فصلنامه دانشکده بهداشت و

---

زمینه و هدف: طی سال های اخیر انتشارات علمی در حوزه علوم پزشکی در ایران افزایش قابل توجهی یافته است و رشد تولید علم در ایران از ابتدای دهه 90 میلادی بیشترین رشد را در منطقه خاورمیانه داشته است. در این بین دانشگاه علوم پزشکی تهران که 12% اعضای هیئت علمی در بخش علوم پزشکی کشور را دارا است، سهم مهمی را در پژوهش علوم پزشکی کشور ایفا می کند. سوال این است که رفتار محققین در این دانشگاه به لحاظ مشارکت در انجام تحقیق چگونه است؟ چه عواملی بر این رفتار تاثیر می گذارد؟
روش کار: نمونه تحت بررسی کلیه طرح های تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی تهران بوده اند که در سال 1383 از منابع داخل و یا خارج از دانشگاه تامین اعتبار شده و تا زمان انجام این بررسی تمام شده وگزارش نهایی ارایه گردیده بود (315 طرح). فرم گردآوری داده های طرح برای 301 پرونده تکمیل شد. از طرفی پرسش نامه پژوهشگران برای محققین اصلی این طرح ها ارسال شد و در نهایت پرسشنامه 208 نفر از محققین گردآوری شد. از آزمون های معمول آماری (فراوانی نسبی، آزمون مربع کای، آنالیز واریانس و رگرسیون خطی با چند متغیر مستقل به شیوه Enter برای ارزیابی عوامل موثر بر امتیاز مشارکت افراد) استفاده شده و با نرم افزار SPSS ویرایش5/11انجام شده است. همچنین تحلیل شبکه همکاری مجریان و همکاران اصلی بر روی داده های حاصل از فرم گردآوری داده های طرح و با استفاده از نرم افزار UNICET انجام پذیرفته و در آن ارتباط هر یک از واحدهای دانشگاه با یکدیگر بررسی شده است.
نتایج: تنها 2/2% از طرح های دانشگاه علوم پزشکی تهران که در سال 1383 قرارداد آن ها نتظیم شده است، همکاری فردی را به عنوان مجری مشترک و یا همکار اصلی از سایر سازمان های غیر دانشگاهی داشته است. این نسبت مشارکت با سایر دانشگاه به 5/2% طرح ها می رسد. از بین انواع طرح ها، پژوهش های نظام بهداشتی وضعیت بهتری از نظر مشارکت نشان می دهند. عامل مهم دیگر در امتیاز مشارکت که از رگرسیون خطی انجام شده بدست آمده "نحوه انتخاب موضوع تحقیق" است. مراکز تحقیقاتی تنها با دانشکده پزشکی و بهداشت طرح مشترک دارند و همه طرح های دانشکده توانبخشی در داخل همان دانشکده تعریف می شوند و کلا همکاری با سایر واحدهای دانشگاه ندارند.
نتیجه گیری: مطالعه حاضر نشان داد که مشارکت طرح های دانشگاه علوم پزشکی با سازمان های خارج از دانشگاه و سایر دانشگاه ها اندک است. بخشی از این موضوع به ساختار پژوهش کشور باز می گردد که بر اساس منابع دولتی شکل گرفته است و حضور بخش غیردولتی در آن بسیار کم رنگ است. نکته دیگر فرصت موجود برای تعریف طرح های مشترک بین دانشگاهی است که با توجه به توان دانشگاه در این عرصه قابل طرح می باشد. همان طور که در خصوص تاثیر احتمالی مداخله بر روی پژوهش های نظام بهداشتی نشان داده شده، برای حرکت هدفمند دانشگاه امکان تاثیرگذاری سیاست ها اعمال شده چه در سطح دانشگاه و چه در سطح ملی وجود دارد. داده های این بررسی می تواند به عنوان پایه ای برای نشان دادن میزان موفقیت این مداخله ها مورد استفاده قرار گیرند.

---

زمینه و هدف: نابرابری در توزیع منابع بیمارستانی اهمیت زیادی در ارایه مراقبت از سلامت دارد. این نابرابری در توزیع عمدتاٌ در بیمارستان های دولتی در هر کشوری صورت می­گیرد. هدف این پژوهش بررسی وضعیت توزیع پزشک متخصص و تخت فعال در بیمارستان های دولتی ایران در طی سال­های 1380-1385 می باشد.

روش کار: پژوهش حاضر از نوع کاربردی بوده و روش مطالعه آن توصیفی- تحلیلی و به صورت گذشته نگر انجام گرفته است. داده ها با استفاده از نرم افزار اکسل پردازش و محاسبه شده و تحلیل آن با استفاده از منحنی لورنز و محاسبه ی شاخص جینی صورت گرفته است.

نتایج: یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که روند توزیع نیروی انسانی پزشک متخصص بر حسب شاخص ضریب جینی در طی دوره شش ساله(1380-1385) برابر با0876/0، 0874/0، 0909/0، 0329/0، 0951/0 ، 0520/0 و برای تخت فعال برابر با 024/0، 0171/0، 0208/0، 0251/0، 0212/0، 084/0 بوده است.

نتیجه گیری: با وجود اختلاف در نسبت نیروی انسانی پزشک متخصص و تخت فعال به جمعیت در بین استان های کشور، توزیع عادلانه­ای در مورد پزشک متخصص در بیمارستان های دولتی ایران با استفاده از ضریب جینی صورت گرفته است. نتایج این مطالعه می­تواند مورد توجه مدیران و سیاستگذاران نظام سلامت کشور قرار گیرد.

---

  زمینه و هدف: وجود خطرات و تهدیدات مرتبط با فرآیند مراقبت موضوع غیر قابل اجتناب در محیط­های ارایه خدمات مراقبت سلامت است. پذیرفتن این امر به معنای رها نمودن و وقوع ریسک و جایز شمردن خطاهای پزشکی و پرستاری نیست بلکه به معنای پذیرفتن مشکل به منظور ارایه راهکارهای اجرایی در به حداقل رسانیدن ریسک­ها در فضای ارایه مراقبت­های سلامت است. سازمان دهی و سیاست­های سازمان عنصر مهم و اولیه در فرآیند مدیریت خطرات بالینی به شمار میرود. بدیهی است عملیاتی شدن فعالیت­های مدیریت خطر و نهادینه ساختن اصول ایمنی در سازمان از طریق ایجاد تشکیلات سازمانی و تاکید و توجه بر خط مشی­ها و سیاست­های سازمانی امکان پذیر است. این مطالعه به منظورشناسایی عامل سازمان دهی و سیاست گذاری و متغیرهای اثرگذار آن در الگوی مدیریت خطرات بالینی در بیمارستان­های ایران تنظیم گردیده است.

  روش­کار: به منظور تدوین الگوی مدیریت خطرات بالینی از مرور و بررسی متون معتبر مدیریت خطر در بخش سلامت استفاده شد . مدل­های مذکور به طور دقیق بررسی و در قالب جداول تطبیقی با یکدیگر مقایسه و منطبق شدند و حدود 62 متغیر اولیه استخراج شد و در قالب یک پرسشنامه با یک گروه 20 نفره متشکل از پرستاران و پزشکان اعتباریابی شد. پرسشنامه نهایی با 40 متغیر مورد تایید گروه مذکور قرار گرفت. تایید نهایی الگو از طریق توزیع ابزار مطالعه در بین جامعه مطالعاتی در قالب نمونه­ای 215 نفری که با استفاده از روش خوشه­ای و تصادفی انتخاب شده بودند و همچنین استفاده از روش تحلیل عاملی اکتشافی انجام شد.

  نتایج: در این بررسی در بین عوامل مختلف الگوی استقرار مدیریت ریسک­های بالینی، تحلیل عاملی اکتشافی سوال­ها با چرخش واریماکس عامل سازمان دهی و سیاست گذاری را با نوزده آیتم نشان داد. این عامل در الگوی مدیریت خطرات بالینی در مجموع 3/25% از واریانس ها را تبیین نمود. بار عاملی متغیرها ی این عامل در دامنه مطلوبی از 7/0تا5/0 قرارداشت که نشان دهنده تناسب مطلوبیت این متغیرها از دیدگاه جامعه مطالعاتی بوده است.

  نتیجه گیری: مهمترین متغیر در عامل سازمان دهی و سیاست گذاری" بهترین مراقبت از بیمار به عنوان یک چشم انداز مشترک در سازمان پذیرفته شود" با بار عاملی 739/0 و کم اهمیت­ترین متغیر" تاثیرگذاری نحوه عملکرد بالینی تیم درمان در پرداخت­های مالی به آنان" با بار عاملی548/0 بود. براین اساس برای عملیاتی شدن سازماندهی وسیاستگذاری مدیریت خطرات درفضای مراقبت های سلامت مسئولین باید قبل از هرچیز به نهادینه سازی موازینی به منظور ارائه بهترین وبا کیفبت ترین مراقبت ازبیمار در بیمارستان بپردازند.

---

  زمینه و هدف: ارزیابی جامعه اساس تکوین سیاست ‌ های راهبردی برای متخصصان و مدیران بهداشتی است. هدف ارزیابی جامعه، جمع­آوری داده­های مرتبط جامعه، تحلیل آن­ها و نتیجه ‌ گیری در مورد ظرفیت ‌ های لازم برای فراهم کردن منابع ضروری جهت رفع مشکلات است.

  روش کار: بانک ‌ های اطلاعاتی Scientific Information Database, MagIran ­­­ MEDLINE, Google Scholar, IranMedex تا فروردین سال 1393 مورد جستجو قرار گرفتند. کلیه مطالعات ارزیابی جامعه در سطح کشور که براساس استاندارد تعیین شده ارزیابی جامعه انجام ‌ شده بودند، در این مطالعه واردشدند.

  نتایج: درمجموع 11 مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفتند، شناسایی مشکلات جامعه ویژگی مشترک تمامی پژوهش ها بودند. اعتیاد و مواد مخدر در 3 مورد از مطالعات به ‌ عنوان مشکل اصلی و در 7 مطالعه جز ده مشکل اصلی طبقه­بندی گردید. فقر و بیکاری در این مطالعات اولویت بعدی را به خود اختصاص دادند که در 2 مورد از مطالعات اولویت دوم و در 3 مورد اولویت سوم و در 3 مورد دیگر در اولویت چهارم و مشکلات بهداشت محیط و مشکلات اجتماعی-فرهنگی در اولویت ‌ های بعدی قرار داشتند.

  نتیجه ‌ گیری: مطالعات ارزیابی جامعه جهت ارائه خدمات مناسب و مداخلات مؤثر با توجه به نیازهای جامعه مورداستفاده قرار . اهمیت نهادینه شده چرخه ارزیابی جامعه در نظام عرضه خدمات زمانی آشکار می ‌ گردد که به ‌ صورت ادواری انجام ‌ و نتایج این بررسی ‌ ها باهم مقایسه شده و سطح بهبودی وضعیت پس از مداخله راهکارها، اندازه­گیری و تصمیم­گیری شود.

---

زمینه و هدف: خوددرمانی، به عنوان یک رفتار مخاطره آمیز سلامت شایع در ایران، باعث هزینه­های مادی و غیرمادی زیادی برای ایرانیان می­شود. این مطالعه با هدف تعیین وضعیت خود درمانی در زنان ساکن شهر یاسوج و عوامل مؤثر بر آن انجام شد.

روش کار: این مطالعه مقطعی بر روی ۱۹۲ نفر از زنان تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی شهری شهر یاسوج انجام شد و شرکت کنندگان با روش نمونه گیری تصادفی ساده از بین پرونده­های تحت پوشش هر مرکز انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استاندارد سازه های الگوی باورسلامت استفاده شد. داده ها با استفاده از نرم افزار آماریSPSS 16 تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج: شایع ترین بیماری برای خود درمانی سرماخوردگی گزارش شد. داروهای سرماخوردگی از گروه داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک و داروهای آنتی بیوتیک از گروه داروهای نیازمند نسخه پزشک، بیشترین مصرف جهت خود درمانی را داشتند. نتایج بررسی سازه­های الگوی باور سلامت نشان داد که سازه حساسیت درک شده با میانگین امتیاز 46/3 ± 63/17 اصلی ترین سازه مرتبط با خود درمانی در زنان بود.

نتیجه گیری: بعد از مشخص شدن علل خود درمانی و ارتباط آن با سازه­های الگوی باور سلامت، طراحی و اجرای برنامه­های آموزشی به منظور افزایش درک خطر مصرف خودسرانه دارو در بین اقشار مختلف جامعه به خصوص زنان ضروری به نظرمی­رسد.

---

 زمینه و هدف: 48% از زایمان ها در ایران به روش سزارین انجام می شود که بسیار بالاتر از مقدار توصیه شده سازمان بهداشت جهانی است. این مطالعه با هدف بررسی تاثیر مداخله مبتنی بر الگوی بازاریابی اجتماعی در کاهش قصد سزارین زنان باردار شکم اول انجام شد.  
روش کار: مطالعه حاضر از نوع کارآزمایی در عرصه بود که گروه هدف آن 39 نفر از زنان باردار شکم اولی بود که قصد سزارین داشتند و در شروع مطالعه در ماه حاملگی سوم و چهارم بودند. برای دستیابی به اجزای آمیزه بازاریابی اجتماعی پژوهش تکوینی انجام شد. بر اساس نتایج حاصل از آن مداخله طراحی و در زنان گروه هدف پیش آزمون و اصلاحات لازم انجام شد. مداخله به مدت یک ماه اجرا شد و اثربخشی آن حداقل یک ماه بعد بر اساس آزمون نسبت یک دامنه ارزیابی شد.
نتایج: میانگین سنی زنان باردار 82/25 سال بود. 5/38% از زنان مورد مطالعه دارای تحصیلات دیپلم و پایین تر و 5/61% دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. یک ماه بعد از اجرای مداخله قصد 30 نفر از زنان باردار به طور معنی دار تغییر کرد (01/0p=).  
نتیجه گیری: الگوی مخاطب محور بازاریابی اجتماعی یک چارچوب علمی و اثربخش را در طراحی، اجرا و ارزشیابی مداخلات کاهش قصد سزارین فراهم می کند.