نتایج: در مجموع، ۳۶۳ مورد شکایت کتبی ثبت شده بود. ۷ مربوط به بیماران بستری بود. بیشترین موضوع مورد شکایت، تاخیر یا کنسل شدن وقت ملاقاتها با میزان ۲۱ %، تسهیلات رفاهی / %۲۹/۷ بود. ارتباط نامناسب با ۲۴ % و عدم رضایت از مراقبت درمانی ارایه شده با ۴ ۶۲ % بو د. / ۸% در رتبه های بعدی قرارداشتند. بیشترین فراوانی شکایت از افراد، مربوط به پزشکان با ۱ / با ۳ %۵۱/ ۵۹ % شکایات در محل حل شده بو د. ۷ / ۱۰ % در رتبه بعدی قرار داش . ت ۱ / شکایت از پرستاران با ۲/ شکایات در مدت ۲ روز و یا کمتر حل شده بودند.
نتیجه گیری: با توجه به ای نکه تاخیر و یا کنسل شدن وقت ملاقاتها و ارتباط نامناسب بیشترین موضوعات مورد شکایت بودند مداخله در این حوز هها باید مد نظر باشد. همچنین به اشتراک گذاشتن داد ههای شکایات بین بیمارستا نها م یتواند حوز ههای شایع مشکل را شناسای یکند و جهت برنامه ریزی راهبردی به کار رود.

---

زمینه و هدف: تعرفه گذاری یکی از مهم ترین ابزارهای سیاست‌گذاران نظام درمانی هر کشور است که در عدالت، کارایی، کیفیت و پاسخگویی در ارایه خدمات تاثیر می گذارد. در صورتی که تعرفه گذاری خدمات مختلف به صورت صحیح و اصولی انجام نگیرد، باعث ایجاد آثار نامطلوب بر استمرار خدمات در نظام سلامت می گردد. مطالعه حاضر به بررسی چالش ها و راهکارهای اصلاح وضعیت تعرفه گذاری در نظام سلامت ایران پرداخته است.
مواد و روش‌ها: این مطالعه به صورت کیفی و از طریق انجام مصاحبه فردی با ۹ نفر از مدیران، سیاست‌گذاران وزارت بهداشت و سایر نهادهای مرتبط و ارایه کنندگان خدمات بالینی که در امر تعرفه گذاری در کشور صاحبنظر بودند، انجام گردیده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش چارچوب مفهومی استفاده شده است.
نتایج: چالش های ذکر شده و راهکارهای اصلاحی پیشنهادی برای چالش های مذکور در محورهای قدرت تولیتی، سیاست‌گذاری و نظارتی در بخش تعرفه گذاری کشور، ساختار تعرفه گذاری کشور، روش ها و اصول تعرفه گذاری، نظام ثبت هزینه های بخش سلامت و دیگر مفاهیم مرتبط با نظام تعرفه گذاری می باشد.
نتیجه گیری: برای اصلاح وضعیت تعرفه گذاری در نظام سلامت کشور باید با نگاهی عمیق چالش های موجود را مشخص و راهکارهای موردنیاز در سطوح مختلف را شناسایی نمود. تبعیت از یک الگوی مشخص، وجود سیاست‌گذاری و تولیت واحد در زمینه تعرفه‌گذاری خدمات بالینی به عنوان یکی از زیر ساخت های لازم برای جهت دار نمودن این اقدامات، ضروری می باشد.

---

زمینه و هدف: پوشش بیمه ای باعث تغییر در رفتار مصرف کننده و ارائه کننده خدمات می شود که به مخاطرات اخلاقی معروف است. مخاطرات اخلاقی یک مسأله مهم در تمام نظامهای های انباشت خطر، مانند سیستم تامین مالی مبتنی بر مالیات و بیمه است که پیامدهای منفی مثل افزایش هزینه در نظام سلامت را به دنبال دارد. بنابراین هدف ما در این مقاله این است که به مفهوم مخاطرات اخلاقی و انواع تقسیم بندی های آن، و بررسی اثرات و پیامد های مخاطرات اخلاقی در بازار بیمه و نظام سلامت بپردازیم.
مواد و روش ها: این مقاله یک مطالعه مروری است و مقالات مرتبط با موضوع از متون منتشر شده و سایت های معتبر انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. پایگاه داده های Medline، Web of Science، Science Direct، Google Scholar، و Springer با استفاده از کلید واژه های مخاطرات اخلاقی و بیمه سلامت، مورد جستجو قرار گرفت.
نتایج: بیمه انگیزه برای جلوگیری از زیان را کاهش می دهد چون بیمار تنها بخشی از هزینه را پرداخت میکند، به همین دلیل ارائه کننده خدمت نیز انگیزه بیشتری برای عرضه خدمات غیر ضروری و مازاد بر نیاز دارد. انواع مختلف مخاطرات اخلاقی مانند مخاطرات اخلاقی پیشین و پسین، مخاطرات اخلاقی ناشی از اطلاعات پنهانی و اقدامات پنهانی، و مخاطرات اخلاقی ارائه کننده و مصرف کننده ممکن است در اثر پوشش بیمه ای به وجود آید. این امر باعث ایجاد پیامد های منفی مانند مصرف خدمات غیر ضروری، تغییر الگوی مصرف در جهت استفاده غیر کارامد از منابع، کاهش رفاه و افزایش هزینه خواهد شد.
نتیجه گیری: بررسی و شناخت اثرات مخاطرات اخلاقی و کنترل آن به منظور پیشگیری از پیامد های نامطلوب و سوء تخصیص منابع ضروری به نظر می رسد.

---

زمینه و هدف: هدف از انجام این پژوهش بررسی کیفیت زندگی کاری پزشکان متخصص بیمارستانهای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران می باشد.
مواد و روشها: نمونه پژوهش حاضر را ۴۰۰ نفر از پزشکان متخصص تشکیل می دهند که از روش نمونه گیری طبقه بندی تصادفی شده استفاده شده است. جهت جمع آوری داده ها، از پرسش نامه کیفیت زندگی کاری ون لار استفاده شد. داده های پرسشنامه ها با استفاده از نرم افزار SPSS از طریق آزمون های آماری T-test و Anova تجزیه تحلیل شد. همچنین اثر همزمان متغیرهای مستقل تعریف شده مطالعه با استفاده از روش Backward در مدل رگرسیون بررسی شد.
یافته ها: میانگین کیفیت زندگی کاری کل پزشکان متخصص بیمارستانهای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران (WRQOL) ۷۵/۴۸ درصد می باشد. کیفیت زندگی کاری پزشکان متخصص مرد از زن بیشتر است و کیفیت زندگی کاری کل پزشکان متخصصی که ساکن تهران هستند بالاتر از پزشکان متخصصی است که ساکن تهران نیستند ‌که این تفاوتها از لحاظ آماری معنی دار نمی باشد. کیفیت زندگی کاری پزشکان متخصصی که از امکانات موجود در محل خدمت خود رضایت دارند درتمام حیطه ها بالاتر می باشد و این تفاوتها از لحاظ آماری معنی دار می باشد. همچنین با افزایش سابقه کاری پزشکان متخصص کیفیت زندگی کاری آنها کاهش پیدا کرده است.
نتیجه گیری: کیفیت زندگی کاری پزشکان در وضعیت خوبی قرار ندارد، و مسئولین ذیربط وزارت بهداشت و مدیران بیمارستاهای مورد مطالعه باید در جهت ارتقا کیفیت زندگی کاری آنان برنامه ها و راهکارهایی را مدنظر قرار دهند.

---

زمینه و هدف: دستیابی به تامین مالی عادلانه و از بین بردن ریسک مواجه خانوارها با مخارج کمرشکن سلامت تبدیل به چالش مهمی برای نظام های سلامت در سراسر دنیا شده است. هدف از این مطالعه اندازه گیری مواجه خانوارهای ایرانی با هزینه های کمرشکن سلامت بر اساس رویکرد سازمان جهانی بهداشت و بانک جهانی و بررسی عوامل مؤثر بر این هزینه هاست. مواد و روش ها: داده های بخشی از مطالعه پیمایش سلامت جهانی که در سال ۱۳۸۰ در ایران انجام شده، تحلیل شده است. این پیمایش ۱۰۳۰۰ خانوار شهری و روستایی در سطح کشور را در بر گرفته است. هزینه های کمرشکن بر اساس توانایی پرداخت در آستانه های ۴۰، ۵۰، و۶۰ و بر اساس درآمد در آستانه ۲۰ درصد محاسبه شده است. مدل رگرسیون لوجستیک برای بررسی عوامل تاثیرگذار بر هرینه های کمرشکن استفاده شده است. نتایج: نسبت خانوارهای مواجه شده با هزینه های کمرشکن سلامت ۱۵-۹ درصد برآورد شد. مواجه شدن با هزینه های کمرشکن سلامت با متغیرهای وجود فرد با بیماری مزمن در خانوار، اقامت در روستا و وضعیت اقتصادی خانوار در تمام آستانه ها ارتباط آماری معنی داری نشان داد. متغیر پوشش بیمه ای در آستانه ۴۰ درصد ظرفیت پرداخت ارتباط آماری معنی داری با مواجه شدن با این هزینه ها نشان داد. نتیجه گیری: مداخلات سیاستی دولت مانند اجرای معافیت از پرداخت برای گروه های هدف خاص، طراحی بسته ی مزایا، محافظت از فقرا و محرومین و گسترش مکانیسم های پیش پرداخت می تواند خانوارها را در برابر هزینه های کمرشکن سلامت محفاظت کند.

---

زمینه و هدف: پرداخت غیررسمی پرداخت‌هایی هستند که به افراد یا سازمان ارائه دهنده سلامت به صورت نقدی یا غیر نقدی، پرداخت می شود و این پرداختها خارج از کانالهای پرداخت رسمی شکل می گیرند. هدف پژوهش حاضر، شناسایی شکلهای پرداخت غیررسمی، علل و اثرات این پرداخت ها و سیاست های مقابله با آن می باشد.

مواد و روش ها: این مقاله یک مطالعه مروری بود و مقالات مرتبط با موضوع از متون منتشر شده و سایت‌های معتبر (,Medlib , SID ,Pub Med, Science Direct Google Scholar)با استفاده از کلیدواژه‌های (informal payment ,unofficial payment) و معادل‌های فارسی جستجو گردید و ۱۲۸ مقاله یافت شد. مقاله‌های بدست آمده بصورت مرحله به مرحله مطالعه و پالایش شد. و در نهایت ۲۰ مقاله مرتبط با اهداف مطالعه انتخاب گردید.

نتایج: یافته ها این مطالعه در ۵ بخش مهم،تعریف و شکل پرداخت غیررسمی، علل وجود پرداخت های غیررسمی، اثرات پرداخت غیررسمی، آمار پرداخت غیررسمی در جهان و ایران و سیاستهای مقابله با پرداخت غیررسمی آورده شده است.

نتیجه‌گیری: با توجه به شیوع بالای پرداخت‌های غیررسمی و اثرات منفی شدید بر عدالت و حاکمیت خوب، سیاستگذاران بایستی بر این موضوع و وسیله‌ای برای تضعیف این عمل تمرکز کنند. هرچند استراتژی ها برای کنترل پرداخت غیررسمی محدود می‌باشد استراتژی های تنظیم پرداخت حقوق و مزایا و تعرفه های پزشکی، تنظیم قوانین و مقررات برای مقابله با پرداخت های غیررسمی، ایجاد انگیزه و مسولیت در کارکنان سلامت و تغییر در ادراکات جامعه پیشنهاد می شود.

---

---

زمینه و هدف: هدف از انجام این پژوهش بررسی فرهنگ سازمانی جاری در دانشگاه علوم پزشکی تهران بود که با شناسایی آن در راستای تقویت فرهنگ سازمانی دانشگاه گامی برداشته شود.
 
مواد و روش­ها: پژوهش حاضر، مطالعه‌ای توصیفی – مقطعی و از نظر هدف کاربردی - پیمایشی می‌باشد که در سال ۹۷ در دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد ۳۰۶ نفر محاسبه و تحلیل شد. در این مطالعه برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استاندارد بررسی فرهنگ سازمانی دنیسون استفاده شده است. به منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نیز از نرم‌افزار SPSS و روش‌های آماری توصیفی و استنباطی شامل آزمون میانگین تک نمونه‌ای و آزمون همبستگی پیرسون استفاده شد.
 
نتایج: میانگین فرهنگ سازمانی در دانشگاه علوم پزشکی تهران، در هر یک از مؤلفه‌ها، فرهنگ درگیر شدن در کار (۲۹/۲)، فرهنگ سازگاری (۶۳/۲)، فرهنگ انطباق‌پذیری (۶۶/۲) و فرهنگ رسالت (۵۸/۲) بود که این میزان فرهنگ بالاتر از متوسط را در تمام ابعاد موردنظر دنیسون نشان می‌داد.
 
نتیجه‌گیری: سازمان باید در مورد مؤلفه‌های انطباق‌پذیری (خرده‌فرهنگ یادگیری سازمانی) و درگیر شدن در کار (توسعه قابلیت‌ها) که امتیاز پایین‌تری کسب کرده است با تحقیق و بررسی بیشتر اقداماتی اصلاحی انجام دهد.
 

---

زمینه و هدف: اتاق عمل یکی از پیچیده‌ترین محیط‌های کاری بوده که از مجموعه تجهیزات وسیع الکتریکی، گازی و اشعه تشکیل شده و بیشتر مستعد وقوع حادثه می‌باشد. بنابراین رعایت نکات ایمنی در این بخش حائز اهمیت می‌باشد. پژوهش حاضر با هدف، بررسی میزان رعایت استاندارد ایمنی در اتاق عمل‌های بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مازندران در سال ۱۳۹۸ انجام گرفت.
مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی بود که به صورت مقطعی انجام شده است. جامعه آماری شامل تمام اتاق عمل‌های بیمارستان‌های آموزشی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مازندران بود. ابزار مورداستفاده چک‌لیست بوده که توسط پژوهشگران با مشاهده و مصاحبه در محل تکمیل گردیده است. استاندارهای ایمنی از نظر فضای فیزیکی اتاق عمل، ایمنی مقابله با آتش‌سوزی، ایمنی کارکنان، ایمنی بیمار و کنترل عفونت بررسی شده است. داده‌ها با SPSS نسخه ۲۱ تحلیل شدند.
نتایج: اتاق عمل‌های بیمارستان‌های تابعه دانشگاه از نظر ایمنی کلی ۱۰/۸۰ درصد ایمن بودند. حیطه ایمنی بیمار با ۳۴/۸۳ درصد کمترین فاصله با استانداردها و حیطه ایمنی کنترل عفونت با ۲۴/۷۴ درصد بیشترین فاصله را با استانداردها داشت. بیشترین و کمترین امتیاز رعایت استاندارد ایمنی مربوط به اتاق عمل بیمارستان شماره (۲) و (۱) بود.
نتیجه‌گیری: بر اساس یافته‌ها اتاق عمل‌های بیمارستان‌های مورد مطالعه در رعایت استانداردهای ایمنی به‌طورکلی در وضعیت مطلوبی قرار دارند. با این حال لزوم توجه به حوزه‌های مشکل‌دار در خصوص افزایش ضریب اطمینان ایمنی برای کارکنان و بیماران در اتاق عمل اهمیت بسزایی دارد، لذا انجام اقدامات اصلاحی مناسب در جهت تأمین ایمنی کامل اتاق عمل‌ها از نظر تمام مؤلفه‌ها بایستی موردتوجه قرار گیرد.

---

زمینه و هدف: برنامه پزشک خانواده از مهم‌ترین تلاش‌های نظام سلامت ایران برای ایجاد نظام ارجاع در کشور، تدوین و در چند استان به اجرا درآمد، ولی به دلایلی چند با چالش‌های اساسی روبرو شد که موجب عدم پیشرفت برنامه گردید لذا پژوهش حاضر با هدف تحلیل برنامه‌ مذکور به منظور شناسایی علل و چالش‌های عدم پیشرفت برنامه صورت گرفت.
مواد و روش‌ها: مطالعه گذشته‌نگر حاضر از نوع تحلیل سیاست، یک پژوهش کیفی است، در آن نمونه‌گیری مبتنی بر هدف بوده و جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از تحلیل اسناد و مصاحبه نیمه‌باز انجام شده است. تحلیل داده‌ها از طریق تحلیل تم در چارچوب مثلث سیاست‌گذاری و با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA انجام شد.
نتایج: بر اساس چارچوب مطالعه، چالش‌‌های برنامه در بعد زمینه عبارت‌اند از: تضاد منافع، قائم به فرد بودن برنامه‌‌ها، عدم ثبات در مدیریت و برنامه‌ها، توجه ناکافی به فرهنگ‌سازی و منابع و زیرساخت‌‌ها، در بعد محتوا عبارت‌اند از: رویکرد اجرایی نامتناسب، عدم بومی‌سازی، انتخاب ابزار نامناسب، شفافیت ناکافی و ابهام در اهداف، وظایف و مسئولیت‌ها. در بعد فرآیند؛ چالش‌های فرآیند بر اساس چرخه خط‌‌مشی‌گذاری مورد بررسی قرار گرفت.
نتیجه‌گیری: اجرای برنامه پزشک خانواده متأثر از عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مدیریتی است. از آنجا که این برنامه‌ مجدداً مورد توجه وزارت بهداشت قرار گرفته است، لازم است سیاست‌گذاران و تصمیم گیران نظام سلامت با در نظر گرفتن موانع و چالش‌های مطرح شده به اصلاح محتوا و روش‌های اجرای برنامه اهتمام ورزند.