فصلنامه

زمینه و هدف:موضوع بیمارمحوری همواره به­عنوان یکی از پایه‌های اصلی کیفیت در زمینه ارائه خدمات سلامت مطرح است و می­توان ادعا کرد بهترین پیامد را برای بیماران به ارمغان می‌آورد.این مطالعه با هدف مقایسه وضعیت بیمار محوری در بیمارستان‌های منتخب تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران از دیدگاه پرستاران و بیماران در سال 1393 به انجام رسید.

مواد و روش‌ها: این پژوهش توصیفی- تحلیلی به شیوه مقطعی در میان220 نفر از پرستاران(103 نفر)وبیماران(117 نفر) بستری در بیمارستان‌های منتخب تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد. ابزارگردآوری داده‌ها، پرسشنامه‌ای پژوهشگر ساخته بود. روایی پرسشنامه با استفاده از نظرات صاحب‌نظران مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ، 96/0 به دست آمد. این پرسشنامه هفت بُعدِ بیمارمحوری را مورد سنجش قرار داد. تجزیه‌ و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماریSPSSو به کمک آزمون‌ آنالیز واریانس یک‌طرفه انجام گردید.

نتایج:میانگین امتیاز بیمارمحوری از دیدگاه پرستاران،79/2 و از دیدگاه بیماران87/2 بود. از دیدگاه پرستاران و بیماران ابعاد حفظ اسرار بیمار و رعایت شأن و احترام بیمار بیشترین امتیاز و بُعد قدرت انتخاب بیمار کمترین امتیاز را به خود اختصاص دادند. بر اساس نتایج آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه، در ابعاد کیفیت محیط ارائه خدمت و حمایت اجتماعی از بیمار تفاوت آماری معناداری بین میانگین امتیاز پرستاران و بیماران مشاهده شد (05/0>p).

نتیجه‌گیری:قدرت انتخاب بیمار،کیفیت محیط و توجه سریع به‌عنوان اولویت‌های اقدام برای بهبود وضعیت بیمارمحوری بیمارستان‌های مورد بررسی مشخص شد. توصیه می‌گردد مسئولین بیمارستان‌ها به‌منظور افزایش سطح رضایت‌مندی و وفاداری بیماران، این ابعاد را که در آن وضعیت نامناسبی دارنددر اولویت قرار دهند.

زمینه و هدف: حاکمیت بالینی چارچوبی است که سازمان‌های ارائه دهنده خدمات سلامت را موظف به پاسخگویی در برابر حفظ و ارتقای کیفیت خدمات بالینی می­نماید. هدف این مطالعه تعیین چالش‌های موجود در مسیر ارزیابی برنامه حاکمیت بالینی از دیدگاه ارزیابان کشوری این برنامه بود.

مواد و روش­ها: این مطالعه از نوع پژوهش کیفی بوده که در سال 1392 با مشارکت ارزیابان کشوری برنامه حاکمیت بالینی انجام گرفته است. داده­ها از طریق مصاحبه چهره به چهره با ارزیابان جمع­آوری شد و به روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج: یافته­های مطالعه در سه تم اصلی شامل مشکلات مرتبط با استانداردهای حاکمیت بالینی، چالش‌های موجود در مسیر ارزیابی برنامه و پیشنهاداتی جهت بهبود فرایند ارزیابی طبقه­بندی شد. از نقطه نظر ارزیابان، مهم ترین چالش­های موجود در مسیر ارزیابی برنامه حاکمیت بالینی نبود دانش و مهارت­های کافی در برخی ارزیابان، فقدان هماهنگی­های لازم میان تیم ارزیاب، مقاومت برخی دانشگاه­ها و مراکز ارزیابی شونده از فرایند ارزیابی و نبود دستورالعملی جامع با هدف پاسخگویی به ابهامات موجود در مسیر ارزیابی و هدایت هر چه موثر­تر ارزیابان بود.  

نتیجه­ گیری: تقویت فرهنگ ارتقای کیفیت در بیمارستان ها و افزایش حساسیت کارکنان نسبت به استمرار برنامه، انتخاب صحیح ارزیابان و اطمینان از آگاهی آنان نسبت به مسئولیت‌ها و اختیارات خود، به روز نگاه داشتن آموزش‌های ارائه شده به ارزیابان و اعمال شاخص‌های یکسان در ارزیابی پیشرفت برنامه حاکمیت بالینی به بهبود فرایند ارزیابی و رفع مشکلات مرتبط با آن کمک شایان توجهی می کند.

زمینه و هدف: اندازه گیری کیفیت، بخصوص در مورد خدمات بیمارستانی امری مهم ولی پیچیده می‌باشد. روش‌های تصمیم گیری چند معیاره(MCDM) جهت دستیابی به این هدف ما را یاری می‌دهند. هدف مطالعه حاضر شناسایی و وزن دهی شاخص‌های سنجش کیفیت و رتبه بندی بخش‌های بستری یکی از بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران با استفاده از تکنیک‌های تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و تاپسیس(TOPSIS) بود.

مواد و روش ها : این پژوهش یک مطالعه توصیفی- تحلیلی به روش مقطعی بود. ابتدا با مروری بر ادبیات و استفاده از نظر خبرگان، شاخص‌های کیفیت گزینش شدند. سپس با استفاده از نظر نخبگان و روش تحلیل سلسله مراتبی فازی وزن دهی شاخص‌ها انجام شد. در مرحله نهایی با استفاده از تکنیک تاپسیس و نمونه‌ای 300 نفری از بیماران بستری در بخش‌های منتخب بیمارستان مورد نظر، بخش‌ها از نظر کیفیت ارائه خدمت رتبه بندی شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه خبرگان و بیماران بود.

نتایج: هشت حیطه اصلی (پاسخگویی، ایمنی و مدیریت بحران، ملموسات، توجه به بیمار، ارتباطات سلامت، شایستگی و حرفه ای بودن، دسترسی، اعتبار و تضمین) برای سنجش کیفیت گزینش شد. از این شاخص‌ها شایستگی دارای بیشترین و توجه به بیمار دارای کمترین الویت بودند. همچنین بخش قلب دارای بالاترین کیفیت و بخش مغز و اعصاب دارای کمترین کیفیت بودند.

نتیجه گیری: انتخاب و استفاده از شاخص‌های مناسب کیفیت و وزن دهی آن‌ها و سنجش کیفیت خدمات به شیوه‌ای صحیح و با ابزارهای مناسب، با توجه به نقش بسیار مهم کیفیت خدمات در رضایتمندی بیماران می‌تواند نقشی اساسی در سیاست‌های سلامت ایفا نماید.  

زمینه و هدف: تعارض غیر قابل اجتناب بوده و در هر سازمانی وجود دارد. بیمارستان‌ها به خاطر نوع ساختار و فرهنگ سازمانی و ماهیت خدمات آنها همواره مستعد بروز تعارض منفی هستند. این پژوهش با هدف تعیین میزان تعارض در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران و بررسی علل آن انجام شد.

مواد و روش ها: این پژوهش توصیفی- تحلیلی به صورت مقطعی در سال 1394 انجام شد. نمونه پژوهش شامل 563 نفر از مدیران ارشد، میانی و عملیاتی بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران بودند. اطلاعات لازم از طریق پرسشنامه خود ساخته روا و پایا جمع‌آوری شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار آماریSPSS   نسخه 19 در دو سطح آمار توصیفی و آمار استنباطی انجام شد.

نتایج : میزان تعارض در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران در حد متوسط بود (73/2 از 5 امتیاز). عوامل سازمانی بیشتر از عوامل فردی  در ایجاد تعارض تأثیر داشت. از بعد عوامل سازمانی کار زیاد، محدودیت منابع و بروکراسی و قوانین و مقررات نامناسب و از نظر عوامل فردی خصوصیات رفتاری متفاوت، تفاوت دانش و تخصص و تفاوت توانایی‌ها و مهارت‌‌های کارکنان بیشترین تعارض را ایجاد کردند. میزان تعارض در بیمارستان‌های تخصصی بیشتر از بیمارستان‌های عمومی بود. میزان تعارض در مدیران ارشد بیش از مدیران میانی و عملیاتی گزارش شد. در واحدهای درمانی و تشخیصی تعارض فردی بیشتری مشاهده شد. بین گذراندن دوره آموزشی مدیریت تعارض با میزان تعارض ناشی از عوامل فردی رابطه آماری منفی مشاهده شد. بین میزان تعارض و سطوح مدیریت، میزان تحصیلات، تعداد تخت بیمارستان، تعداد کارکنان تحت سرپرستی  و تمایل به ترک سازمان رابطه آماری مثبت مشاهده شد.

نتیجه‌گیری : وجود تعارض در بیمارستان‌ها امری بدیهی و غیر قابل اجتناب است. مدیران با کسب آموزش‌های لازم و بکارگیری سبک مناسب، باید میزان تعارض را در حد سازنده نگاه دارند تا منجر به توسعه سازمانی بیمارستان‌ها شود.

زمینه و هدف: در راستای نیل به هدف بهبود کیفیت، استانداردهای اعتبار بخشی متمرکز بر خدمات بالینی و غیر بالینی به اجرا گذاشته شده است. تأثیر یک مداخله‌ی کشوری مانند اعتباربخشی می‌تواند بر سنجه‌هایی که می‌تواند نقش تعیین‌کننده در ارائه خدمات با کیفیت دارند، تأثیرگذار باشد و به عنوان عاملی مؤثر در سیاست گذاری کلان در حوزه سلامت مطرح شود. هدف اصلی این مطالعه تعیین تأثیر اجرای فرآیند اعتباربخشی در بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی تهران بر شاخص های کلیدی عملکردی بیمارستان بود.

مواد و روش ها: این پژوهش توصیفی – تحلیلی و نیمه تجربی بود که به صورت طولی و به روش تحلیل سری های زمانی منقطع (Interrupted Time Series Analysis) انجام شد. داده های مربوط به شاخص های کلیدی عملکرد شامل(شاخص های متوسط مدت اقامت بیماران، درصد سزارین، فاصله چرخش تخت، درصد رضایت بیماران، درصد اشغال تخت،ترخیص با میل شخصی از اورژانس و درصد مرگ و میر خالص) دربازه زمانی سال 91-93 است که از طریق مراجعه به بیمارستان ها جمع آوری شد. به منظور تحلیل داده ها از نرم افزار STATA  نسخه 12استفاده شد.

نتایج: نتایج حاصل از پژوهش نشان داد در نتیجه اجرای طرح اعتباربخشی شاخص های متوسط مدت اقامت بیماران، درصد سزارین و فاصله چرخش تخت کاهش و شاخص‌های درصد رضایت بیماران و درصد اشغال تخت افزایش یافته‌اند. همچنین شاخص‌های ترخیص با میل شخصی از اورژانس و درصد مرگ و میر خالص هیچ تغییر معناداری نداشته اند.

نتیجه گیری: به طور کلی می‌توان نتیجه گرفت که نظام سلامت تا حدودی به قسمتی از اهداف خود یعنی ارتقاء شاخص های کلیدی عملکرد بیمارستان ها در نتیجه اجرای طرح اعتباربخشی در بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران دست یافته است. جهت بررسی دقیق‌تر چگونگی و نحوه‌ اثرگذاری این طرح‌ها، بررسی جنبه‌های مختلف شاخص‌های عملکردی بیمارستان‌ها و چگونگی تغییر آن‌ها در زمان طولانی‌تر ضروری به نظر می‌رسد.

زمینه وهدف: بخش سلامت ایران با تقاضای نامحدود و منابع محدود مواجه است. سازمان‌های بیمه‌گر که نقش عمده‌ای در تأمین منابع مالی بخش سلامت و بازپرداخت هزینه‌های مراکز درمانی دارند، مبالغی را تحت عنوان کسورات صورت‌حسابها، به بیمارستان‌ها باز پرداخت نمی‌کنند. هدف از انجام این مطالعه تعیین تأثیر اجرای مدیریت کیفیت بر کاهش کسورات بخش اعمال جراحی بیمارستان  ولیعصر (عج) است.

مواد و روش ها: برای انجام این پژوهش کاربردی از روش اقدام پژوهی مشارکتی استفاده شد. گروه بهبود کیفیت بخش اعمال جراحی بیمارستان تشکیل شد. این گروه با استفاده از مدل مدیریت کیفیت مصدق راد، برنامه کاهش کسورات بخش اعمال جراحی را تدوین و اجرا کرد. برای تعیین میزان تأثیر مدیریت کیفیت بر کاهش کسورات بخش اعمال جراحی بیمارستان، شاخص ‌کسورات این بخش در شش ماهه اول سال 1393 با مدت مشابه سال قبل مقایسه شد.

نتایج: در شش ماهه اول سال 1392 به طور متوسط به ازای هر بیمار عمل جراحی شده مبلغ 339572 ریال کسورات زده شد. ناخوانا بودن یا پرنکردن کامل برگه شرح عمل و برگه بیهوشی، کدگذاری اشتباه اعمال جراحی، کم یا اضافه درخواستی کای جراحی، اضافه درخواستی ساعت بیهوشی، پرنکردن کامل چارت بیهوشی، اشتباه در محاسبات و اختلاف نظر در نحوه پرداخت بین ارائه دهنده خدمت و بیمه‌ها از علل عمده کسورات بخش اعمال جراحی بیمارستان بودند. پس از تعیین راهکارها، برنامه اصلاحی مناسب برای کاهش کسورات تدوین و اجرا شد. میزان کسورات از 9/6 درصد به 8/3 درصد رسید (کاهش 9/44 درصدی کسورات). متوسط کسورات برای هر بیمار در نیمه اول سال 1393 برابر با 262818 ریال بود.

نتیجه‌گیری: استقرار یک سیستم مدیریت کیفیت مناسب، تشکیل تیم بهبود کیفیت و ارتقای فرآیندهای کاری می‌تواند در کاهش کسورات صورتحساب‌ها و افزایش درآمدهای قابل تصرف بیمارستان‌ها موثر باشد.

زمینه و هدف: مدیران بیمارستانها خواه ناخواه تاثیر مهمی بر سلامت کارکنان خود دارند و از انجایی که همبستگی و انسجام حرفه ای در سایه تعادل روانی فراهم می گردد؛ برخورداری از سلامت روان در میان پرسنل بیمارستان حائز اهمیت بسیاری است. پژوهش حاضر با هدف تعیین وضعیت سبک رهبری مدیران و ارتباط آن با سلامت روان کارکنان بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران تدوین شد.

مواد و روش ها:  پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی-مقطعی بوده و حجم نمونه شامل 91 مدیر اجرائی، میانی و 320 کارمند بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران و ابزار پژوهش پرسشنامه های سبک رهبری فیدلر و سلامت عمومی بود. داده های بدست آمده با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی به وسیله نرم افزار SPSS ویرایش 22 موردتجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج: نرخ پاسخدهی 85% بود. اکثر مدیران سبک رهبری وظیفه مدار را اتخاذ نمودند. میان سبک رهبری مدیران با سلامت روان، مشکلات جسمانی، اضطراب، کارکرد اجتماعی و افسردگی پرسنل رابطه آماری معناداری برقرار بود(05/0>P). 

نتیجه گیری: مدیران با اتخاذ سبک رهبری رابطه مدار می توانند در ارتقای سلامت روان پرسنل اثرگذار باشند و در راستای پیشگیری و کاهش اختلالات سلامت روان در میان کارکنان ضروری بنظر می رسد که آموزش مدیران در مباحث رهبری و به کارگیری الگو ها و سبک های رهبری مناسب در موقعیت های گوناگون مورد توجه قرار گیرد.

زمینه و هدف:کیفیت خدمات، مقایسه‌ای است میان آنچه از دیدگاه مشتری باید وجود داشته باشد(انتظارات مشتری) باآنچه که دریافت کرده است. اگرانتظارات مشتری بیش ازادراکات اوباشد، ازدیدمشتری کیفیت خدمات دریافت شده کمتراست ونارضایتی وی رابه دنبال دارد.پژوهش حاضر باهدف تعیین کیفیت خدمات ارائه شده و مورد انتظار بیماران سرپایی دربیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد.

مواد و روش ها: پژوهش حاضرازنوع مطالعات توصیفی- تحلیلی و مقطعی  بود که در سال 94 انجام شد.جامعه پژوهش شامل کلیه بیماران سرپایی مراجعه کننده به درمانگاههای بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی تهران بود.نمونه پژوهش طبق فرمول حجم نمونه 225 نفرتعیین شد.برای گردآوری داده های کیفیت خدمات ارائه شده وموردانتظار ازپرسشنامه 22 سوالی استانداردسروکوال استفاده شدوتحلیل داده هادرنرم افزارSPSSبا آزمون های تی زوجی، من ویتنی و کروسیکال والیس صورت گرفت.

یافته ها: نتایج مطالعه حاکی از این امربودکه در تمام ابعاد کیفیت خدمات ارائه شده شکاف منفی وجودداشت. بیشترین شکاف مربوط به بعد پاسخگویی (97/0-) وکمترین شکاف مربوط به بعدعوامل محسوس (69/0-) بود. همچنین درخصوص ارتباط متغیرهای دموگرافیک با کیفیت خدمات درک شده، میان نوع بیمه دربعدقابلیت اطمینان وهمدلی و بیمه تکمیلی با بعد عوامل محسوس وقابلیت اطمینان ارتباط معنادار وجود داشت.

نتیجه گیری: شکاف منفی (انتظارات بالاتر از ادراکات) در تمام ابعاد کیفیت نشان داد که ارتقای کیفیت در همه ابعاد لازم است. به ویژه دربعد پاسخگویی ضروری است تدابیری دراین زمینه اتخاذ شود. اصلاح فرآیندهای مدیریتی، کاهش زمان انتظار و افزایش انگیزه در کارکنان به منظورپاسخگویی مناسبتربه بیماران ازاین تدابیراست

زمینه و هدف: سلامت پرسنل بیمارستان در افزایش بهره­وری، نقش تعیین کننده­ای دارد و از آن جایی که رسالت اصلی بیمارستان، ارتقای سلامت جامعه است؛به منظور دستیابی به این رسالت والا، پایش، حفظ و ارتقا سلامت  عمومی کارکنان ضروری می­باشد؛ لذا پژوهش حاضر با هدف تعیین وضعیت سلامت عمومی این قشر تاثیرگذار و شناسایی چندی ازعوامل مرتبط باآن، تدوین شد.

مواد و روش ها: این پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی با نتایج کاربردی است که به روش مقطعی بر روی    320نفرازکارکنان بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی تهران که به صورت نمونه گیری طبقه بندی-تصادفی انتخاب شدند، انجام گرفت.جهت جمع­آوری داده­ها، از پرسشنامه استاندارد سلامت عمومی استفاده شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS از طریق آزمون های آماری T-test و ANOVA تجزیه تحلیل شد.

نتایج: نتایج نشان دادکه 5/47%  افرادحاضر در پژوهش مشکوک به اختلالات سلامت عمومی بودند؛ شیوع نشانگان جسمانی،اضطراب،اختلالات کارکرد اجتماعی وافسردگی به ترتیب 9/53%، 3/49%، 5/79% و 6/14% بدست آمد. میان سلامت عمومی کارکنان و ویژگی های دموگرافیک انان از قبیل جنسیت، وضعیت تاهل، رشته تحصیلی، واحد شغلی، وضعیت مسکن ونوع استخدام ارتباط معناداری وجود داشت(05/0>P). همچنین تفاوت­های فردی مدیران بر سلامت عمومی کارکنان تحت سرپرستی ایشان، تاثیرگذار بود.

نتیجه گیری: میزان سلامت عمومی کارکنان بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی تهران در مقایسه با مطالعات مشابه در داخل و خارج از ایران، در وضعیت خوبی قرار نداردلذا پیشنهاد می­شود سیاستگزاران ذیربط وزارت بهداشت و مدیران بیمارستان های مورد مطالعه در جهت ارتقا سلامت پرسنل، برنامه­ها وراهکارهایی را در الویت قرار دهند.

زمینه و هدف: مطالعه حاضر با هدف معتبرسازی پرسشنامه نگرش کارکنان نسبت به استفاده از اجبار در درمان بیماران روانی برای کار در ایران و ارزیابی نگرش آنها در بیمارستان های منتخب روانپزشکی دولتی شهر تهران انجام شد.

مواد و روش ها: مطالعه حاضر از نوع توصیفی تحلیلی بود که در سال 94 در سه بیمارستان از بیمارستان های دانشگاه های علوم پزشکی تهران، ایران و علوم بهزیستی و توانبخشی انجام شد. پرسشنامه مورد نظر در بین افراد مورد مطالعه توزیع گردید که در نهایت 273 پرسشنامه مورد استفاده قرار گرفت. برای تجزیه تحلیل پرسشنامه مورد استفاده از روش تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد. همچنین به منظور بررسی نگرش افراد در مورد استفاده از اجبار از آزمون های تی-تست و ANOVA استفاده شد.

نتایج: 61 درصد افراد شرکت کننده در مطالعه را پرستاران و تنها 11 درصد آنها را پزشکان تشکیل دادند. یافته های این مطالعه نشان داد سه عامل نهایی بدست آمده، 93/61 درصد واریانس کل جامعه را توضیح می‌دهند که این میزان از واریانس نشان‌دهنده انتخاب مناسب و بهینه سؤالات مورد استفاده می‌باشد. بین وضعیت تاهل با بعد توهین، بین متغیرهای شغل و مدرک تحصیلی با ابعاد توهین و مراقبت و محافظت تفاوت آماری معناداری وجود داشت.

نتیجه گیری: پرسشنامه بررسی نگرش کارکنان در باره بکارگیری اجبار در ایران از ساختار و روایی مناسب برخوردار است. نگرش جامعه مورد مطالعه تا حدی به سمت استفاده از اجبار متمایل می باشد و لازم می نماید که گام هایی در جهت تغییر نگرش ارائه کنندگان سلامت برای کاهش استفاده از اجبار برداشته شود.

زمینه و هدف : رشد روز افزون گردشگری پزشکی و نیز رقابتی شدن این کارکرد، لزوم توسعه و ارتقا کمی و کیفی خدمات پزشکی مورد نیاز گردشگران را انکار ناپذیر نموده است. این پژوهش با هدف تعیین میزان رضایتمندی گردشگران پزشکی مراجعه کننده به شهر تبریز جهت درمان صورت گرفت.
مواد و روش ها : این مطالعه  توصیفی- تحلیلی بر روی 82 نفر از گردشگران پزشکی مراجعه کننده به کلیه بخش های بستری بیمارستان های منتخب تبریز انجام گرفت. در این مطالعه از  پرسشنامه  روا و پایای محقق ساخته 28 سوالی ، برای جمع آوری داده ها استفاده شد.ضریب آلفای کرونباخ برای تایید پایایی عدد  708/0 به دست آمد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار آماری SPSS   نسخه 23 استفاده شد. از روش نمونه گیری در دسترس برای جمع آوری داده ها استفاده شد.  ازضریب همبستگی اسپیرمن  برای بررسی ارتباط بین ابعاد مختلف رضایت بیماران نیز استفاده گردید.
نتایج :رضایت در هر کدام از محور ها شامل فرهنگی(88/51 درصد)، ساختاری(50/57 درصد)،نظام پرداخت بیمه ای(04/16 درصد)، نظام اطلاع رسانی و کانال های ارتباطی(34/41 درصد) و اقتصادی و مالی(35/50 درصد) بدست آمد. بعد نظام اطلاع رسانی و کانالهای ارتباطی تاثیر زیادی در بعد اقتصادی و مالی داشت(001/0 p <).
نتیجه گیری: برای تبدیل شهرتبریز به قطب گردشگری پزشکی  وافزایش توسعه اقتصادی  منطقه ، توجه مدیران و سیاست گذاران سلامت  به میزان رضایتمندی گردشگران خارجی ورفع چالش ها ی پیش روی آنان ضروری به نظر می رسد.