فصلنامه دانشکده بهداشت و

---

نیترات بعنوان آخرین مرحله اکسیداسیون ترکیبات نیتروژن دار محسوب می شود (Bouchard et al 1992) که عامل بیماری متهموگلوبینمیا در نوزادان می باشد (Grauni et al 1981) و احتمال تشکیل ترکیبات سرطانزای نیتروزآمین از آن به عنوان یکی از شاخص های شیمیایی آلودگی آب به فاضلاب ها و پسمانده های جامد مورد توجه است (WHO guidelines 1998). باتوجه به نقش فاضلاب در آلودگی منابع زیرزمینی و از جمله آلودگی این قبیل منابع به ترکیبات نیترات و نیتریت، در زمستان سال 1377 از میان 300 واحد بزرگ صنعتی غرب تهران (حدفاصل تهران-کرج)، تعداد 100 واحد انتخاب و از منابع آبهای زیرزمینی آنها به منظور سنجش میزان نیترات و نیتریت نمونه برداری بعمل آمد. نتایج حاصل که براساس آخرین چاپ کتاب روش های استاندارد (ویژگی های فیزیکی شیمیایی آب، 1376) برای آزمون های آب و فاضلاب انجام گرفت، حاکی از آن است که میانگین غلظت نیترات در آبخوان منطقه 51.96 میلی گرم در لیتر با انحراف معیار 20.157 میلی گرم در لیتر از حداکثر 85.49 تا حداقل 5.9 میلی گرم در لیتر و میانگین مقدار نیتریت 16.18 میکروگرم در لیتر با انحراف معیار 43.06 میکروگرم در لیتر از حداقل 0.29 تا حداکثر 314.22 میکروگرم در لیتر متغیر است. مقایسه داده های بدست آمده با یافته های سایر محققان در تعیین مقدار نیترات و نیتریت در چاه های مورد بررسی مقادیر اندازه گیری شده نیترات و نیتریت بیش از رهنمود سازمان جهانی بهداشت (Mara M 1989 WHO) و آخرین استاندارد ملی کشور است. محاسبات آماری به منظور تعیین ارتباط بین فاصله محل تخلیه فاضلاب ها و عمق آب با محتوی نیترات و نیتریت چاههای آب مورد بررسی نشان داد که ارتباط معنی دار آماری بین مقادیر نیترات با عمق آب برقرار بوده (R=0.44 و P=0.034) و با افزایش عمق آب، غلظت نیترات آنها کاهش می یابد، درحالی که بین فاصله چاه های جاذب با غلظت نیترات در چاه آب مورد بررسی (P=0.26) و نیتریت آب (P=0.82) رابطه معنی داری برقرار نیست. رسم منحنی هم غلظت نیترات در منطقه غرب تهران و مقایسه آن با منحنی های مشابه رسم شده در سال 1373 نشان می دهد که در این سال در تمامی مناطق غرب غلظت نیترات آبهای زیرزمینی از 20 میلی گرم در لیتر فراتر نبوده است (ایماندل، ایرانشاهی 1373)، درحالی که در سال 1377، آبهای زیرزمینی حاوی مقادیر 20 تا 80 میلی گرم در لیتر نیترات و حتی مناطق با محتوی بیش از 80 میلی گرم در لیتر نیترات نیز شناسایی گردیده اند. که موید روند رو به فزونی آلودگی آبخوان منطقه غرب تهران در اثر تخلیه بی ظابطه فاضلاب های شهری و صنعتی به لایه های آبدار این منطقه می باشد.

---

بررسی توصیفی میزان بار آلودگی و تماس مخاطره آمیز در فرآیندهای تولید لنت ترمز از طریق تعیین کل ذرات آزبست (Total dust) در یک صنعت تولید لنت ترمز نشان داد که غلظت ذرات کل در دو سالن و در 15 نقطه مجزا بین 16.88 تا 2 میلی گرم بر مترمکعب می باشد که بیشتر از حد استاندارد تعیین شده است. در اقدام بعدی شمارش الیاف آزبست در محیط کار مطابق با دستورالعمل اداره ایمنی و بهداشت حرفه ای آمریکا (OSHA) به منظور ارزیابی سطح تماس مخاطره آمیز با آزبست هم نشان داد که در کلیه نقاط اندازه گیری شده غلظت الیاف آزبست بین 9.5-1.6 برابر میزان توصیه شده متوسط میانگین وزنی (TWA) می باشد. با استفاده از نمونه های بدست آمده و توزین و شمارش الیاف به منظور تفکیک ذرات فیبری و غیر فیبری و مطالعه میکروسکوپی مشخص گردید که فقط 10% کل ذرات شمارش شده را الیاف تشکیل می دهند و 90% مابقی شامل اشکال غیر لنفی می باشد.

---

زمینه و هدف: عدم وجود اطلاعات کمی و کیفی از روشنایی و عوارض ناشی از آن در صنایع، انجام ارزیابی سیستم های روشنایی را در صنایع ضروری می سازد. این مطالعه به منظور ارزیابی کمی و کیفی روشنایی بر حسب ماهیت کار در صنایع الکتریکی غرب تهران و عوارض ناشی از روشنایی ناکافی محیط کار اجرا شد.

روش کار: جامعه آماری این مطالعه مقطع، 616 نفر از کارگران صنایع الکتریکی غرب تهران بودند. جمع آوری داده ها به روش اندازه گیری روشنایی و پرسشگری انجام شد.

نتایج: از کل پستهای کار جامعه آماری 19.8% از روشنایی کافی و 46.1% از روشنایی متوسط برخوردار بودند. 29.7 از پستهای کار دارای روشنایی ناقص و ناکافی برای کارهای خیلی ظریف بودند. 56.7% از کارگران شاغل در محیط دارای روشنایی متوسط در گروه سنی 20- 16 ساله قرار داشتند. ضمنا 86.7% از این گروه سنی مشغول کار در پستهای کاری خیلی ظریف بودند. 46.4% از زنان و 45.7% از مردان از روشنایی متوسط بهره می بردند. یافته ها حاکی از آلوده بودن پست های کار با روشنایی ناکافی و ناقص به دود و ابتلای کارگران به سردرد می باشد. خیرگی در جامعه مورد مطالعه با 47.9% از کارهای خیلی ظریف تا کارهای خشن سیر نزولی داشت.

نتیجه گیری: کار صنعتی شامل انواع متنوعی از وظایف بصری است؛ از این رو، روشنایی در صنایع افزون بر ایجاد یک محیط دلپذیر باید شرایط نوری مناسب مانند، تامین نور کافی، قابلیت رویت، درخشندگی و تباین مناسب را تامین کند.

---

زمینه و هدف: مجتمع پتروشیمی رازی یکی از عظیم ترین کارخانه های تولید کودهای ازته، فسفاته و مواد شیمیایی می باشد که در زمینی به مساحت 100 هکتار، در منطقه بندر امام خمینی واقع شده است و دارای 17 واحد تولیدی می باشد. واحد آمونیاک (1) یکی از واحدهای این مجتمع بوده و دارای ظرفیت تولید سالانه 1000 تن آمونیاک در سال می باشد، که در این تحقیق به عنوان یک واحد نمونه، جهت بررسی امکان سنجی کمینه سازی مواد زاید مورد مطالعه قرار گرفته است.

روش کار: این تحقیق از مهر ماه 1382 آغاز و در اردیبهشت 1384 خاتمه یافت و طی 20 ماه مطالعه، بیش از 20 بار به محل واحد مورد مطالعه مراجعه و اطلاعات مورد نیاز گردآوری شد. به منظور تامین اهداف تحقیق مذکور، اقدام به تعیین کمیت و کیفیت مواد زاید مایع صنعتی، علل، دوره تولید و نحوه مدیریت فعلی آنها در واحد مورد مطالعه گردید. سپس این مواد براساس روش پیشنهادی برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) طبقه بندی و در نهایت راهکارهایی جهت کمینه سازی این زایدات ارایه گردید.

نتایج: نتایج حاصله از این تحقیق نشان داد که در این واحد، سالانه 305509.38 مترمکعب، مایع زاید صنعتی تولید می شود که 62.35%، آنرا آب های خنک کننده تشکیل می دهد. مهمترین علت تولید زایدات مایع در این واحد، مسایل فرایندی بوده است و 95.35% از این زایدات بطور دا یمی تولید می گردد. طبقه بندی این زایدات براساس روش UNEP نشان داد که، 18.2% این مواد خطرناک و 81.98% آنها غیر خطرناک بوده اند. در حال حاضر 85.65% از زایدات مایع این واحد، تخلیه به محیط و 14.35% از آن بازیافت می شود. راهکارهای که جهت کمینه سازی زایدات مایع صنعتی در این واحد ارایه گردید شامل 95% بازیافت و استفاده مجدد، 4.79% اصلاح فرایند تولید و 0.01% کاهش حجم می باشد.

نتیجه گیری: راهکارهای که جهت کمینه سازی زایدات مایع صنعتی در این واحد ارایه گردید شامل 95% بازیافت و استفاده مجدد، 4.79% اصلاح فرآیند تولید و 0.01% کاهش حجم می باشد. با اعمال روش های کمینه سازی می توان، از تخلیه مقادیر قابل توجهی مواد زاید از این صنعت به محیط زیست و هدر رفتن مواد خام، جلوگیری نمود و کارایی برنامه کمینه سازی مواد زاید را اثبات کرد.

---

زمینه و هدف: تخلیه فاضلابهای صنایع شوینده و پاک کننده به محیط زیست بدلیل خصوصیات فیزیکوشیمیایی ویژه ای که دارند زیانهای جبران ناپذیری را بهمراه خواهد داشت از طرفی فاضلاب این صنایع از قدرت تصفیه پذیری بیولوژیکی پایین بعلت پایین بودن نسبت BOD5/COD برخوردار است امروزه فرآیند اکسیداسیون پیشرفته یکی از کارآترین وفرآیند های بکار گرفته شده برای تصفیه این فاضلابها بشمار می رود. هدف از این تحقیق حذف دترجنت آنیونیک، حذف COD و افزایش نسبت BOD/COD این فاضلابها با استفاده از روش اکسیداسیون پیشرفته (فرآیند فنتون ) می باشد.
روش کار: این تحقیق یک مطالعه تجربی - آزمایشگاهی می باشد. کارخانه پاکسان به عنوان محل نمونه برداری فاضلاب انتخاب و 30 نمونه مرکب از پساب آن برداشت و از نظر پارامترهای فیزیکوشیمیایی (T, pH , BOD , MBAS , COD) مورد بررسی قرار گرفتند. اکسیداسیون در سیستم بسته در pH ثابت 3 و دمای 25 درجه سانتیگراد در زمان 60 دقیقه با پنج غلظت مختلف H2O2 و سولفات آهن انجام گرفت، سپس برای آنالیز اثر H2O2 و Fe+2 بر کارآیی حذف MBAS , COD و BOD از آزمون ANOVA یک طرفه استفاده گردید.
نتایج: نتایج نشان می دهد غلظت COD از 6256 تا 13040 میلی گرم در لیتر، BOD5 از 2459 تا 3200 میلی گرم در لیتر و غلظت MBAS در طول دوره مطالعه از 245 میلیگرم در لیتر تا 1120 میلی گرم در لیتر متغیر و نسبت BOD5/COD برابر 09/034/0 می باشد. راندمان حذف MBAS با غلظت اولیه 470 میلیگرم در لیتر در بالاترین غلظت H2O2 برابر 1800 و یون فرو برابر 340 میلی گرم در لیتر بیش از 40 درصد در زمان 60 دقیقه می باشد، COD از 8750 میلی گرم در لیتر به 5998 میلیگرم در لیتر کاهش داشت و نسبت BOD5/COD در نمونه های واقعی از 334/0 به 340/0 بهبود یافت (05/0p<) .
نتیجه گیری: فاضلاب این صنعت دارای مشخصات کیفی با دامنه تغییرات وسیع و بار آلی می باشد و به علت داشتن غلظت بالای مواد کف کننده که نفوذ اکسیژن در فاضلاب را کاهش می دهند و وجود ترکیبات مقاوم به تجزیه بیولوژیکی ، بطور مناسب بوسیله سیستم های متداول بیولوژیکی تصفیه نمی شوند لذا روش مناسب برای تصفیه این گونه فاضلابها باید علاوه بر کاهش بار آلی و افزایش نسبت BOD5‌/COD مواد کفزا را نیز حذف نماید فرآیند اکسیداسیون پیشرفته یکی از کارآترین فرآیندها برای تصفیه این فاضلابها بشمار می رود.

---

زمینه وهدف: فرآیند ارزیابی اثرات بهداشت محیطی احداث شهرک صنعتی جوین در وهله اول برای کمک به برنامه ریزی صحیح توسعه پایدار و سپس وسعت بخشیدن به پروژه های توسعه موجود بدون افزایش بیماری های منطقه  پایه ریزی شده است و هدف از انجام آن پرهیز از هر گونه اشتباهات پر هزینه در برنامه ریزی های توسعه و کنترل آلودگی و حفظ منابع و در مجموع یک شیوه مدیریت برای بهداشت محیط است.

روش کار: مطالعات ارزیابی اثرات بهداشت محیطی احداث شهرک صنعتی جوین، پس از جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات با هدف بررسی آثار مثبت و منفی حاصل از احداث شهرک و ارائه راهکارهای مدیریتی کاهش اثرات سوء بهداشت محیطی با بهره گیری از روش ماتریس لئوپولد با انجام تغییرات در آن انجام شده است. در این مطالعه ابتدا وضعیت موجود بهداشت محیط منطقه مورد بررسی قرار گرفته است و سپس با تعیین گزینه های ارزیابی با توجه به نوع آلاینده های پیش بینی شده جهت شهرک مذکور به تفکیک فاز ساختمانی و      بهره­برداری ، اثرات احداث شهرک صنعتی جوین بر مؤلفه های بهداشت محیطی در سه محدوده بلافصل، تحت اثرات مستقیم و تحت اثرات غیرمستقیم و در دو فاصله زمانی کوتاه مدت و بلند مدت مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج: نتایج و دستاوردهای این مطالعه در دو گزینه عدم اجرا (اجرای پروژه بدون ملاحظات بهداشت محیطی) و گزینه اجرا (اجرای پروژه با اعمال روشهای کاهش اثرات سوء) به تفکیک فاز ساختمانی و بهره برداری بررسی و ارائه گردیده است که برآیند اثرات در گزینه عدم اجرای پروژه (791-) برآورد شده است و اجرای پروژه مردود اعلام میگردد و پس از تقلیل اثرات سوء گزینه اجرا با برآیند (252+) مورد پذیرش قرار گرفته است.

نتیجه گیری :با توجه به توسعه صنایع و افزایش جمعیت، و نیز اهمیت ارزیابی اثرات بهداشت محیطی در کاهش بیماریها  هم اکنون و همزمان با فعالیت های امکان سنجی و پیش امکان سنجی پروژه های عمرانی، مطالعات ارزیابی اثرات بهداشت محیطی به عنوان یک پدیده مطالعاتی جدید در کشور و به عنوان یک مطالعه همگون ما بین وزارت بهداشت وسازمان حفاظت محیط زیست طراحی و برنامه ریزی گردد. 

---

زمینه و هدف: درکارگاه های تهیه مبل خام که کارها با وضعیت بدنی نامطلوب انجام می شوند، ارزیابی ارگونومیک و بهبود شرایط محیط کار ضروری می نماید. طراحی چک لیست و محاسبه شاخص های ارگونومیک می تواند در این ارزیابی مفید باشد. این مطالعه با هدف ارزیابی عوامل خطر اختلالات اسکلتی- عضلانی و تعیین سطح اقدامات اصلاحی در این کارگاه ها صورت گرفته است.

روش کار: پس از تحلیل وظایف، با استفاده از چک لیست ارگونومیک طراحی شده، برای 268 کارگر شاخص های ارگونومیک محاسبه و در نهایت  عوامل خطر شناسایی گردیدند. جهت تعیین میزان شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی از پرسشنامه ی نوردیک استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمونt-test  و آزمون نسبت ها انجام گرفت.

نتایج: درد کمر و زانو به ترتیب با 4/38 و2/36 درصد در بین کارگران از بیشترین شیوع برخوردار بود.  رابطه ی معنی داری بین شاخص محاسبه شده و اختلالات در نواحی مختلف بدن مشاهده شد (001/0p<). محاسبه نسبت برتری نیز نشان داد که شرایط ارگونومیک با نسبت برتری برابر با (24/5-61/1) 9/2 تا (61/34-60/2) 49/9 (در اندامهای مختلف بدن) عاملی تأثیر گذار در افزایش شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی بوده است. 46/32 درصد از کارکنان در شرایط نامطلوب از نظر ارگونومیک قرار داشتند.

نتیجه گیری: چک لیست تهیه شده ابزاری مناسب و کم هزینه برای ارزیابی ارگونومیک شناخته شد. همچنین نتایج نشان داد عمده ی مشکلات ارگونومیک در این کارگاه ها  ناشی از شرایط عمومی نامطلوب، سازماندهی نادرست کار و ایستگاه کاری نامناسب می باشد.

---

زمینه و هدف: جو ایمنی پدیده ای روانشناختی و زیر مجموعه فرهنگ ایمنی است که ادراکات مشترک کارکنان در مورد چگونگی مدیریت ایمنی در محیط کار در یک مقطع زمانی خاص را توصیف می کند.  این ادراکات شاخصی را برای  تعیین اولویت ایمنی در سازمان با توجه به دیگر اولویتها مثل تولید و کیفیت فراهم می آورد. هدف این مطالعه ارزیابی و رسم نمایه­ی جو ایمنی و استفاده از نتایج آن در بهبود ایمنی بوده است .

روش کار: در این مطالعه از ابزار کاربردی ارایه شده توسط دانشگاه Loughborough  برای ارزیابی جو ایمنی در یکی از صنایع فولاد کشور استفاده شد. اطلاعات لازم از طریق   پرسشنامه  ، بحث متمرکز گروهی، مصاحبه و مشاهدات هدفمند جمع آوری گردیده  و امتیاز جو ایمنی در 17 حیطه تعیین گردید.

نتایج: نمایه­ی ترسیمی امتیاز جو ایمنی را 2±89/4  نشان داد . بیشترین و کمترین امتیاز به ترتیب مربوط به حیطه اولویت فردی و نیاز به ایمنی (8/0±6/8) و حوادث و رخدادها ( 00/0 ± 1) بود. انجام آزمون های آماری آنالیز واریانس یک طرفه و t ارتباط معنی داری را بین تحصیلات و سابقه کار با حیطه های نگرشی جو ایمنی نشان نداد (05/0p> ) و این ارتباط در مورد سن فقط با حیطه های تعهد مدیریت (03/0 p = ) و اولویت فردی (02/0 p = ) و در مورد وضعیت استخدامی فقط با حیطه محیط کار معنی دار بود (04/0 p = ).

نتیجه­ گیری: ارزیابی جوایمنی می تواند به عنوان شاخصی پیشگیرانه  برای ارزیابی عملکرد ایمنی به کار رفته و از نتایج به دست آمده از آن در بهبود وضعیت  ایمنی سازمان استفاده گردد.

---

زمینه و هدف: بنا به تعریف ایمنی اولین اقدام در برقراری سامانه ایمنی شناسایی خطر می­باشد که اگر به درستی انجام نشود، مراحل بعدی استقرار سامانه به درستی اجرا نخواهد شد. از آنجایی که روش­های شناسایی، اغلب خطرهای یک یا دو عنصر اصلی سامانه ایمنی را هدف قرار می­دهند لذا با اجرای یک روش نمی­توان همه خطرها را شناسایی نمود.

روش­ کار: مطالعه مقطعی حاضر که بصورت کاوش و تفحص در منابع علمی انتشار یافته انجام گرفته است، هدف، یافتن روش­های شناسایی خطر قابل اجرایی بود که می­توانند درصد بالایی از کل خطرهای سامانه را شناسایی کنند. در ابتدا پنج روش اجرا و تعداد خطرهای شناسایی شده در هر روش مشخص و سپس ضریب اثر بخشی شناسایی خطر برای آنها محاسبه شد. با همین رویکرد دو روش در دو سامانه مختلف فرآیندی آزمون گردید. 

نتایج: تعداد خطرهای شناسایی شده با روش HAZOP و در نتیجه ضریب اثر بخشی شناسایی خطر  این روش بیش از روش­های دیگر بود. وقتی دو روش HAZOP و AEA بصورت تنها و به عنوان روش مقدماتی به کار برده شدند تنها 20 الی 80 درصد کل خطرهایی را که در صورت اجرای همه­ی روش­های مختلف شناسایی خطر مورد شناسایی قرار می­گرفتند، شناسایی شدند.  

نتیجه ­گیری: نتایج نشان داد که روش HAZOP نسبت به سایر روش­ها می­تواند خطرهای بیشتری را شناسایی کند. اما اگر به تنهایی بکار رود احتمالاً  تنها 40 درصد خطرها شناسایی می­شوند. نکته­­ی مهم آن که انتخاب روش مناسب در شناسایی هرچه بیشتر خطرها نقش مهمی دارد.

---

زمینه و هدف: هدف این مطالعه، مقایسه دو روش " تحلیل سلسله مراتبی" )FTA (وTripod beta  با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) جهت انتخاب روش برتر در تحلیل حوادث فاجعه بار در صنایع فولاد سازی (ایران) می باشد.

روش کار: این پژوهش درسه فاز اصلی انجام شده است. در فازاول دو حادثه فاجعه بار جهت تحلیل انتخاب و با استفاده از توانمندی های دو روش  FTA و Tripod beta  علل بروز آنها شناسایی گردیدند. در فاز دوم هفت معیار جهت مقایسه دو روش تعریف و در فاز سوم دو روش با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی و بر اساس معیار های منتخب، وزن دهی و مورد مقایسه قرار گرفتند.

نتایج : نتایج این پژوهش نشان داد که معیار تعداد علل شناسایی شده با وزن 435/0دارای بالاترین وزن و بعد از آن به تر تیب توانایی کمی شدن با وزن 07/0، هزینه تحلیل با وزن 059/0، زمان مورد تحلیل حادثه با وزن 038/0، و نیاز به نرم افزار با وزن 036/0 قرار دارند.

نتیجه گیری: با در نظر گرفتن کلیه معیارهای منتخب روشFTA  با وزن624/0 برتر از روش Tripod beta  با وزن 35/0 شناخته شد.

---

  زمینه و هدف : بدنبال مطالعه گسترده­ای که بر روی نظام های نوبت کاری 21 شرکت پتروشیمی انجام شد و پیشنهاداتی برای تغییر نظام نوبت کاری ارایه گردید، چندین شرکت پتروشیمی مبادرت به تغییر نظام نوبت کاری نمودند. پس از یکسال، مطالعه

  حاضر با هدف بررسی اثر بخشی تغییر برنامه نوبت کاری از 4-4-4 به 3-3-3 در یک صنعت پتروشیمی انجام شد.

  روش کار: در این مطالعه، نمونه ها شامل 195 نوبت کار مطالعه فعلی و 44 نوبت کار مطالعه قبلی بودند. ابزار گردآوری داده ها متشکل از پرسشنامه ای بود که سوالاتی در زمینه ویژگی های دموگرافیک، مشکلات بهداشتی و نظرخواهی در مورد تغییر برنامه نوبت کاری در آن گنجانده شده بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS 11.5 انجام گرفت.

  نتایج: نتایج مطالعه نشان داد که شیوع مشکلات گوارشی، قلبی-عروقی و اختلالات اسکلتی-عضلانی در دو گروه از لحاظ آماری دارای اختلاف معنی دار نبوده (05/0 p> )، اما شیوع برخی مشکلات ذهنی در بین نوبت کاران مطالعه فعلی به طور معنی داری کمتر از شیوع آنها در بین نوبت کاران مطالعه قبلی بود (01/0 p< ). نتایج نشان داد که از نظر نوبت کاران، برنامه جدید کمیت و کیفیت خواب آنان را بهبود بخشیده است. همچنین 8/76% افراد مورد مطالعه نظام جدید را نسبت به نظام قبلی بهتر ارزیابی نمودند.

  نتیجه گیری: بر اساس یافته ها، تغییر برنامه نوبت کاری از 4-4-4 به نظام 3-3-3 باعث کاهش شیوع اختلالات ذهنی در نوبت کاران شده است. بنابراین، تغییر ایجاد شده در برنامه نوبت کاری مفید بوده است.